۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۴۹ : ۰۴
«حکیم تقوا»
برای سالگرد ارتحال آیت‌الله خوشوقت(ره)
بیش از نیم قرن دسترسی آزاد به محضر «آیت الله خوشوقت» موجب شده نسلهای مختلفی از نفوس مستعد و دلهای مشتاق در حلقه تربیتی ایشان حاضر شده و به لیست آموزش دیدگان و تربیت شدگان وارد شوند؛ به نحوی که خروجی های دستگاه تربیتی ایشان حداقل 5 نسل سنی از دهه 30 تا دهه 80 را شامل می شود.
عقیق:این نوشتار به بهانه انتشار کتاب «طریق بندگی» اولین مجلد از مجموعه 30 جلدی «صراط مستقیم»؛ این کتاب در بر دارنده «نظریه اخلاقی-تقوایی آیت الله عزیزالله خوشوقت (رحمۀالله علیه)» است که در دومین سالگرد ارتحال معظم له از طرف مؤسسه محبین صاحب الامر(عج)(دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله خوشوقت) وارد بازار نشر می شود.1- «آیت الله عزیز الله خوشوقت» یک «عالم اخلاقی» است. در عرف متدینین، «عالم اخلاقی» به فقیهی گفته میشود که نسبت به فقهاء و علماء دیگر از درجات بالاتر تهذیب و تقوا برخوردار بوده و عملکرد ، رفتار و گفتار او در ارتباط با دیگران واجد بهره های معنوی و تربیتی بیشتری باشد. عالم اخلاقی در عرف متدینین معادل «عالم ربانی» در عرف اهل علم است. «عالم ربانی» یا «عالم اخلاقی» علاوه بر اینکه در مقام فهم منطق دین و ملاکات شرعی به مرحله استقلال نظر علمی(اجتهاد) در شناخت اسلام رسیده است، همچنین؛ در مقام تنظیم جریان زندگی فردی و جمعی خود، عامل به دانسته های دینی است. «عالم ربانی» فقیهی است که علم را در درجه اول برای إعمال در زندگی خود و در درجه دوم برای إعلام به دیگران می آموزد و می اندوزد. «تقوا» و پارسایی مهمترین شاخصی است که یک عالم ربانی را از علماء دیگر متمایز می کند. براین اساس «آیت الله خوشوقت» یک عالم ربانی تمام عیار است.
2- «آیت الله عزیز الله خوشوقت» به جهت تمرکز عمده ای که در بهسازی سویه ربانی شخصیت علاقه مندان به مسیر تقوا و معنویت و خصوصا دلهای مشتاق طلاب نوجوان و روحانیون جوان داشت، حتی در میان علمای اخلاقی معاصر نیز یک عالم ربانی شاخص است. در نیم قرن اخیر، قریب به اتفاق فقهای ربانی، آموزه های ناظر به تربیت معنوی و تقوایی را در حاشیه و تکمله آموزش علوم اسلامی و تربیت علمی دنبال کرده اند. این در حالیست که در مشی و محضر تربیتی «آیت الله خوشوقت» تحصیل آموزه های تقوایی و عملی همواره بیش از تحصیل آموزه های علمی در کانون توجه قرار دارد و عکس آنچه مرسوم است، وجه معنوی - تقوایی هرگز به عنوان حاشیه وجه علمی – آموزشی طالب علم تلقی نمی شود.
