عالمی که خداوند نور فقه رادر قلب اوتابانده بود

عقیق

تولد آن عالم بزرگوار بنابر قول معروف نیمه شعبان 1219 ق بوده محل ولادت وی در یکی از روستاهای چهاردانگه مازندران به نام «لترگاز» از توابع اشرف (بهشهر کنونی) بوده و در خانواده ای روحانی پا به عرصۀ گیتی گذاشت.

تحصیلات و اساتید

ملا محمد اشرفی در اوان نوجوانی برای کسب علوم و معارف اسلامی با ورود به حوزۀ علمیۀ شهر اشرف (بهشهر) در مدرسۀ ملا صفرعلی سکونت گزید و از محضر اساتید بزرگ و برجسته ای مانند ملاصفرعلی و شیخ عبدالله اشرفی که از مفاخر علماء و مراجع دینی عصر خویش و از شاگردان ملاشفیع اشرفی بودند، بهره مند شد. وی تا اتمام دروس سطوح میانی به تحصیل و رشد علمی خویش در آن جا ادامه داد.

این عالم وارسته برای ادامۀ تحصیلات در سطوح عالی علوم دینی به شهر بارفروش (بابل) مهاجرت کرده و در حوزۀ علمیۀ آن سامان که تحت زعامت فقیه و اصولیِ فرزانه و عالمی عارف و وارسته مرحوم سعیدالعلماء مازندرانی بود، اقامت گزید.

بعد از چندی که از خرمن علم و دریای بیکران دانش و معارف این فقیه ممتاز به مدارج علمی و اجتهاد دست یافت به حوزۀ علمیۀ اصفهان رهسپار شد تا در این عرصه به غنای هر چه بیشتر دست یابد.

ملا محمد اشرفی در اصفهان نزد فقیه فرزانه حجت الاسلام سیدمحمد باقر شفتی (ره) رسید و به استفاده از گنجینۀ دانش وافر وی همت گماشت. وی سپس برای درک محضر عالمان بزرگ حوزه های علمیۀ عراق، وارد حوزۀ علمیۀ نجف و سامراء گردید.

مرحوم اشرفی با حضور در جلسات درس اساتید برجسته و نوابغ عصر خویش حضرات آیات: شیخ مرتضی انصاری، سید محمدحسن شیرازی و صاحب جواهر به فقیهی فرزانه و عالمی کم نظیر تبدیل گشت؛ تا جایی که در اندک زمانی به عنوان چهره ای برجسته و عالمی فرهیخته در علوم مختلف مانند: حدیث، حکمت، تفسیر، کلام، فقه و اصول در حوزۀ علمیۀ نجف شناخته شد.

مقام علمی

حجت الاسلام اشرفی بعد از کسب علوم مختلف در نزد علمای به نام در 21 سالگی به قدرت استنباط و ملکه اجتهاد دست یافت. حجت الاسلام محمدباقر شفتی نیز ضمن صدور اجازۀ روایت برای «حاجی اشرفی» بر اجتهاد او نیز تصریح کرده است و با نظر به همین موقعیت علمی، وی ملقب به «حجت الاسلام» می شود.

عالم عارف حاج شیخ محمد بهاری همدانی در مقام توصیف وی می گوید: هم چنین حجت الاسلام آن است که اقوال و افعال او، مسلمانان را حجت باشد و گرنه حجت، خالی از وجه خواهد بود. مردم نیز با نظر به حجیتی که برای کلام و رفتار حاجی قایل بودند به حق، او را به حجت الاسلامی شناخته بودند و بدان نام خواندند.

ابعاد علمی شخصیت مرحوم حجت الاسلام اشرفی

1- کلام و اعتقادات

حراست و نگهبانی از مرزهای اعتقادی و باورهای دینی و دفاع از آن ها در برابر شبهات فکری از وظایف بزرگ عالمان حوزۀ دین است. مرحوم اشرفی ضمن آموزش و تعلیم آموزه های اعتقادی و کلامی به طلاب و دانش آموختگان و دفاع از معارف و باورهای دینی در منابر، نوشته ها و آثاری نیز در این حوزه عرضه کرده است؛ از جمله کتاب «منهج» و «مائده» در اعتقادات نگاشته شده و رسالۀ تفصیل برزخیۀ وی نیز حکایت از توان قوی و تبحّر مرحوم در طرح، تبیین و دفاع از معارف و باورهای اهل بیت علیهم السلام دارد.

2- اصول فقه

با ظهور مرحوم آیت الله وحید بهبهانی و شریف العلماء و مجاهدۀ علمی آنان با اخباری گری، علم اصول وارد مرحلۀ جدیدی گردید. شریف العلماء که تبحر و ید طولایی در مباحث اصولی داشت، شاگردان بزرگی مانند: شیخ انصاری را به عرصۀ علم و حوزه های علمیه عرضه کرد.

