از شاگردی در قم تا زعامت در نجف

همچنین معظم‌له در سال‌های اقامت در قم، با علامه سید علی بهبهانی، عالم معروف شهر اهواز، پیرامون برخی از مسائل قبله‌شناسی، نامه‌نگاری‌هایی انجام داد و در نامه‌‌های خود، برخی از دیدگاه‌‌های وی و استادش را به نقد کشید. این مکاتبات تا آن‌جا ادامه یافت که علامه بهبهانی در یکی از آخرین نامه‌های خود به آیت الله سیستانی، مهارت علمی و دقت ایشان را با تعبیر «عمدة العلماء المحققین و نخبة الفقهاء المدققین» ستود و ادامه بحث درباره موضوع قبله را به دیدار حضوری با ایشان در هنگام تشرف به زیارت امام رضا(علیه السلام) موکول کرد.
امروز سیزدهم مرداد ماه، هشتاد و ششمین سالروز میلاد مبارک آیت الله سیدعلی سیستانی، از مشهورترین علما و مراجع دنیای تشیع است؛ عالمی که مقدمات علوم حوزوی را در محضر استادانی مانند ادیب نیشابوری و سید احمد مدرس یزدی فرا گرفت و پس از آن در محضر حضرات آیات میرزا‌هاشم قزوینی، میرزا مهدی اصفهانی، میرزا مهدی آشتیانی و شیخ مجتبی قزوینی زانو زد.

باید گفت اوج ظهور استعداد این عالم ربانی، توفیق حضور فراوان در درس ماندگار مرجع عالی‌مقام، آیت الله سیدابوالقاسم خوئی بود که البته همزمان با این توفیق، در محضر بزرگان دیگری هم مانند حضرات آیات عظام حکیم، شاهرودی و حلّی تلمذ کرد.
طرح اشکالات قوی، درک سریع مطلب، تحقیق و تتبّع بسیار و تلاش پیگیر علمی و آگاهی از دیدگاه‌های گوناگون در زمینه‌‌های مختلف علوم حوزوی، باعث درخشش چشمگیر آیت الله سیستانی در درس آیت الله خوئی شد و ایشان که تنها ۳۰ سال از زندگی را پشت سر گذاشته بود، اجازه اجتهاد مطلق خود را از حضرت آیت الله خوئی دریافت کرد و این در حالی بود که آیت الله خوئی در طول حیات پر برکتش، برای تعداد بسیار محدودی از علما، این اجازه را صادر فرموده است.
آن مرجع عالیقدر در متن اجازه اجتهاد آیت الله سیستانی از عبارت «جناب العالم العامل و الفاضل الکامل، سند الفقهاء العظام، حجت الاسلام السید علی السیستانی أدام الله ایام افاضاته و افضاله و کثّر فی العلماء العاملین امثاله» استفاده فرموده است که خود نشان‌دهنده اوج مقام شاگرد بزرگوارش است.
از همان سنّ بود که آیت الله سیستانی درس خارج فقه و اصول خود را آغاز کرد که بحمدالله تا امروز، بیش از نیم قرن است که طلاب فراوانی با تعلیم ایشان به درجات عالی رسیده و منشأ خدمات و برکات بسیاری بوده‌اند.