«آیت الله خوشوقت» تقوا و پرهیزکاری را محور سبک زندگی انسانی و خصوصا طلبگی قلمداد میکرد و علم آموزی و دانش اندوزی را در مرتبه بعدی در نظر می گرفت. او تلاش داشت که «تقوا و پارسایی» را که به تدریج به شاخصه دوم شخصیت دانشجو و هویت طلبه تبدیل شده است را به جایگاه اولی اش باز گرداند. در اندیشه تربیتی او طلبه پیش از اینکه در مقام طلب علم دین باشد در مقام طلب عمل به دین است و باید بیش از اینکه بدنبال کسب علم باشد، برای تمرین تقوا و تثبیت آن همت بورزد. در این چارچوب، تکاپوهای علمی و جدیت در درس و بحث اگر چه بسیار لازم و ضروری است اما همواره فرع بر تکاپوی عملی در تمرین تقوا و پارسایی است. «تقدم رتبی پارسایی به دانایی »در تلقی «آیت الله خوشوقت» از سبک زندگی اصیل اسلامی و خصوصا طلبگی از یک طرف و نگاه آسیب شناسانه اش به وضع کنونی که در آن دانایی مقدم بر پارسایی انگاشته میشود از طرف دیگر، او را بر آن داشت که عمده توان علمی و تربیتی خود را صرف توجه دادن عموم متدینین و بویژه طلاب و دانشجویان به تقوا اختصاص دهد. این عالم ربانی به لحاظ اینکه نقطه کانونی تلاشهای تبلیغی، آموزشی و حوزوی خود را به تقویت نظری و عملی «گفتمان تقوا و پرهیزکاری» در بین عوام و خواص اختصاص داد، حتی در میان علمای ربانی نیم قرن اخیر تشیع نیز یک عالم ربانی بی نظیر است.
3- «آیت الله خوشوقت» یک عالم اخلاقی برآمده از جریان اصیل معنویت و عرفان ناب شیعی است. او برجسته ترین شاگرد «مکتب اخلاقی -عرفانی علامه طباطبایی» و از برجستگان «مکتب سیاسی-عرفانی امام خمینی» است. تکاپوهای تربیتی و استنتاجات اخلاقی او از محکم ترین و استانداردترین آموزه های عرفان شیعی نشأت گرفته است. به جرأت می توان گفت که در میان فقهای معاصری که محور دغدغه های تبلیغی و کانون برنامه های تربیتیشان تقویت «ابعاد تقوایی و معنوی» همگان بوده است، به ندرت بتوان به بزرگانی برخورد که به کفایت و موفقیت «آیت الله خوشوقت» همه مراحل سیر و سلوک را تحت نظر بهترین استادان از صفر تا صد گذرانده باشد.
4- «آیت الله خوشوقت» از «در دسترس ترین» عالمان تراز اول اخلاقی دوران معاصر است. در میان عالمان اخلاقی او از نوادری است که وقت و محضر آموزشی و مشاوره ای خود را به صورتی حداکثری در «مسجد» می گذراند. «بیت» - به همان معنای مرسومی که به «بیرونی علما» (در برابر اندرونیشان) اطلاق میشود- در سبک زندگی و ارتباطی «آیت الله خوشوقت» دیده نمی شود. حضور روزانه (حداقل 6ساعته) در مسجد کوچکی در پایتخت در طول بیش از نیم قرن -که بدون مناسبات ارتباطی و گزینشی خاص، ایشان را در معرض همگان قرار می داد- نمونه جالب و شاید بی نظیری از تبدیل مسجد به بیت، بیرونی یک عالم ربانی، است. «مسجد داری» مستمر، مستوفا و طولانی ایشان در «مسجد امام حسن مجتبی(ع)» خصوصا از اواخر دهه هفتاد بدین سو -که دوره شهرت و معروفیت ایشان است – موجب شده که به دهها هزار پرسش مذهبی، دغدغه معنوی و مسایل شرعی افراد و جمعیتهای مختلف پاسخ داده شود. مجموعه این «پرسش و پاسخها» -که به فضل الهی هزاران مورد آن ضبط صوتی و بعضا تصویری شده است -اینک به مثابه میراث گرانسنگ و نابی از آموزه های تربیتی اسلامی در دسترس است. کتاب فاخر«صراط مستقیم» -که به همت دفتر تنظیم و نشر اثار آیت الله خوشوقت در آستانه دومین سالگرد ارتحال معظم له در دست انتشار است- در بخش پایانی هر فصل گلچینی از پرسش و پاسخهای مرتبط با موضوع فصل را ارائه کرده است .
