تکایای قاجار هنوز نفس می کشند
در گذشته بیش از 50 تکیه وجود داشته که از جمله آن: تکیه آقا بهرام، افشارها، چهار حصار، چهل تن، خداآفرین، باغ خانه، رضا قلی خان، سادات اخوی، زرگرها، قومی ها، کرمانی ها، ملک آباد، منوچهرخان، سرپولک، عباس آباد و مهم ترین آنها تکیه دولت را می توان نام برد.
عقیق:در گذشته بیش از 50 تکیه وجود داشته که از جمله آن: تکیه آقا بهرام، افشارها، چهار حصار، چهل تن، خداآفرین، باغ خانه، رضا قلی خان، سادات اخوی، زرگرها، قومی ها، کرمانی ها، ملک آباد، منوچهرخان، سرپولک، عباس آباد و مهم ترین آنها تکیه دولت را می توان نام برد. هر کدام از این تکایا آداب عزاداری مختص به خود را در ایام محرم داشته است که البته هنوز در برخی از آنها این آداب و رسوم پابرجاست. شنیدن برخی از این آداب و رسوم گذشتگان و نام برخی از این تکایا ما را ترغیب کرد تا به همراه برخی از دوستان برای بازدید از تکایای قدیمی برویم.
قدمت «تکیه سادات اخوی» 171 سال است
اولین تکیه ای که برای دیدن آن رفتیم، «تکیه سادات اخوی» بود. این حسینیه واقع در خیابان شهید مصطفی خمینی، کوچه محمدحسین افشار قرار دارد. بارها و بارها از این خیابان رد شده بودم اما از وجود «تکیه سادات اخوی» داخل این کوچه اطلاعی نداشتم!
بعد از کمی پیاده روی و عبور از میان خیابان های آجری قدیمی، نزدیک تکیه شدیم. دو مردی که لباس سیاه بر تن داشتند، پشت میز ایستاده بودند و از عزاداران امام حسین (ع) پذیرایی می کردند؛ یکی از آنها داخل استکان های کوچک شیشه ای که زیر هر کدام نعلبکی بود، چای می ریخت، نفر دیگر درون استکان قندهای حبه ای می انداخت و قاشق چای خوری برای همزدن قند و شیرین کردن چای قرار می داد. در گوشه ای از میز پذیرایی از عزاداران نان قندی گذاشته شده بود.
یکی از اهالی آنجا که سالیان سال شاهد آداب و رسوم عزاداری در تکیه سادات اخوی بود به ما گفت: این هیئت ها قبل از ورود چای به تهران به وجود آمده است، به همین دلیل در گذشته از عزاداران با قهوه ترک پذیرایی می کردند، البته هنوز هم این سنت، گاهی در اینجا انجام می شود.
وی ادامه می دهد: در گذشته شهر در شب امنیت نداشت، به همین دلیل، مردم بهترین زمانی که برای عزاداری سیدالشهدا داشتند، زمان صبح و بعد از خواندن نماز صبح بود. اکنون نیز مانند آن روزها مراسم محرم در این حسینیه، صبح ها برگزار می شود.
سقف حسینیه از داخل کوچه هم دیده می شد، جنس این سقف از پارچه و شکل آن مانند خیمه بود. داخل حسینیه ستون هایی قرار داشت که ارتفاع آن از دیوارها هم بلندتر بود، طوری که سقف حسینیه را به شکل خیمه درآورده بود. گوشه های این سقف پارچه ای، حلقه های آهنی نصب شده بود و این حلقه ها به میخ هایی در بالای دیوار جفت شده بودند.
نزدیک در تکیه که شدیم، آقای اخوی ایستاده بود که بهتر از هر شخص دیگری از قدمت این تکیه اطلاع داشتند. وقتی از آقای اخوی درباره قدمت «تکیه سادات اخوی» پرسیدیم، وی گفت: قدمت این حسینیه 171 سال است که در آن مراسم شادی و عزا به مناسبت های گوناگون ملی سال برپا می شود و حتی الامکان سنت های قدمیی از جمله برگزاری مراسم محرم در صبح، استفاده از ایستگان های کوچک و نعلبکی و ... به اجرا در می آید.
او ادامه داد: پارچه ای که برای سقف این حسینیه به شکل خیمه است، قدمت 171 ساله دارد و مردم اجازه تعویض آن را برای قداستش نداده اند.