باید گفت نوآوری و ابتکار، از ویژگی‌های بارز آن مرجع عالیقدر در تدریس و صدور فتواست؛ به این معنا که در عموم درس‌های حوزه، بیشتر وقت به حاشیه‌نویسی آثار دیگران معطوف می‌‌شود و به جای پرداختن به جوهر و درون‌مایه مباحث، بیشتر به زیباسازی ظاهر می‌پردازد؛ به بیان دیگر بدین گونه است که عموم مدرّسان، نخست آرا و دیدگاه‌های موجود را بیان می‌کنند، سپس بر پاره‌‌ای از آنها حاشیه می‌‌زنند و سرانجام نظری را که به باور خودشان درست‌‌تر است، انتخاب می‌‌کنند، اما روش آیت الله سیستانی این است که ایشان می‌کوشد تا متناسب با نیاز بحث، مطالب را در قالب و ساختار جدیدی ارائه کند.
ایشان همچنین در ارائه درس، تلاش دارد تا بحثی تطبیقی درباره مکاتب مختلف شیعی و از جمله مکتب قم و نجف اشرف به عنوان مکاتب برجسته فقه شیعی و همچنین بحث تطبیقی میان فقه شیعه و فقه سایر مذاهب اسلامی مطرح کند تا طلاب بتوانند با فهم بهتر مطلب، با استفاده از روش تطبیقی، بهره‌برداری بهتری از دروس داشته باشد و آنان را به مباحث کاربردی نزدیک‌تر کند.
ایشان همواره بر این نکته تأکید دارد که هیچ فقیهی جز با آگاهی گسترده از ادبیات عرب و شعر و آرایه‌های ادبی عرب، به مفهوم کامل فقاهت دست نخواهد یافت.
ایشان همچنین در درس که اصولاً با نقد دیدگاه‌های دیگران همراه است، همواره رعایت ادب را یک اصل می‌داند و نقد مؤدبانه را در سیره ایشان به‌وضوح می‌توان دید.

در عین حال، در زندگی ایشان، ساده زیستی، تواضع و آرامش، کاملاً عیان است و در حقیقت الگویی برای همگان است.
باید گفت ایشان در ایام حکومت رژیم بعث عراق، حوزه علمیه نجف را با چنگ و دندان حفظ فرمود و این در حالی بود که رژیم وقت به هر بهانه‌‌ای می‌کوشید تا حوزه علمیه نجف اشرف را به نابودی بکشاند که اخراج گسترده علما، فضلا و طلاب غیرعراقی از این کشور در همین راستا بود و آیت الله سیستانی هم، خود، بارها تا مرز اخراج پیش رفت اما ایشان اصرار داشت که در نجف بماند و با ایمان به ضرورت ادامه حیات استقلالی حوزه از دولت و به منظور پیشگیری از پیامدهای منفی ناشی از نادیده گرفتن این استقلال، تدریس در حوزه علمیه مقدسه را پی گرفت.
ایشان حتی در سال‌های حکومت رژیم بعث، به‌شدت زیر نظر بوده و به‌نوعی در خانه خود محصور شده بود و حتی اجازه خروج از خانه را برای زیارت حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) هم نمی‌یافت. همچنین مأموران رژیم بعث، چند بار ایشان را به همراه تعدادی از اعضای دفتر و برخی استادان و طلاب حوزه، بازداشت کرده و مورد ضرب و جرح و سپس دستگیری و بازجویی قرار دادند تا آنکه خدای متعال به برکت اهل بیت(علیهم السلام) موجبات آزادی ایشان را فراهم کرد.
همچنین اسناد به جای مانده از رژیم بعث نشان می‌دهد که مأموران آن رژیم در چند نوبت، ترور ایشان را در دستور کار قرار داده بودند که باید گفت با خواست حضرت حق، این مسأله محقق نشد تا حوزه بابرکت نجف اشرف همچنان با زعامت ایشان به حیات علمی خود ادامه دهد.
اینگونه است که امروز به عنوان سالروز میلاد مبارک حضرت آیت الله سیستانی، روز مناسبی برای پاسداشت مقام والای این مرجع عالی‌مقام و دعا برای طول عمر و سلامتی روزافزون آن فقیه تأثیرگذار و بانفوذ است؛ شخصیتی که آرامش مثال‌زدنی او و البته فتواهای کوبنده‌اش درباره ضرورت مقاومت مردمی مسلمانان در برابر تهدیدات گروه‌های انحرافی و تکفیری، آینده‌ای امیدوارکننده را برای جهان اسلام نوید می‌دهد؛ ان‌شاء‌الله.

نوشته: حسن شیخ حائری