5- بیش از نیم قرن دسترسی آزاد به محضر «آیت الله خوشوقت» همچنین، موجب شده که نسلهای مختلفی از نفوس مستعد و دلهای مشتاق در حلقه تربیتی ایشان حاضر شده و به لیست آموزش دیدگان و تربیت شدگان وارد شوند؛ به نحوی که خروجی های دستگاه تربیتی ایشان حداقل 5 نسل سنی از دهه 30 تا دهه 80 را شامل می شود. این پدیده بسیار جالب و ممتازی است که مجموعه بهره مندان جدی محضر یک عالم اخلاقی طیفی را از هفتاد سالگانی که از دهه 30 شاگردی کرده اند تا 20 سالگانی که از اواخر دهه هشتاد شاگرد شده اند (پنج نسل سنی متفاوت ) در خود داشته باشد. برخورداری از طیف متنوعی از شاگردان نوجوان ، جوان ، میان سال و پیر سال از مدرسه، دانشگاه، اداره، بازار، سپاه و خصوصا حوزه علمیه محصول نحوه تعریف و تنظیم مناسبات ارتباطی ایشان بر بستر «ارتباطات مسجدی» است. همچنین زبان به روز، روان و ساده و ادبیات مبتنی بر اختصار و شفافیت که تلاش دارد آموزه های اخلاقی و معنوی اسلام را در راحت ترین بسته بندی کلامی ارائه کند، بیش از هر عاملی از قرار داشتن ایشان در کانون روابط مسجدی متأثر بوده است. زبان ساده اما جدی و دقیق او در دعوت به تقوا در مقایسه با اغلب زبانهای اخلاقی فخیم و فاخر اما پیچیده و طولانی، خود یکی از مولفه های تمایز سبک تربیت اخلاقی ایشان را از سایرین توضیح میدهد.
6- «آیت الله خوشوقت» متاخرترین بازمانده عرفای تراز شیعه و «به روزترین» نماینده عرفان ناب شیعی در سده معاصر نیز است. شاید هیچکدام از بزرگان عرفان شیعی به اندازه ایشان در جریان تحولات اجتماعی- فرهنگی جامعه ایران ، خصوصا تغییراتی که طی دو دهه گذشته متاثر از برنامه های توسعه و نیز گسترش امکانات ارتباطی در روستاها، شهرها و بالاخص کلان شهرها رخ داد قرار نگرفته باشد. در این وضعیت تغییر یافته او تلاش داشت که متناسب با اقتضائات نو به نو زندگی، برای نسلهای جدیدی از نوجوانان و جوانان علاقه مند به دین و گرایشهای معنوی اسلام، عصاره آموزه های معنوی و میراث عرفان اسلامی را با بهترین صورت بیان کند. می توان گفت که تعلیمات «آیت الله خوشوقت» از «طریق بندگی و سلوک الی الله» ، پخته ترین و واقع گرایانه ترین صورت بندی از مجموعه معارف معنوی شیعی برای عمل در دوره های جدید حیات فردی و اجتماعی ،خصوصا در جامعه ایرانی است.
ارتباط گیری تیپ های مختلفی از جوانان دانشجو و دانشگاهیان نخبه با «آیت الله خوشوقت» و تغییراتی که بر اثر رعایت تدریجی تقوا و پرهیزکاری در زندگی ایشان متأثر از این ارتباط بوجود می آمد گواه آشکاری از روزآمدی و فراگیری « سبک اخلاق عملی»ایشان دارد. «آیت الله خوشوقت» علی رغم تاکیدات فوق العاده ای که بر جایگاه بنیادی «پرهیزکاری و معنویت گرایی» در زندگی طلاب و روحانیون داشت ، تلاش بسیاری کرد تا نشان دهد گرایشهای معنوی ناب و تقوامدارانه یک مؤلفه و آموزه صنفی مربوط به قشر طلبه و روحانی نیست. از نظر او این تلقی که زندگی متقیانه هم شبیه تحصیل علوم دینی عمدتا شأنی از شؤؤن روحانیت است درست نیست. همه اقشار اجتماعی می توانند و باید که درخصوص نسبتشان با تقوا و پرهیزکاری جدیت به خرج داده و برای تحصیل معنویت در سایه تقوا برنامه داشته باشند.
