آشنایی با سوره‌های کتاب آسمانی/توبه

اما در موسم حج آن سال پیشامدی رخ داد که خلاصه‌اش چنین است:
از آداب مشرکین این بود که هر کس از بیرون مکه برای زیارت می‌آمد اگر با لباسی که وارد مکه شده بود دور خانه خدا طواف می‌کرد، بایستی آن را صدقه می‌داد. پس آنان برای آنکه لباس‌های خود را از دست ندهند، قبل از طواف لباسی قرض و یا کرایه می‌کردند، و طواف خویش را با آن به جای می‌آوردند. اگر کسی لباس قرضی یا کرایه‌ای پیدا نمی کرد و تنها یک دست لباس همراه داشت، برای آنکه تنها لباس خود را از دست ندهد ناچار برهنه می‌شد و عریان به طواف می‌پرداخت!
در آن سال زنی از مشرکین به زیارت آمده و یک لباس بیشتر همراه نداشت. لباس کرایه‌ای و قرضی نیز نیافت. اگر با لباس خود طواف می‌کرد، باید آن را صدقه می‌داد. پس برهنه به طواف مشغول شد. روشن است که این صحنه بسیار زننده و ناهنجار و بی‌احترامی به بیت‌الله بود.(2)
در زمانی که مکه به دست مسلمانان فتح شده و اداره‌اش با آنان بود، چنین وضعی قابل تحمل نبود. از سوی دیگر بسیاری از طوایف مشرکین که با مسلمانان پیمان بسته بودند، به پیمان‌های خویش پای‌بند نبودند و از هر فرصتی برای ضربه زدن به اسلام استفاده می کردند و مرتب توطئه می‌کردند.
در چنین شرایطی آیات صریح برائت و بیزاری از مشرکین و دعوت آنان به توبه از شرک و بیت‌پرستی و نیز تهدید آنها به قتل و کشتار در صورت پافشاری بر عقاید فاسدشان بر پیامبراکرم(ص) نازل شد.
ترجمه آیات 1 تا 5 که برائت از مشرکین در آن العام شده، چنین است:
این اعلام بیزاری از طرف خداوند و پیامبر اوست از مشرکانی که با آنان پیمانی بتسه‌اید. پس ]ای مشرکان فقط تا[ چهار ماه ]دیگر آزادید که[ در زمین بگردید و بدانید که شما نمی‌توانید خدا را به ستوه آورید و این خداست که ذلیل کننده کافران است.
و این اعلامی از سوی خدا و پیامبر اوست به مردم در روز حج اکبر، که ]بدانند:[ خداوند و پیامبر او از مشرکان بری و بیزارند. پس ]ای مشرکان[ اگر توبه کنید، برایتان بهتر است و اگر روی بگردانید پس بدانید که شما نمی‌توانید خدا را به ستوه آورید و ]ای پیامبر[ کافران را به عذابی دردناک بشارت ده.
مگر آن مشرکانی که با آنان پیمان بسته‌اید و چیزی از ]تعهدات خود نسبت به[  شما فروگذار نکرده و کسی را در برابر شما یاری نداده‌اند، پس پیمان ایشان را تا پایان مدتشان به سربرید که خدا پرهیزگاران را دوست دارد.
پس چون ماه‌های حرام سپری شد، مشرکان را هر جا که یافتید بکشید و آنان را به اسارت بگیرید و محاصره‌شان کنید و همه جا در کمینشان بنشینید. پس اگر ]از کفر[ توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند، آزادشان گذارید که خداوند آمرزنده و مهربان است.
آیات محکم سوره برائت و این اتمام حجت با کفار و مشرکان، چنان تاثیری داشت که قبل از پایان مهلت مقرر، آنان دسته دسته اسلام آوردند و سرانجام در اواسط سال دهم هجری بت‌پرستی در شبه جزیره عربستان ریشه‌کن شد.
غیر از آیات آغازین این سوره که در مورد اعلام برائت و بیزاری از مشرکان است، بخشی هم مربوط به جنگ با مشرکان و اهل کتاب، و قسمتی دیگر درباره منافقین است. در آیاتی از آن، مسلمانان را به قتال تحریک می‌کند و کسانی را که از شرکت در جهاد سرپیچی کرده، با سستی و تنبلی و بهانه جویی از حضور در جبهه جنگ با دشمنان اسلام خودداری می‌کردند، نکوهش می‌کند. آیاتی نیز در مورد زکات است.
اما می‌توان گفت که بیتشر این سوره مربوط به جنگ با کفار و نیز درباره منافقین است.
سوره توبه تنها سوره‌ای است که با «بسمه الله الرحمن الرحیم» آغاز نمی‌شود؛ چرا که این کلام، رحمت خدا را یادآور است و اعلام بیزاری و برائت، با ذکر رحمت در کنار هم هماهنگ و مناسب نیست.

پی نوشت:

1- رجوع کنید به المیزان، ج9، ص 215 تا 225.
2- رجوع کنید به ماخذ قبل
کتاب گلستان سوره‌ها – ص 63
محمد حسین جعفری

منبع:تسنیم