دعا امر واسط نیست و عین اجابت است

گفنگوی ما با آیت الله دکتر هاشم هاشم زاده هریسی، عضو مجلس خبرگان رهبری و اندیشمند دینی به این پرسش می پردازد که رابطه ذهنی دعاکننده میان دعا و اجابت آن چگونه باید باشد و اساسا مفهوم عمیق اجابت چیست و چه وزنی در هندسه دعا دارد.  

از جمله بدفهمی های ما در ارتباط با دعا، در رابطه با استجابت آن است.  برخی در این باره به کارکردهای دعا بدبین می شوند و دست از دعا برمی دارند. صورت مسأله هم عموما این است که آن ها در دعا خواسته ای از خداوند دارند اما چون به آن خواسته نمی رسند، مأیوس می شوند و چنین می پندارند که خداوند، خواسته آن ها را نشنیده یا اگر هم شنیده اعتنایی به آن خواسته نداشته است. دیدگاه تان در این باره چیست؟

اولا: اشتباه ما در همين جا است كه دعا را صرفا براي اجابت مي كنيم يا مي خوانيم كه خداوند دعايمان را اجابت كند و مشكل مان را حل بفرمايد. اگر نشد از خدا قهر مي کنيم  يا به دعا كم اعتقاد و مأيوس مي شويم در صورتي كه دعا فراتر از اين مسايل است. دعا يك عبارت زيبا، عرفاني و عاشقانه مستقلي است كه اجابت و حل مشكل يكي از آثار جنبي، موردي و ظاهري آن است و اگر به ظاهر اتفاق نيفتد از ارزش، حلااوت و آثار معنوي آن نمي كاهد بلكه افزون تر مي كند. ما بايد به دعا با چشم اصالت نگاه كنيم نه با چشم اجابت كه معامله و سوداگري است و آن را هدف بدانيم نه صرف وسيله ای كه اگر به ظاهر اجابت نشد، مأيوس شويم. دعا خواه اجابت بشود و يا نشود از بزرگ ترين و زيباترين عبادت هاست تا آن جا كه از رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم نقل شده است: "الدّعا مخّ العباده " دعا مغز عبادت و جوهره آن است. امام علي عليه السلام مي فرمايد: " احبّ الاعمال الي الله عزّوجلّ في الارض الدّعا" بهترين و زيباترين عمل براي خدا در روي زمين دعا است.

ثانيا: خداوند،  مصالح بندگان خود را بهتر از آنان مي داند و مي فرمايد: "عسي ان تحبّوا شيئا و هو شرّ لكم والله يعلم و انتم لا تعلمون" شاید شما چیزی را دوست بدارید ولی نهایتا در دنیا یا آخرت به ضرر شما باشد. خداوند می داند و شما نمی دانید، یعنی خداوند خیر و صلاح شما را بهتر از شما  تشخیص می دهد زیرا انسان ظاهر را می بیند ولی خداوند غیب و اسرار را، انسان کوتاه مدت را می بیند خداوند همه زمان ها و همه شرایط را حتی آخرت انسان را نیز می بیند و دعاها را بر اساس مصالح بندگانش اجابت می کند. گاهی انسان شاید دعا کند و چیزی از خدا  بخواهد گرچه به ظاهر به نفع اوست و بدان نیاز دارد ولی در یک مقطع و شرایط دیگر و یا در آخرت به ضرر او تمام شود یا از خیری که آن مشکل گرچه در آخرت برای او دربر داشته محروم سازد. در این صورت آن دعا را عینا اجابت نمی کند و به شکل های دیگر اجابت و جبران می نماید. انسان متوجه نمی شود که این عنایات از آثار همان دعا است یا ثواب دعا را برای آخرتش ذخیره می کند، این هم نوعی اجابت و بلکه بهترین اجابت است.

ثالثا: اجابت دعا شرایط و آدابی دارد که باید دعاکننده آن ها را رعایت نماید تا این شرایط و آداب جمع نباشد دعا به مرحله اجابت نمی رسد،  مانند این که خاصیت خورشید، نور دادن است ولی به شرط این که پشت ابر یا پشت زمین قرار نگیرد که مانع از رسیدن نور خورشید باشد. برخی از گناهان و اعمال مانع اجابت دعاها است که در دعاها آمده است: "اللهمّ اغفرلی الذّنوب التی تحبس الدّعا" خداوندا! گناهانی را که دعاهایم را حبس و از اجابت باز می دارند ببخشای. تعبیر بسیار زیبایی است، یعنی برخی از گناهان، دعاها و نداها را در زمین حبس می کنند، نمی گذارند صعود کنند و به ملکوت اعلی برسند و به مرحله اجابت نایل آیند. دعاها را خاکی می کنند نه آسمانی و ملکوتی، این آداب و شرایط، فراوان است که در اینجا نمی گنجد ولی در عین حال این دعاها نیز خالی از ثواب و آثار نیست، دستی که به سوی خدا بلند شده به رحمت خدا بی جواب، بی ثواب و خالی نمی ماند.