7- «آیت الله خوشوقت» علی رغم بسیاری از اخلاقیون پرطمطراق که ترویج معنویت اسلامی در زمینه های نظری و عملی دور و حتی غریبه از تقوامداری را تصمیمی زیرکانه ، به روز و کارآمد و راهی میان بر برای جذب نسلهای جدید به آموزه های اسلامی می دانند، این رویکرد را یک صورت بندی نا معتبر، کم رمق، آسیب زا و حتی دور از واقع گرایی و کار آمدی ارزیابی می کند. برنامه اخلاقی «آیت الله خوشوقت» در باز گرداندن تقوا به هسته اصلی «گفتمان معنویت گرایی اسلامی» علاوه بر اینکه پشتوانه محکمی در میراث عرفان ناب شیعی دارد، همچنین بصورت دقیقی از ناحیه واقعگرایی و روز آمدی تجربه تربیتی او پشتیبانی می شود. صورت بندی جامع او از «تقوا» ، به مثابه ستون مرکزی گفتمان عرفان اسلامی، تلاش دارد تا واقع گرایی حداکثری نهفته در این آموزه بنیادی را برای سر و سامان دادن عملی و عینی به زندگی مادی، معنوی و اخلاقی دوران جدید نشان دهد. مشی اخلاقی-تربیتی پر توفیق ایشان چالشهای جدی و بزرگی را نه تنها در اصالت، بلکه در به روز بودگی «اخلاق گرایی تقوا گریز»بوجود می آورد و کارآمدی آن را اتفاقا در شرایط جدید زیر سوال می برد.
8- آیت الله خوشوقت «اخلاق گرایی تقوا گریز» را چه در قالبهای به ظاهر اسلامی و چه در شکل «عرفانهای نوظهور غیر اسلامی» کاذب و انحرافی می داند. «معنویت گرایی تقوا گریز» چه با صورت بندی اسلامی و چه با صورت بندی سکولار هر دو ریشه در نوعی «اومانیزم معنوی» دارند که نهایتا منویات و تمایلات انسانی را به محور تحرکات و تلاطم های ماورایی تبدیل می کنند. عرفان ناب اسلامی دقیقا از همین نقطه کانونی حساب خود را از همه صورتهای معنویت گرایی جدا می کند، چه اینکه؛ نقطه ثقل همه تکاپوهای معنوی و فعل و انفعالات روحانی آن، چیزی است که « معبود» حقیقی برای بشر تدارک دیده و تعیین کرده است. بنابراین صرف اینکه یک کنش انسانی از صورتی معنوی، اخلاقی و حتی ماورایی برخوردار باشد، ملاک اصالت و اعتبار آن نخواهد بود،بلکه؛ این مبدأ الهی و شرعی کنش است که اصالت آن را تضمین می نماید. عرفان ناب اسلامی فقط در شرایطی معنویت «جریانهای معنویت گرا» و اخلاقی بودن «رویکردهای موسوم به اخلاق گرا» را به رسمیت می شناسد که از ریشه های مستحکمی در آموزه های وحیانی قرآن و عترت برخوردار باشند.
شاخص اصلی مشی اخلاقی «آیت الله خوشوقت» این است که همه ارکان و مبادی آن از صفر تا صد برآمده از قرآن و عترت است. از نحوه تبیین ایشان در خصوص «مسیر و برنامه رسیدن به خداوند»- که محتوای اصلی کتاب در دست انتشار صراط مستقیم است- مشهود است که در این مقام حتی کلمه، گزاره، مفهوم، نکته یا تکمله ای را از خود اضافه نکرده، همه مقدمات و مؤخرات بیان را از متن قرآن و روایات تمهید کرده باشند. نحوه تبیین کتاب «صراط مستقیم» به نوعی است که خواننده کمترین توقف را در خود بیان یا صاحب آن پیدا می کند و در عوض متوجه اهمیت راه بندگی و تسریع برای قرار گرفتن در مسیر آن می شود. مشی تربیتی و بیان اخلاقی «آیت الله خوشوقت» و در ادامه آن کتاب «صراط مستقیم» چنان است که تا حد امکان از خودنمایی صاحب بیان در ذهن و جان مخاطب جلوگیری کند.