مرحوم حجت الاسلام اشرفی، وارث دستاوردهای علمی و اصولی بزرگان، به ویژه شریف العلماء بود که با تلمّذ نزد دو تن از شاگردان بزرگ و برجستۀ او یعنی سعید العلماء بارفروشی و شیخ مرتضی انصاری حاصل شد.

3- فقه

نه تنها مهارت و تبحر مرحوم حجت الاسلام اشرفی در فقه بر همگان آشکار است، بلکه او را به شیخ الفقهاء والمجتهدین و یگانۀ دوران در بین فقهاء توصیف کرده اند. از سویی دیگر تربیت بزرگان از فقهاء و تألیف آثار ارزشمندی چون: شعائر الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام و اجوبۀ الأسئلۀ، حکایت از ملکۀ اجتهاد و قدرت تفقه وی در استنباط احکام فقه و شریعت دارد. به تعبیر محدث قمی، «فکان وحید عصره بین الفقهاء، رایت بعض مصنفاته فی الفقه فعلمت أنه قد قذف الله فی قلبه نور الفقه».

4- تفسیر

تسلط وی بر علم تفسیر از مکتوبات و نوشته های آن مرحوم و بهره گیری و استناد به آیات الهی و طرح نکات تفسیری مبرهن می گردد. صاحب نقباء البشر نیز تألیف کتاب تفسیر سورۀ قدر به دست وی را نقل کرده است.

5- عرفان

وی ضمن تبحر در عرفان نظری، دستی نیز در عرفان عملی داشت. پاسخی که ملا محمد اشرفی به بسیاری از پرسش های مؤمنان داده و از آن جایی که از ولایت و جایگاه اهل بیت علیهم السلام سخن می راند و بسیاری از اسرار و رموز معارف را بیان می کند، حکایت از دانش و تسلط وی بر عرفان نظری دارد.

مرجعیت دینی

شهرت علمی و برخورداری از دانش بیکران او، موجبات رسیدن وی به مقام مرجعیت دینی را نیز فراهم کرد و شیعیان از دورترین نقاط کشور به تقلید از او روی آوردند.

برخی از تألیفات وی مانند: رسالۀ عملیه و کتاب شعائر الاسلام و کتاب أجوبۀ الأسئلۀ، ناظر به همین مسئولیت و ضرورت پاسخ گویی به پرسش ها و نیاز مقلدان وی بوده است.

سخن بزرگان

علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی دربارۀ وی می نویسد: علامۀ جلیل القدر، شیخ الفقهاء والمجتهدین، رکن ملت و ستون دین، حاج ملا محمد فرزند محمدمهدی مازندرانی که زعامت عامه و مرجعیت تامه به او منتهی گردید.

مرحوم حاج شیخ عباس قمی نیز مقام علمی و مرجعیت وی را چنین بیان می کند: محمد فرزند محمدمهدی اشرفی مازندرانی از نیکان عصر و افتخارات روزگار، عالمی ربانی و فقیهی بی نظیر، یکی از مراجع و عالمان بزرگ اسلام است که بین علم الهی و عمل به احکام آن جمع کرده بود. در نتیجه انوار ملکوت بر او تابید و بر مسند استقامت نشست و کرامت هایی از او آشکار گردید و خداوند از فضل خویش برخی الهامات را به وی عنایت فرمود.... او مرجعیت عموم مردم در این سرزمین را داشت.

مرحوم آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی نیز در مورد شدت مراقبت نفس و مجاهدت مقدس اشرفی می نویسد: شنیدم که علامه اشرفی مازندرانی، آتش فراوانی برمی افروخت و امر می کرد که وی را با ریسمانی ببندند و به سوی آتش بکشانند تا قدری از سوز آتش را در این دنیا بچشد.

شاگردان

1-شیخ عبدالله مازندرانی 2- شیخ علی اصغر مجتهد کلایی 3- شیخ ولی الله مدرس بابلی 4- شیخ ابوالقاسم هلی دشتی 5- سید اسماعیل عمادی 6- سید حسن بهشتی 7- ملا رجبعلی سوادکوهی آلاشتی 8- ملا عبد الباقی سوادکوهی آلاشتی.

رحلت

سرانجام شمع فروزان وجود مقدس اشرفی پس از 95 سال زندگی پربرکت که سراسر به تعلیم و تعلم گذشته و سرشار از پاکی و صداقت و خدمت به اسلام و مسلمانان بود، به خاموشی گرایید و روح ملکوتی او در شب دوشنبه ابتدای ماه مبارک رمضان سال 1315 ق. به دیار قدس پرکشید.

پیکر این اسوۀ تقوا و پاکی، پس از تشییع جنازۀ بی نظیر که همراه با دستجات عزاداری و سوگواری مؤمنان بود در مسجد جامع بابل به به خاک سپرده شد.

پی نوشت:

گلشن ابرار ج 9 ص325-312