مناجات آموزش دادنی نیست/ حاج منصور استادی بی همتاست/ افراط و تفریط ها مستمعین را سیاست زده می‌کند

عقیق:حاج علی قربانی یا به قول به هیاتی ها «حاج قربون» نیاز به معرفی ندارد. مداح بی حاشیه ای که کم کم محاسنش در مسیر نوکری سیدالشهدا به سپیدی می زند و با کوله باری از تجربه، الگوی بسیاری از مداحان جوانی شده که تازه در این مسیر مقدس قرار گرفته اند. معلمی که سال های بسیاری از عمرش را صرف تعلیم و تربیت کرده و خوب می داند که مداح باید همواره تشنه آموختن باشد. می داند که مداح خوب باید با ادعیه آشنا باشد و مناجات خوانی را از اساتید بیاموزد. می داند که معارف در لا به لای همین مناجات هاست و اصلا به همین دلیل است که خیلی ها دوست دارند در شب های نورانی ماه خدا، خودشان را از گوشه و کنار شهر به مسجد شهید بهشتی برسانند و زلف دلشان را به نوای «یارب» او گره بزنند و استغفار کنند. پای منبر مردی که معتقد است مناجات باید با روضه اهل بیت همراه باشد، چون با نور این ذوات مقدسه است که مسیر برایمان روشن می شود. 

حاج علی قربانی در عرصه ذاکری و مدیحه و روضه استاد خاصی نداشته اما تأکید می کند که در محضر حاج منصور ارضی نه به صورت مستقیم ،بلکه دورادور درس‌های زیادی آموخته است.

او در این مصاحبه خطاب به مداحان توصیه‌ای هم دارد که علیرغم تسلط بر ادای سبک‌ها و آداب فنی روضه، ادب و مطالعه هم داشته باشند. در مورد هر مسئله‌ای که اطلاعات کافی ندارند اظهارنظر نکنند و هر کلامی را در مجلس اهل بیت بر زبان نیاورند. 

در این گفت‌وگو با حاج علی قربانی از جایگاه و مقام روضه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در مناجات، سیاست‌زدگی، افراط و تفریط های برخی مداحان، دلیل روحانی نشدن و انتقاد از منبر رفتن مکلا در هیئت صحبت کرده ایم. 

*این شب ها خیلی از مردم در مجالس دعا و مناجات حاضر می شوند. برای آغاز بگویید که اساسا این مناجات خوانی های جمعی چه تاثیری بر زندگی های شخصی و البته جامعه دارد؟ 

دعا بیان راز و عرض نیاز است و دو بعد دارد؛ یکی عرض نیاز که هر چیزی که از خدا می خواهیم و یک بعد دیگر بیان راز است که بیشتر درباره اولیاء صادق است. چرا که ما فقیر به ذات هستیم و خدا هم غنی است به ذات. قطعاً این فقیر به ذات از غنی به ذات چیزی می‌خواهد، حتی لفظ آن را هم به زبان نیاورد.

دعا باید از عمق وجود انسان مضطر و تنها برخیزد، آن هم با محتوای سؤال و استغاثه،‌ همراه با تضرع و اخلاص. تجربه نشان داده است كه اگر این دعا محقق شود، مستجاب می‌شود

* چگونه باید به این نتیجه برسیم این بیان راز و عرض نیاز، دعاست یا مناجات؟

این بحث‌ها تخصصی است و باید از دوستان دیگری درباره آن بپرسید. آنچه من شنیده‌ام، این است که در دعا بیشتر «اللهم» می‌گوییم. اللهم عبارتی است که به واسطه آن خدا را صدا می‌زنید؛ در حالی که در این بین واسطه‌ای هم وجود دارد. مثلاً در دعای ابوحمزه ثمالی، ابوحمزه این وسط مانع شده و امام (ع) نمی‌تواند حرف‌های درگوشی با خدا بزند؛ اما در مناجات «الهی» می‌گوییم. شما اگر مناجات «خمس عشر» را ببینید، در آن «الهی» وجود دارد. البته اللهم هم هست؛ اما بیشتر الهی است.

همان‌طور که گفتم، این بحث تخصصی است و باید در فضایی تخصصی درباره اش به صورت مفصل صحبت کنیم.

*برخی از مداحان مهارت‌های فنی، صدای زیبا و حنجره قوی دارند اما در مدح آن‌ها خبری از سوز نیست. به نظرشما یک مداح چگونه سوز صدا پیدا می‌کند؟

بسیار شخصی و اعتقادی است. یک مداح برای برخورداری از سوز صدا احتیاج به خلوت و مراقبت نفس و مطالعه و شب زنده‌داری دارد. هرکس برای رسیدن به این مقام باید مسیری سخت را طی کند و در رسیدن به اوج سعه صدر به خرج دهد.