9- «آیت الله خوشوقت» همانقدر که «اخلاق گرایی تقوا گریز» را به رسمیت نمی شناسد، به همان میزان و چه بسا بیشتر از آن، «تقوا گرایی سیاست گریز» را نیز تخطئه میکند. از نظر او «پرهیزکاری اسلامی» شبیه خود دین اسلام، نه یک مفهوم عبادی صرف، بلکه مجموعه ای عبادی- سیاسی از هنجارهاست که اجرای تک تک آنها -چه دستورات سیاسی و چه دستورات عبادی- در ارتقاء معنویت عبد و قرابت بیش از پیش او به معبود واجد موضوعیت است. به عبارت دیگر، مسؤولیت شناسی اجتماعی و موضع گیری های سیاسی به موقع سالک در دفاع از اسلام و نظامات مربوط بدان، از ارکان و لوازم اصلی معنویت و سلوک اسلامی است. در این چهارچوب شناختی، نه تنها «سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ماست»، بلکه «سیاست ما عین عرفان ما و عرفان ما عین سیاست ماست». بنابراین، سیر و سلوک گریزان از سیاست نمی¬تواند سیری در مسیر وصال حضرت حق باشد و طی طریق کننده را در سلک عارفان و شاهدان بارگاه قدس احدیت قرار دهد.
یک «عارف مسلمان» که آموزه ها و سبک زندگی اسلامی، سکوی جهش های عرفانی و عروج معنوی اوست، اصولا نمی¬تواند نسبت به تضعیف یا تقویت اصل مبدا سیر خود و نیروهایی که از آن حمایت می¬کنند بی تفاوت باشد. اینگونه است که در مشی «آیت الله خوشوقت» بی حرمتی و حتی بی تفاوتی در قبال حفظ «نظام اسلامی» یکی از نشانه های است که به مدد آن می¬توان عرفان و «عارف کاذب» را از عرفان و «عارف واصل» تمییز داد. در این چارچوب، حمایت سیاسی از نظام اسلامی نه تنها رفتاری واگرا از تقوا و معنویت اسلامی به شمار نمی¬آید، بلکه برعکس، پاسداری از نظام «ولایت فقیه» به مهمترین شاخصه معنویت ناب اسلامی تبدیل می¬گردد. معنویت فوق العاده این مرد بزرگ که در عین حال با حضور تمام قدش در پاسداری از «جمهوری اسلامی ایران» و پایداری بر حقانیت مشی «امام خمینی» و «امام خامنه ای» عجین گشته بود از فاخرترین اسناد جدایی ناپذیری عرفان و سیاست در چارچوب گفتمان عرفان ناب شیعی است.
10- «آیت الله خوشوقت» صاحب یک سبک اخلاقی بدیع، جامع و منحصر به فرد در تبیین راه بندگی و کمک به متربی برای قرارگرفتن در مسیر آن است و چنانچه آمد تمام مبادی و بن مایه های آن در محکمات قرآن و سنت قرار دارد. نسبت این همانی «روش اخلاق عملی» ایشان با آنچه که از «طریق بندگی» مدنظر قرآن و حضرات معصومین علیهم السلام بوده است بقدری بالاست که حقیقتا نمی توان از واقعیتی بنام «سبک آقای خوشوقت» نام برد. اما چون ایشان به بهترین صورت ممکن و با دقت نظر و اشراف برازنده یک فقیه آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین ما را به حقیقت این مطلب در قرآن و روایات دلالت می کنند، مسامحتا و صرفا برای تمایز از تقریرات و تبیین های دیگر از عبارت «سبک اخلاق عملی آیت الله خوشوقت» استفاده می کنیم.
به جرأت می توان گفت که مهمترین شاخص مشی تربیتی و تهذیبی ایشان در نوعی تلقی راهبردی، چندلایه و در برگیرنده از «تقوا»؛ آنجا که تقوا -به معنای انجام واجبات و ترک محرمات از ثانیه اول رسیدن به سن تکلیف تا آخر عمر- بن مایه هر نوع سلوک معنوی و بهسازی اخلاقی محسوب می¬شود. در این تلقی،پروژه اصلاحات معنوی و اخلاقی نه بر پایه مبارزه با تک تک صفات رذیله و تقویت تک تک صفات فاضله انسانی قرار می گیرد، بلکه وابستگی تامی به «انجام واجبات شرعی» و «ترک محرمات شرعی» در شخصیت هر فرد پیدا می کند. در اینجا با نوعی بهسازی تقوایی از هسته مواجه هستیم که مقدمه هر نوع بهسازی روحی و اخلاقی در لایه ها و پوسته های دیگر است. از نظرگاه «آیت الله خوشوقت» به پا داشتن ملکه تقوا، ارتقاء تدریجی ایمان به خدا را به دنبال می آورد و در اثر افزایش تدریجی ایمان به خدا در هر مرحله، تمایلات انسان به صفات رذیله بصورتی خودکار کمرنگ شده و از بین می¬رود و در مقابل گرایش او به صفات فاضله اخلاقی افزایش می¬یابد.
