۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۵۵ : ۱۵
یادداشت شفاهی/ مجید معارف
«جامعه کبیره» دوره کامل امام‌شناسی است
زیارت «جامعه کبیره» امام هادی(ع) به انشاء خودشان، یکی از صحیح‌ترین زیارات وارده از نظر سندی است که در کتب معتبری مثل «عیون اخبارالرضا» نیز بدان استناد شده؛ این زیارت یک کلاس تمام و کمال امام‌شناسی است.
عقیق:مجید معارف (استاد علوم و معارف دانشگاه تهران): امام هادی(ع) با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی که در آن زمان در جامعه حاکم بود، زمان زیادی از عمرشان در یک منطقه نظامی نگهداری می‌شدند، ایشان در زمان متوکل عباسی از مدینه به سامراء منتقل شده و به همین دلیل هم به ایشان و فرزندشان عسکریین لقب داده‌اند، چرا که بیشتر زندگی‌شان در شرایط حصر گذشت.۶ خلیفه با دو گرایش مختلف در زمان زندگی ایشان خلافت کردند، در زمان مأمون، معتصم و واثق عباسی گرایش معتزلی بر اهل حدیث چیره بود بنابراین عقل گرایی تا حدودی بر محافل حاکم شد و اهل حدیث مورد تعقیب بودند اما زمانی که متوکل به خلافت رسید ورق برگشت و اهل حدیث تقویت شدند سپس معتزله مورد تعقیب قرار گرفتند و ظاهرگرایی و قشرگرایی خاصی بر جامعه حاکم شد.
در قرن سوم نزاع بین علمای اهل سنت، عقل گراها و نقل گراها بودند، معتزله جانبدار عقل گرایان و به مسائلی مثل آزادی و اختیار معتقد بودند اما از آن سمت، نقل گرایی بین اهل حدیث و اهل سنت رشد کرد و ظاهرگرایی ایجاد شد. بنابراین به تعبیر شهید مطهری این دوره، دوره محنت بود و معتزله دیگر قد علم نکردند.
شیعیان در زمان امام هادی (ع) نیز دچار چالش‌هایی بودند از جمله گروه‌های انحرافی مثل واقفیه ادعاهایی داشتند اما امام با مدیریت بحران هوشمندانه به هدایت و اداره شیعیان پرداخت یکی از این روش‌ها استفاده از وکلای خود بود.
اصل این سازمان وکلا از زمان امام موسی بن جعفر(ع) گسترش یافت و امام هادی(ع) نیز عده‌ای از اصحاب خود را به عنوان وکیل در شهرهای مختلف انتخاب کرد مثل ابراهیم بن عبدو نیشابوری، ابراهیم بن محمد همدانی، علی بن مهزیار عباسی، عبدالعظیم حسنی و ... که از وکلای امام هادی(ع) محسوب می‌شدند و به امر ایشان در نقاط مختلف وظیفه هدایتی برعهده داشتند.
بر اساس نقل حدیثی در صفحه 221 اعلام الهدایه، عبدالعظیم الحسنی نزد امام هادی (ع) آمد و خدمت ایشان دینش را عرضه کرد چرا که در آن زمان قرائت‌های آشفته‌ای از دین مطرح می‌شد ایشان هم درباره خدا، امام و ... مباحثش را عرض کرد و امام هم فرمود که به خدا قسم این همان دینی است که خدا از بندگانش می‌پسندد.
امروز جامعه ما دچار خود اجتهادی شده است، آیا ما به خود اجازه می‌دهیم دین و عقاید خود را به یک عالم عرضه کنیم؟ عبدالعظیم حسنی خود یک فقیه بود اما برای احتیاط اصول عقاید خود را به امام هادی(ع) عرضه کرد و این رفتار بسیار شایسته باید برای ما الگو و درسی باشد.
امام هادی(ع) در حوزه دفاع از مبانی شیعی نیز به اصلاح خطوط فکری اهل سنت پرداختند، به طور مثال در جامعه آن زمانی بحثی درباره حادث یا قدیم بودن قرآن کریم مطرح می‌شد به طوریکه معتزله قائل به حادث بودن قرآن و اهل حدیث، قدیم بودن قرآن بودند و غیر از این را تکفیر می‌کردند درحالیکه امام هادی(ع) به شیعیان آموزش داد که در برابر این پرسش تنها بگویند که قرآن کلام الله است.
دو جلد کتاب را برای مطالعه با عنوان ترجمه فارسی «اعلام الهدایه» با عنوان «پیشوایان هدایت» از مجمع جهانی اهل بیت و کتاب «مسند الامام الهدی» آیت‌الله عطاردی پیشنهاد می‌کنم.
*اهمیت زیارت و زیارت جامعه کبیره
همه ائمه(ع) دعا و زیارت دارند اما دو امام سجاد(ع) و هادی(ع) دارای ادعیه بیشتری هستند. در این بین، دو زیارت شاخص امام هادی(ع) نخست جامعه کبیره و دوم غدیر خطاب به امام علی(ع) که یک دوره معارف کلامی مبتنی بر ارزش‌ها و کمالات علی بن ابی طالب(ع) است.
در زمان متوکل عباسی که فشار بر شیعیان بسیار زیاد شد متوکل دستور داد که قبر امام حسین (ع را خراب و شخم زدند حتی جریمه‌های سنگینی برای زیارت امام حسین(ع) مثل قطع دست و پا وضع کردند.
زیارت دارای چند مبنا است نخست زنده بودن مزور، یعنی شخصی که ما به زیارتش می‌رویم براساس آیات قرآن شهدا زنده هستند، دوم ائمه ما ناظر و شاهد بر زائرانشان هستند و سوم ائمه مؤثرند یعنی امام می‌تواند برای مؤمنی دعا کند، طلب خیری کرده و وسیله‌ای برایش شود.
به همین دلیل هم ما به عرض حال می‌رویم و از او می‌خواهیم برایمان دعا کند، زیارت کارکرد عملی هم دارد حتی در جهت بهبود سرنوشت خودمان هم می‌تواند مؤثر باشد.
در نهایت زیارت جامعه کبیره امام هادی(ع) یکی از صحیح‌ترین زیارات وارده از نظر سندی است در کتب معتبر «عیون اخبارالرضا» و کتب «شیخ صدوق» این زیارت با سند معتبر وارد شده است، در این زیارت موسی بن عمران نخعی خدمت امام هادی(ع) رفته و می‌گوید که ای رسول خدا وقتی می‌خواهم یکی از شما را زیارت کنم یک قول بلیغی به من یاد بدهید که از آن استفاده کنم، حضرت جامعه کبیره را پیشنهاد می‌کند و به او تعلیم می‌دهد و به انشاء خودشان هم هست.
زیارت جامعه کبیره یک کلاس امام شناسی است جدا از مبانی که مطرح شد اگر کسی بخواهد واقعا مکتب امام و صفات و اختیارات او را به عنوان حجج الهی و واسطه فیض بین مردم بشناسد، می‌تواند زیارت جامعه کبیره را بخواند، این زیارت بسیار زیبا و دل نشین و از هر جهت قابل تحلیل است.
منبع:فارس
گزارش خطا