* چرا فقط در ماه مبارک رمضان محافل مناجات و دعا اینطور رونق پیدا می‌کند؟

از پیامبر اکرم(ص) نقل است: «ان لربکم فی ایام دهرکم نفحات الا فتعرضوا لها»؛ «همانا! برای خداوند، در ساعات زندگی شما، نسیم‌های خوشی است. آگاه باشید خود را در آن لحظات قرار دهید.» زمان خیلی مؤثر است؛ ماه رمضان بهار دعا و مناجات است.

در این ایام و لیالی ما را دعوت کرده‌اند که در جمع محبان و عشاق قرار بگیریم. اما این جمع بودن‌ها به این معنی نیست که از بودن در خلوت محروم شویم. روح مجلس دعا و مناجات شلوغ است و شلوغی آن دو نفره است. یکی خداوند متعال و دیگری کسی که با خدا ارتباط برقرار می‌کند. به تعبیر بهتر در مجلس مناجات باید ما به او تبدیل شود. این حرف‌ها حرف‌های من نیست اساتید مناجات اشاره کرده‌اند و من نقل قول می‌کنم.

*فکر می کنید چه تفاوتی بین یک مداح و روضه‌خوان با یک مناجات‌خوان وجود دارد؟

مردم مناجات خوان را طور دیگری می‌بینند و از او توقع بیشتری دارند تا در فضای دینی و مناجاتی الگو باشد. در ترک محرمات و انجام ثواب و فرائض دینی از همه یک گام جلوتر باشد. اما در مقابل مداح اجتماع‌محورتر است و شاید از دید مردم مداح بیش از یک مناجات‌خوان طرفدار داشته باشد. به عبارت بهتر مناجات‌خوان مستمع خاص خودش را دارد.

*مرز بین مناجات، دعا و روضه کجاست؟

من فکر می‌کنم، اگر بخواهیم این موضوعات را مرزبندی کنیم باید تعریف هر یک از آنها مشخص شود. باید معلوم شود که دعاخوان کیست و مناجات‌خوان کیست؟ البته این مباحث تخصصی است و شاید دیگران خرده بگیرند کلام معصوم(ع) دسته بندی و طبقه‌بندی شده است. دعا آن کلامی است که امام(ع) در مقابل خدا به رشته تحریر درآورده است.اما در دعاها همیشه یک واسطه‌ای وجود دارد که اجازه نمی‌دهد امام(ع) حرف‌های نهایی خودش را با خدا بزند. همچنین بالاتر از دعا، مناجات است. مناجات همان مفهوم درگوشی صحبت کردن را می‌رساند. حقیقتاً بالاترین کلام امام(ع) در مقام انشاء مناجات است.

*برخی از مناجات‌خوان‌ها معتقدند در بین مناجات و دعا نباید روضه خواند. نظر شما چیست؟

برخلاف این عده اعتقاد دارم از دستگاه حضرت سیدالشهداء مستمع به معنای واقعی مناجات می‌رسد. اجحاف است بگوییم در مناجات به اهل بیت عصمت و طهارت متوسل نشویم. مثلاً در یکی از بندهای دعای عرفه که آمده: « یا رازِقَ الطِّفْلِ الصَّغیرِ» ما را به یاد آن لحظه‌های تشنگی حضرت علی‌اصغر(ع) و مظلومیت حضرت اباعبدالله(ع) می‌اندازد که فضای مناجات را به سمت و سوی دیگری می‌برد.

*با توجه به شرایط روز جامعه و گستردگی فضای تبلیغی رسانه‌ای این مجالس تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد؟

تأثیرات آن را به چشم خودتان دیده‌اید.... این نشاط و فرحی که روزه‌داران در شب‌زنده‌داری دعا و مناجات از سوی خداوند متعال بدست می‌آورند انگیزه‌ای است برای روزه‌داری و تقرب نزد خداوند! واقعاً این مجالس فرصت مغتنمی است که مردم خاصه جوانان را برای مقابله با این تبلیغات و هجمه‌های سنگین دشمن که تلاش می‌کند انسجام خانواده را از بین ببرد و این مجالس و توسل به اهل بیت را از ما بگیرد.