بنابراین لازم است که همت معنوی و اخلاقی انسان در درجه اول بر تقویت و تثبیت «تقوا» متمرکز باشد. در نظریه اخلاقی «آیت الله خوشوقت» انواع ریاضتهای روحی ، تمرینهای اخلاقی و تکاپوهای معنوی بدون فراهم شدن زیرساخت قبلی تقوا فعالیتهایی بی فایده و چه بسا مضر است. تصور کنید یک بالن هوایی آماده پرواز را که خلبان قبل از اینکه طنابهای وصل کننده بالن به زمین را از آن جدا کرده باشد، مدام بر شدت و حجم آتش بالا برنده اضافه کند. در این شرایط اگر چه ممکن است که در اثر افزایش گاز گرم، حرکت رو به آسمان مختصری هم ایجاد شود، اما بدلیل قفل بودگی بالن به زمین، نهایتا همه ذخیره سوختی بالن در حالی از بین رفته است که هیچ پروازی هم اتفاق نیفتاده است. در چارچوب این مثال، تمرینهای اخلاقی و تکاپوهای معنوی بدون زیر ساخت تقوایی همان دمیدن در حجم آتش بدون آزادکردن طنابهاست.
11- «نظریه و روش اخلاق عملی آیت الله خوشوقت» که شاید تحت عنوان «اخلاق گرایی تقوا مدار» قابل بیان باشد، عملا مرز مرسوم میان «دانش فقه» و «دانش اخلاق» را از بین می برد. در نظرگاه او زندگی مبتنی بر انجام واجبات و ترک محرمات نه تنها همان زندگی اخلاقی است بلکه زندگی اخلاقی بدون آن اساس امکان پذیر نیست. از دیدگاه ایشان «رساله عملیه» مهمترین و موثرترین کتاب و رساله اخلاقی است؛ کتابی که مراجعه روزانه به آن برای یادگیری واجب و حرام از بزرگترین فضایل اخلاقی و پیش برنده ترین تقویت کننده های معنوی است. حجم و قدرت تحولی که در اثر مطالعه رساله عملیه و عمل به احکام آن در انگیزه های معنوی و منش اخلاقی انسان ایجاد می شود هزاران برابر بیشتر از عمل صرف به توصیه های کتب اخلاقی مرسوم است.
12- این «نظریه اخلاقی»، پشتوانه علمی بیش از نیم قرن تکاپوی تبلیغی و تربیتی یکی از موثرترین و موفق ترین علمای اخلاقی معاصر شیعه بوده است. «طریق بندگی» عنوان کتابی است که سعی کرده از مجموعه بیانات بجای مانده از «آیت الله خوشوقت» محورهای اصلی این روش عملی را صورت بندی کند. چاپ اول «طریق بندگی» به همت «موسسه فرهنگی هنری محبین صاحب الأمر (عج)»-دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله خوشوقت- طی دو ماه آینده در حالی منتشر می شود که قریب به دوسال از ارتحال آن عالم ربانی می گذرد. کتاب بر اساس 4 سخنرانی مهم معظم له در جلسه درس اخلاق عمومی در مسجد اعظم حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها -که طی آن عصاره دیدگاه اخلاق و تقوایی خود را تبیین کرده اند- استخراج شده است و البته برای تکمیل و اتقان مباحث از مجموعه بیاناتی که در طی سالیان متمادی در مکانهای مختلف (قم- مشهد- ورامین – تهران و شهرهای دیگر) در همین موضوع ضبط شده، بهره برداری شده است. کتاب در 5 فصل تنظیم شده است:
فصل اول: صراط مستقیم /
فصل دوم: حقیقت تقوی/
فصل سوم : نقش اعتقادات دینی در تقوی/
فصل چهارم: ارکان اخلاق عملی برای تحصیل تقوی/
فصل پنجم: در آداب اخلاق فردی و اجتماعی/
