امت رسول‌الله(ص)باچه چیزی امتحان میشوند؟

انسان سؤالات فراوانی را در این مورد در ذهن خود می‌یابد تا آنجا که اگر بگوییم بعضی از سؤالات به صورت روزانه در بین مردم جریان دارد، سخن به گزاف نگفته‌ایم.

سؤالاتی از این قبیل:

- عوامل مؤثر در افزایش روزی چیست؟ اسباب و علل کاهش روزی کدام است؟

- فلسفه وسعت رزق یک گروه و اندک بودن رزق گروهی دیگر چیست؟

- نقش تلاش و سعی انسان برای به دست آوردن روزی و ارتباط آن با تقدیر روزی چگونه است؟

- آیا دعا در افزایش روزی مؤثر است؟

- تا چه اندازه رزق حلال و حرام در سرنوشت انسان مؤثر است؟

کتاب «رزق و روزی از دیدگاه قرآن و حدیث» اثر علی متین، به سؤالات و دغدغه‌های افراد در خصوص کسب رزق و روزی از دیدگاه قرآن و حدیث پاسخ گفته است که در ادامه می‌خوانید:

یکی از سنت‌های همیشگی و جاودان الهی همانا آزمایش و امتحانی است که در امت‌های پیشین وجود داشته و در دین مبین اسلام نیز جریان دارد. آیه شریفه می‌فرماید:

«أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ، وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ»

آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ و به یقین کسانی را که پیش از اینان بودند آزمودیم... .

آزمایشی که خداوند سبحان از آن خبر می‌دهد در چهره‌های مختلفی ظهور و بروز می‌یابد، گاهی در لباس ترس، گرسنگی و کاهش دارایی‌ها و جان‌ها و میوه‌ها، گاهی در قالب خیر و شر و گاهی نیز در قالب پیروزی‌ها.

آنچه در این میان مهم می‌نماید و با مبحث رزق و روزی در ارتباط است، آزمایش از طریق فراخ‌دستی و تهی‌دستی است؛ یعنی خداوند در بعضی از موارد به وسیله افزایش اموال و بهره‌مندی‌های انسان از مواهب الهی انسان را در بوته آزمایش قرار می‌دهد و در برخی از موارد به وسیله کاستن از مواهب الهی انسان را آزمایش می‌کند. از جمله آیاتی که با اموال و اولاد اشاره کرده و آنها را - که هر دو رزق الهی هستند- وسیله آزمایش و محک انسان‌ها معرفی می‌کند، این آیه شریفه است که می‌فرماید:

«وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلَادُکُمْ فِتْنَةٌ»؛

(ای کسانی ایمان آورده‌اید) بدانید که اموال و فرزندان شما (وسیله) آزمایش (شما) هستند.

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِنَّ لِکُلِّ أُمَّةٍ فِتْنَةٌ، وَإِنَّ فِتْنَةَ أُمَّتِی»؛ برای هر امتی فتنه‌ای و آزمایشی است و (وسیله) آزمایش امت من مال است.

از ابن مسعود نقل شده است که می‌گوید:

«مَا مِنْکُمْ مِنْ أَحَد إِلَّا وَهُوَ مُشْتَمِل عَلَى فِتْنَة إِنَّ اللَّه تَعَالَى یَقُول (انما اموالکم...) فمن استعاذ منکم فلیستعذ بالله من مضلات الفتن؛ هیچ‌کس از شما نیست مگر این که گرفتار فتنه و آزمایش می‌شود، چرا که خداوند می‌فرماید (انما اموالکم...) پس هرکس از شما پناه می‌برد، از فتنه‌های گمراه کننده به خدا پناه ببرد.

شاید ابن مسعود این سخن را از علی (ع) گرفته باشد که فرمود:

لایقولن احدکم اللهم انی اعوذبک من الفتنة لانه لیس احد الا و هو مشتمل علی فتنة و لکن من استعاذ فلیستعذ من مضلت الفتن فان الله یقول (واعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنة)؛ هیچ‌کس نگوید: خدایا از فتنه به تو پناه می‌برم؛ زیرا تمام مردم گرفتار فتنه و آزمایش هستند، لکن کسی که از فتنه‌ها پناه می‌برد، از فتنه‌های گمراه کننده به خدا پناه ببرد زیرا خداوند می‌فرماید:

وعلموا...

در بیان دیگر علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید:

پیامبر گرامی اسلام به من فرمود: «یَا عَلِیُّ إِنَّ اَلْقَوْمَ سَیُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ»؛ ای علی زود باشد که بعد از من مسلمان به وسیله دارایی‌شان در فتنه افتند.

مرحوم فیض‌السلام در توضیح این جمله حضرت می‌گوید: (بندگان خدا) بر اثر کمی یا بسیاری مال و کسب از راه حلال یا حرام و صرف آنها در راه خیر و شر آزمایش می‌شوند.

پس سنت آزمایش الهی می‌تواند در چهره‌های گوناگون جلوه کند و دو مورد مهم آن همین اموال و اولاد هستند؛ یکی از دیگری مهم‌تر. انسان وقتی بر سر دو راهی قرار می‌گیرد، گذشتن از فرزند و ثروت و رسیدن به خدا از مشکل‌ترین امور می‌نماید، خصوصاً فرزندان که ممکن است انسان برای به دست آوردن خواسته‌های آنها، خدای ناخواسته از طریق حرام نیز ثروت‌اندوزی کند.

آیت‌الله مصباح یزدی آزمایش از طریق نقصان و کاستی در اموال را جزو سنت‌های مطلق قرار داده و می‌نویسد:

خدای متعال خواسته است که انسان‌ها کمابیش دچار کمبود نعمت‌های مادی و دنیوی شوند و با سختی‌‌ها و دشواری‌ها مواجه شوند، زیرا اگر همه آدمیان از تنعّم کامل برخوردار می‌بودند و با فراخ دستی و آسودگی روزگار می‌گذراندند، دستخوش غفلت، غرور و بغی می‌شدند. ابتلا به کمبودها و شداید و مشکلات هم شخص مبتلا را متنبه می‌سازد و هم موجب عبرت سایرین می‌شود و هم زمینه آزمایش شخص مبتلا و دیگران را فراهم می‌کند.

حال که معلوم شد سنت خداوند سبحان بر این تعلق گرفته است که انسان‌ها را در بوته آزمایش قرار دهد تا از این طریق به رشد و شکوفایی لازم رسیده و استعدادهای بالقوه خود را به فعلیت تبدیل سازند، به خوبی روشن خواهد شد که یکی از علل وسعت روزی به برخی دیگر به سبب اجرا شدن سنت آزمایش الهی است و به همین جهت ما می‌توانیم پاره‌ای از تفاوت‌ها را مستند به سنت آزمایش نموده و به خود آرامش دهیم و با توجه به این که از آزمایش گریزی نیست، باید همیشه به فکر این باشیم که در تهی دستی زبان به گلایه نگشاییم و در فراخ دستی از منعم اصلی غافل نباشیم و در یک کلمه بگوییم پروردگار ما را در این آزمایش‌ها موفق و سربلند کن.