*شما فکر می‌کنید عرصه مناجات‌‎خوانی چقدر آموزش دادنی است و کسی که می‌خواهد وارد این فضا شود باید چه مشخصه‌هایی داشته باشد؟

بسیاری اعتقاد دارند اگر در مناجات خوانی جز انشای امام خوانده شود، تأثیر دعا از بین می‌رود و یا در دعای کمیل وقتی به عبارت یارب یارب می رسند چند بار تکرار می کنند و بر این باورند که اتکا به این تکرارها و خواندن ابتدا تا انتهای دعا، اثر دعا را از بین می برد. این را گفتم که بسیاری در حین مجالس مناجات خوانی دغدغه‌های آموزشی دارند اما فکر نمی‌کنم خیلی مناجات‌خوانی ظرفیت آموزش را داشته باشد. به واقع مناجات کار دلی است و باید مداح مناجاتی بر ادبیات عرب و مکاتب دینی و روایی تسلط مناسبی داشته باشد.

* به نظرشما یک مناجات خوان و روضه‌خوان چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

من فکر می کنم کسی می‌تواند خودش را مناجات خوان معرفی کند که اهل توجه، مراقبه باشد. با ادعیه و روایت‌ها و احادیث آشنایی داشته باشد.اگر گناه و معصیت انجام دهد دردش می‌آید.اعتقاد دارم در این وادی خیلی صدا و صوت مطرح نیست؛ زیرا کسانی را می‌شناسم که با یک ته صدای ساده‌ای چنان مجلس گردانی می‌کنند که مستمعین آن هر لحظه در گریه و انابه هستند.

*شما در میان مداحان بیشتر به عنوان مناجات‌خوان مطرح هستید تا نوحه‌خوان؛ علت خاصی داشت که این شاخه از ذاکری را انتخاب کردید؟

علتش شاید همان فضای جبهه بود؛ ما در جبهه هم مناجات می‌خواندیم خاصه مناجات شعبانیه! اصلاً فکر می‌کنم در کل ماه شعبان تنها جلسه‌ای که مناجات شعبانیه را مستمر می‌خواندند، ما بودیم. بنده در گردان میثم و حبیب در لشکر 27 محمدرسول الله(ص) حضور داشتم. نه صرفا برای تبلیغ بلکه در کارهای زرهی و رزمی فعال بودم. جوّ خاص جبهه و جنگ ما را خواه ناخواه به این وادی می‌کشاند.

"حاج علی قربانی در دوران دفاع مقدس"

در مجموع علاقه خاصی به مناجات دارم. البته به نظرمن روضه و مناجات وجه تکامل دهنده دارند؛ یعنی نمی‌توانیم بگوییم مناجات از مداحی و روضه‌خوانی مستقل است. برخی اعتقاد دارند مناجات و مداحی باید از هم تفکیک شوند اما من قائل به این انفکاک نیستم و معتقدم در کنار هم تأثیرگذاری بیشتری دارد.البته در کنار استعداد و هنرمندی‌های لازم در بحث دعاخوانی و مناجات‌خوانی هم ظرافت‌هایی وجود دارد که باید رعایت شود.

*شما از ذاکرینی هستید که تحصیلات بالای حوزوی هم دارید و منبر هم می‌روید، برخی‌ها منتقد منبر رفتن مکلا در هیئت هستند، نظر شما چیست و اصلاً داشتن تحصیلات حوزوی چقدر در اداره کردن مجلس و شناخت مخاطب تأثیر دارد؟

درست می‌گویند ، مکلا نمی‌تواند در هیئت منبر برود؛ چرا که اگر روحانی در هیئت حاضر باشد او مقدم است. اما داشتن تحصیلات حوزوی بالا تأثیرات زیادی برای مدیریت جلسات مذهبی دارد. زمان‌هایی که روحانی نمی‌آید من منبر می روم .بنده قبلا هم در جایی گفتم که هیئت ها باید حتما« روحانی هیئتی» داشته باشند که خودش سینه زن و  و از جنس خود بچه‌های هیئت باشد. در واقع با بقیه در عزاداری ها شرکت کند ، وجود چنین فردی خیلی از معضلات و مشکلات را بر طرف می کند . متأسفانه الان چنین موردی نداریم.

* خودتان چقدر در انتخاب اشعار و سبک‌ها دقت نظر دارید؟

بسیار دقت دارم. از شعرهای دم دستی استفاده نمی‌کنم بیشتر به شعرهای غنی روی می‌آورم. البته در انتخاب سبک و اشعار به مخاطب هم توجه دارم. زیرا عدم توجه به مخاطب یک اشتباه بزرگ است که برخی انجام می‌دهند.