رابعا: گاهی به علل و مصالحی، پاسخ دعاها به تأخیر می افتد و یا به شکل های دیگر اجابت می شود که انسان متوجه نمی شود. این خیرات و توفیقات و شمول عنایات الهی در اثر آن دعاهایی است که مدت ها پیش انجام داده است یا خیری خواسته و به خیر دیگری نائل آمده است.

خامسا: آثار دعا را ما نباید فقط در اجابت، ارزیابی متوقف کنیم که اگر به ظاهر حاصل نشد مأیوس شویم  یا دعاهایمان را بی خاصیت و بی اثر بدانیم. دعا، آثار و برکات فراوان دارد که یکی و حتی شاید کوچک ترین آن ها اجابت و رفع مشکلات است. چنان که در روایت ها آمده است که دعا ردّ بلا می کند، ردّ قضا و قدر می کند، در تقدیر و سرنوشت اثرگذار است، روح انسان را صیقل می زند، ایمان را پرورش می دهد، بهترین، قوی ترین و نزدیک ترین وسیله قرب الهی و تقرب به خداست، ستون دین است، سلاح مؤمن است. کلید رحمت خدا است، شفای دردهای جسمی و روحی است، کلید نجات است، نور آسمان ها و زمین است، موجب نورانیّت دل است، گفتگو با خداست. در برخی از روایت ها آمده است که ثوابش بیشتر از ثواب قرائت قرآن است، زیرا درد دل کردن با خداست، آموزش تعالیم، حقایق و معارف است. موجب کفاره و بخشایش ذنوب و گناهان است و آثار فراوان و برجسته دیگر که در دعا نهفته است. بنابراین دعا اگر به ظاهر به اجابت نرسد دارای آثار و برکات فراوان است. بی اثر و عاری از فایده نیست تا موجب یأس و ناامیدی گردد و دعا را بی اعتبار سازد.

سادسا: علاوه بر همه این ها در کل باید گفت اساسا دعا خالی از لطف و اجابت نیست. خود دعا عینا اجابت است زیرا دعا صرف وسیله و یک امر واسطی نیست که فقط وسیله اجابت و رفع مشکل باشد. اگر نشد ارزش خود را از دست بدهد و بی اعتبار تلقی شود. دعا خود نعمت، فضیلت، قرب و عبادت است، وظیفه عبودیت و بندگی است، دارای اجر، پاداش بزرگ و فراوان است. به مجرّد این که دست به سوی خدا بلند می کنیم و نظری به سوی پروردگارمان می افکنیم به همه آن ها می رسیم یعنی دعا خود هدف، عین رسیدن و اجابت است زیرا خود دعا، عمل، عبادت، نعمت و فضیلت مستقل است، دارای اجر و پاداش نیک و فراوان است و هر دعاکننده ای بدان می رسد. بنابراین معنا، هیچ دعای خالی از اجابت و عاری از فوز و فیوضات نیست. عین فیض و اجابت است. نتیجه این که: ما نباید دعا را فقط به عنوان وسیله اجابت، قضای حوائج و حل مشکلات ارزیابی کنیم و با این عنوان برای مردم و جوانان مان معرفی، تبیین و تبلیغ نماییم و آموزش دهیم، شعر بگوییم و در قافیه اش گیر کنیم. دعا را باید به طور جامع و در افق بلند و دارای آثار و برکات فراوان مادی و معنوی، مطرح و تبیین نماییم. در معرفی و تشویق به دعا و نهادینه کردن فرهنگ دعا در جامعه به اهمیت و وظیفه بندگی و عبودیت بودن دعا و به آثار و برکات مختلف دنیوی و اخروی، مادی و معنوی دعا بپردازیم که یکی از آن ها نیز اگر خدا صلاح بداند اجابت و حل مشکلات می باشد. یعنی به خود دعا موضوعیت دهیم و با دعا خدا را عبودیت و بندگی کنیم و نه معامله و سوداگری که سود و اجابت و نیل به مقصود را از آثار جنبی و ضمنی دعا بدانیم نه هدف اصلی که اگر حاصل نشد دعا بی معنا تلقی شود.  

منبع:شبستان