اخوی بیان می کند: ستونی که این پارچه را نگاه می داشت از جنس چوب بود و به مرور زمان فرسوده شد، بنابراین سه ستون فلزی جایگزین آن کردیم.
کمی سردم شده بود، به سمت درب ورود حرکت کردم، این تکیه یک در ورودی داشت و مانند سایر تکایا درب ورودی برای زنان و مردان تفکیک نشده بود. بالای درب ورودی که با کاشی مزین شده بود، نوشته ای به چشم می خورد: «حسینیه سادات اخوی».
پیرمردی جلوی درب ایستاده بود و اجازه ورود خانم ها بدون پوشش چادر را نمی داد. اولین بار بود که وارد حسینیه ای می شدم که مردان و زنان به طور مشترک برای عزاداری جمع شده بودند.
با دیدن زن ها، مردها و کودکان که در این موقع صبح در کنار یکدیگر عزادار امام حسین (ع) بودند و اشک می ریختند، سرما را از یاد بردم.
مداح این حسینیه در مرکز آنجا روی منبر نشسته بود و روضه می خواند. خانم ها دور منبر بر روی زمین نشسته بودند و عزاداری می کردند. دو سکو در دو طرف حسینیه قرار داشت. در سکوی سمت چپ آقایان نشسته بودند و عزاداری می کردند. به دلیل اینکه تعداد خانم ها بیش از آقایان بود، سکوی سمت راست هم متعلق به خانم ها بود.
بخشی از «تکیه رضاقلی خان» هنوز باقی مانده است
تکیه بعدی که برای دیدن آن رفتیم «تکیه رضا قلی خان» بود، این تکیه رو به روی کوچه ای بود که «حسینیه اخوی سادات» در ا« قرار داشت. از پل عابر رد شدیم و به آن طرف خیابان رفتیم. زمانی که به تکیه رضا قلی خان رفتیم، کسی در آنجا حضو ر نداشت. در داخل تکیه علم سه تیغه دیده می شد که قدیمی به نظر می رسید. اندازه این حسینیه از حسینیه سادات اخوی و حتی حسینیه های امروزه کوچک تر بود.
یکی از اهالی محل در این مورد به ما گفت: تکیه دارای چهار بخش است: مسجد، سقاخانه، حسینیه و آب انبار. اولین باری که خیابان ها در حال احداث بود و به اصطلاح خیابان کشی می شد. خیابان به صورت مستقیم شروع به ساخت شد. برای احداث خیابان مصطفی خمینی بخش عظیمی از تکیه رضا قلی خان از بین رفت و بخشی از سقاخانه باقی مانده که متروکه است و در نزدیکی همینجاست که قسمتی از مسجد آن که شبیه حسینیه است و ما در آن قرار داریم.
مراسم تشت گذاری در «مسجد مرکزی اردبیلی ها»
پس از بازدید این از «تکیه رضا قلی خان» بیرون آمدیم و به خیابان 15 خرداد و به سمت «مسجد مرکزی اردبیلی ها» حرکت کردیم. پس از ورود به مسجد وارد محوطه ای شدیم که مراسم تشت گذاری در آنجا برگزار می شد.
یکی از اهالی آنجا که از نحوه برگزاری مراسم تشت گذاری آگاهی داشت، به ما گفت: هر سال این مراسم توسط هموطنان آذری برگزار می شود. عزاداران با سنج، طبل و شیپور وارد می شوند. عده ای در وسط محوطه می نشینند و با زبان آذری روضه می خوانند. بزرگان قوم با خودشان تشت و کوزه هایی که با پارچه های سیاه و سبز پوشیده شده می آورند و به شدت ابراز احساسات می کنند.
برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) هر سال پرشور تر از سال قبل
با دیدن این تکایا و برگزاری مراسم طبق سنت قدیم، حضور مردها، زن ها و کودکان هنگام صبح برای عزاداری امام حسین (ع) قابل تامل است که پس از گذشت سال ها تکایا، تخریب شدند، تغییر کردند و به شکل امروزی در آمدند اما حضور مردم برای عزاداری سیدالشهدا تغییری نکرده است. مردم، امام حسین (ع) را از یاد نبرده اند، بلکه با حضور خود همراه فرزندانشان به آنها یاد می دهند که واقعه عاشورا را از یاد نبرند.
منبع:فردا
