شرایط فقهی وقف و وصیت

وی افزود: وقف به این معناست که شخصی ملک خود را در راه خدا آزاد می‌کند؛ یعنی از ملکیت خود خارج می‌کند و ثمره آن را در راه خدا و برای مصارفی که نیت کرده و جهاتی که در نظر دارد یا ذکر می‌کند، قرار می‌دهد که اصطلاحا به این مسئله گفته می‌شود؛ "تحبیس العین و تسبیل الثمره" یعنی عین مال حبس می‌شود و از ملکیت فرد خارج می‌شود و ثمره آن در راه خدا صرف می‌شود.

فلاح‌زاده تصریح کرد: این وصیت در راه خدا به معنای فی سبیل الله که در باب زکات آمده نیست بلکه چون قصد فرد قربت است و فی سبیل الله است، این تعبیر به کار گرفته شده و مصارف آن همان نیت واقف است.

وی با اشاره به برخی از شرایط واقف و اموال وقفی گفت: برای واقف و موقوف علیه و مال وقفی شرایطی وجود دارد، از جمله آن که واقف باید عاقل، بالغ و مکلف باشد و قد اختیار ملک را وقف کند و کسی او را مجبور نکرده باشد.

مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی گفت: همچنین زمان وقف هم مهم است، گاهی وقف موجود یا گاهی ممکن الوجود می‌شود، مانند فرزندان که اکنون هستند و نسل‌های آینده در زمان دیگر متولد می‌شوند.

این مدرس حوزه و مشاور رهبری در موضوع فقه عنوان کرد: یکی دیگر از شرایطی که برای واقف و موقوف علیه ذکر کرده‌اند، لزوم مال بودن وقف است و چیزهایی که مال محسوب نمی‌شود، شامل وقف نیست. همچنین آن مال باید خودش باقی بماند و از بین نرود و مواد مصرفی مانند؛ برنج، گندم و مواد سوختی را نمی‌توان وقف کرد.

وی ادامه داد: بر همین اساس وقف اموالی مانند زمین، باغ، خانه، اتومبیل و... اشکال ندارد، زیرا باقی می‌ماند و می‌توان از ثمره آن استفاده کرد، در این مسأله وقف برخی اموال که در کوتاه مدت از بین می‌رود، جائز نیست، مانند وقف مداد.

فلاح‌زاده عنوان کرد: یکی دیگر از شرایط وقف این است که منقطع الاول و منقطع الاخر نباشد؛ یعنی طوری نباشد که شخص بگوید: من وقف کردم که از 5 سال دیگر وقف باشد یا نمی‌تواند بگوید؛ من برای 10 سال وقف می‌کنم.

وی افزود: ممکن است کسی بگوید اتومبیل که وقف می‌شود منقطع الاخر باشد که این طور نیست زیرا دست خود واقف نیست این را به اصلاح منقطع الاخر نمی‌گویند.

کارشناس مسائل فقهی با اشاره به شرایط فقهی وصیت گفت: اما وصیت آن است که شخص برای بعد از مرگش اموری را خواستار است تا دیگران انجام دهند که این امور می‌تواند مالی و غیر مالی باشد. همچون نمازهای قضا بخوانند، دعا کنند یا فرزندانش فلان کاری را بکنند این‌ها وصیت مالی نیست اما در وصیت مالی، فرد وصیت می‌کند؛ اموالش را در راهی صرف کند که ممکن است این مال را به شخصی دهد، یا برای جایی وقف کند.

مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی افزود: وصیت مالی بیش از ثلث اموال جائز نیست و اضافه بر ثلث نافذ نبوده و واجب‌العمل نیست مگر آنکه ورثه اجازه دهند و اگر ورثه صغیر باشد از سهم صغیر نمی‌توان اجازه داد. حال ممکن است شخص مالی را وصیت می‌کند که بعد از مرگش وقف باشد و اشکال منقطع الاول بودن اینجا ساری و جاری نیست.

وی افزود: اگر شخص وصیتی اعم از مالی و غیر مالی کرد ورثه مکلف هستند که به آن عمل کنند؛ اگر شخص وصیت مالی کرد و چنانچه از ثلث اموالش نباشد ورثه وظیفه دارند عمل کنند و چنانچه به وقف وصیت کرده باشد اموالش وقف است.

فلاح‌زاده عنوان کرد: اگر فردی وصیت غیرمالی کرده باشد چنانچه تکلیف شرعی باشد باید انجام دهند مانند اینکه وصیت کند پسر بزرگم نماز قضاهایم را بخواند و پسر بزرگ وظیفه شرعی‌اش است تا وصیت پدر را عمل کند و اگر تکلیف واجب نباشد اما وصیت شدگان در زمان حیات شخص یا بعدا قول انجام آن کار را دهند باید انجام داد و اگر کسی در زمان حیات شخص یا بعدا وصیت را نپذیرفته باشد تکلیفی برگردنش برای ادای وصیت نیست.

مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی افزود: اما نکته قابل اهمیت این است که آنچه انسان از مال و سلامتی و هستی و وجودش دارد همه نعمت‌های الهی هستند، امکانات، هوش و استعداد موقعیت شغلی همه نعمت الهی است و شکرانه آن استفاده صحیح از این موهبت‌های خداوند است اگر هزینه زندگی و افراد واجب النفقه را کنار بگذاریم شایسته است انسان بخشی از اموالش را وقف کند و اگر کسی در حیاتش وقف کند به مراتب ثوابش بیشتر است.

فلاح‌زاده با اشاره به روایتی در مورد ثواب وقف در زمان حیات گفت: شخصی در مدینه انبار خرما داشت و وصیت کرد پس از مرگش این اموال را بین فقرا تقسیم کنند، یکی از مردم به پیامبر(ص) گفت چه ثوابی واقف خواهد برد پیامبر(ص) یکی از خرماهای له شده را از زمین برداشت و فرمودند به خدا قسم اگر آن شخص همین یک خرما له شده را در زمان حیاتش وقف کرده بود به مراتب ثوابش از وقف این همه خرما پس از مرگش بیشتر بود.

وی افزود: افراد آنچه را برای هزینه زندگی و ضروریات نیاز است صرف کنند و اگر اضافه آن را در راه خیر و مخصوصا وقف هزینه کنند ذخیره آخرتشان خواهد شد.

فلاح‌زاده در پایان خاطرنشان کرد: بر همین اساس حضرت امیر المؤمنین حضرت علی(ع) می‌فرمایند: کسی که بیش از نیاز خودش ذخیره کند انباردار دیگران است یعنی اموالش پس از مرگ می‌ماند و دیگران می‌آیند و استفاده می‌کنند لذا هرچند اسلام برای ورثه احترام قائل شده و وصیت را بیش از ثلث اموال جائز نمی‌داند از آن طرف وقف اموال و کارهای خیریه را توصیه کرده و شایسته است که افراد در صورت تمکن به این توصیه‌ها عمل کنند تا باقیات الصالحاتی برای آخرتشان باشد.

منبع:ایسنا