کمی هم از ارتباطتان با دیگر ذاکران اهل بیت بگویید.

راستش من با همه ستایشگران اهل بیت(ع) كه در هیئت٫ جلسه و حتی تكیه ای در مدح و ثنای ائمه اطهار به نغمه سرایی می پردازند دوست هستم و نسبت به همه آن ها ارادت قلبی دارم. اما همه جا گفته ام كه هرچه در مداحی می دانم٫ مناجات می خوانم و عرض ارادت میكنم در محضر حاج منصور ارضی آموخته ام. حقیقتا ایشان را استادی بی همتا می دانم. 

بسیاری می گویند چرا در مسجد ارك نمی خوانم! چون اعتقاد دارم از من داناتر و عالم تر هستند كه باید بخوانند و من باید پایین منبر بنشینم و كسب فیض كنم. در یك جمله همیشه میگویم حاج منصور الگو و اسوه من است اما در عین حال همیشه سعی میكنم دورادور شاگردی كنم .

*در دیدار اخیر مقام معظم رهبری، ایشان بر تعمیق معنویت هیئات مذهبی کشور بسیار تأکید کردند. البته در کنار آن برخی از مداحان هم اظهارنظرهایی کرده‌اند که امام حسین(ع) سیاسی است و باید مداح موضع‌گیری سیاسی داشته باشد... نظر شما چیست؟

کسانی باید در این راستا پرچمدار تعمیق‌افزایی باشند که جامعه و شرایط روز را به خوبی بشناسند. چرا باید جناح بندی سیاسی در هیئت به اوج خودش برسد؟! درست است برخی می‌گویند امام حسین(ع) سیاسی است اما افراط و تفریط های سیاسی در مجالس مذهبی توسط مداحان نوعی سیاست‌زدگی ایجاد می‌کند. این خلط مبحث است که برخی فرمایشات حضرت آقا را درست متوجه نمی‌شوند و اجرا نمی‌کنند و بعدها متوجه می‌شوند که راه را اشتباه رفته‌اند.

اعتقاد دارم مداحی که می‌خواهد در راستای مباحث و مسائل سیاسی قدم بردارند نیاز است مطالعه و آگاهی لازم را داشته باشد، در فضای مجازی و سایبری مسلط باشد. وقتی جوان به مجلس ما می‌آید باید طوری با او برخورد کرد که از این مجلس زده نشود. همه چیز در گفتار نهفته است. مداح باید علیرغم همه دانایی‌ها، فن بیان، نوع برخورد و نوع گفتار مناسب و خوبی داشته باشد، تا جوان جذب شود. به واقع مرز میان جاذبه و دافعه به خوبی رعایت شود. چون باید این مجالس بنابر توصیه اهل بیت جاذبه‌اش بیش از دافعه‌اش باشد.

*شما چندی پیش در ضیافت افطاری موج الحسین حضور داشتید؛ به نظرشما این مجالس و محافل چه تأثیری در وحدت بین مداحان و هیئت‌ها دارد؟
این دید و بازدیدها حتما تأثیر دارد.... وقتی مداحان و متولیان هیئت‌های مذهبی کشور از نزدیک همدیگر را می‌بینند، حتما همدلی شان بیشتر می شود و  حقیقتاً باعث نزدیکی قلوب بین مداحان و متولیان هیئت‌ها می‌شود. ان شاالله توفیق باشد این دید و بازدیدهای تأثیرگذار استمرار پیدا کند.

*به عنوان سوال پایانی بفرمایید ساختمان حسینیه عشاق الحسین(ع) این روزها در چه مرحله‌ای است؟

سقف آن زده شده است و همه مراحل عمرانی به خوبی دنبال می‌شود اما به علت کمبود بودجه فعلاً از دوستان خواسته‌ام که کار را متوقف کنند. حقیقتاً مسئولین و متولیان فرهنگی باید وارد این مقوله شوند و به هیئت‌ها و مجالس مذهبی اهل بیت عصمت و طهارت در جهت پویایی کمک کنند.

---------------------------------------

خاطره یک عکس

مدتی پیش سایت عقیق تصویر منتشر نشده ای از حاج علی قربانی و حاج یدالله پاشازاده را در سفر به لبنان منتشر کرد. ایشان درباره آن سفر می گوید: در بدو تشکیل حزب الله بود که سفارت لبنان از ما دعوت کردند و جلسه ای ترتیب دادند. این نشست تقریباً بعد از دفاع مقدس برگزار شد که اثرات مثبت زیادی داشت.