تبویب کتاب به این 5فصل برآمده از بیان«مقدمه» مهمی است که از سوی «آیت الله خوشوقت» پیش از تبیین روش اخلاق عملی طرح می شد. از نظر ایشان کل مسایل موجود در «مسیر تقوا و بندگی» ذیل سه پرسش بنیادین و عمده قابل دسته بندی است که نه تنها باید اینها را از خداوند پرسید بلکه خود او قبلا پاسخ این سه پرسش را داده و در اختیار قرار داده است: 1- نوع ارتباط خدا با انسان چگونه است؟ 2- نوع ارتباط این انسان با خودش چگونه است؟ 3- نوع ارتباط این انسان با انسانهای دیگر چگونه است؟ . کتاب «صراط مستقیم» تلاش دارد در چهار فصل اول به مهمترین مطالبی که از قرآن و سنت برای فهم دقیق سؤال اول و دوم و پاسخ بدانها استخراج می شود را تبیین کند؛ لذا در فصل اول به تبیین «حقیقت تقوا» که همان «حرکت در صراط مستقیم» است می پردازد و سپس در فصل دوم مستقلا به بحث از «تقوا» ، اینکه شامل چه چیزهایی می شود ، چگونه به دست می آید و مهمترین موانع پیش روی آن کدام است وارد می شود. در فصل سوم به نقش «باورها»ی آدمی در گرایش به تقوا یا بی تقوایی توجه شده است. در این فصل انواع باورهای اصلی و نقش پیش برنده یا بازدارنده شان مورد بحث قرار می گیرد. فصل چهارم به جایگاه «ذکر» در تقویت تقوا و راهبری آن اشاره می شود. فصل آخر و پنجم کتاب مربوط به سؤال بنیادین سوم است. موضوع این فصل را آداب تقوایی-اخلاقی مربوط به اعمال فردی/جمعی و حکومتی تشکیل داده است.
13- کتاب «صراط مستقیم» با اینکه در زمره کتابهای اخلاقی قرار می گیرد، با اینحال از یک جهت با بسیاری از آنها واجد تفاوت بنیادین است و آن اینکه مطالعه کتاب بصورتی مستقیم و بلاواسطه در تنبه نفس و گرایش جدی به تقوا و ادامه آن مؤثر است. «حضرت امام خمینی» -استاد آیت الله خوشوقت- در مقدمه کتاب اخلاقی جلیل القدر «شرح حدیث جنود عقل و جهل» ملاحظه آسیب شناسانه روشنی را در خصوص بسیاری از کتب اخلاقی مرسوم دارند: «ریشه های اخلاق را فهماندن و راه علاج را نشان دادن ، یک نفر را به مقصد نزدیک نکند و یک قلب ظلمانی را نور ندهد و یک خلق فاسد را اصلاح ننماید. کتاب اخلاق آن است که به مطالعه آن ، نفس قاسی نرم، و غیر مهذب مهذب، و ظلمانی نورانی شود؛ و آن ، به آن است که عالم در ضمن راهنمایی، راهبر و درضمن ارائه علاج، معالج باشد و کتاب، خود، دوای درد باشد نه نسخه دوانما. طبیب روحانی باید کلامش حکم دوا داشته باشد نه حکم نسخه. و این کتب مذکوره نسخه هستند نه دوا، بلکه اگر جرأت می بود می گفتم: نسخه بودن بعضی از آنها نیز مشکوک است»(شرح حدیث جنود عقل و جهل، چاپ سوم/ص13). هر خواننده ای به روشنی در خواهد یافت که «صراط مستقیم» یکی از بهترین نمونه «دوا-کتاب» های ماندگار اخلاقی است. شاید اگر «حضرت امام خمینی» این اثر را ملاحظه می کرد به داشتن شاگردی چون «آیت الله خوشوقت» مباهات می ورزید که یکی از آرزوهای دور از دسترس و دشوار ایشان را اینچنین جامه عمل می پوشاند.
انتشار این کتاب درحالی است که بیش از 2سال از وفات «آیت الله خوشوقت» می گذرد و طی آن خلأ فقدان این عالم ربانی و سالک الی الله همواره احساس شده است، بیش از همه برای بهره مندان محضر او مایه خرسندی و تسلاست. اینک که «دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله خوشوقت» تلاش کرده تا صورت بندی نسبتا جامع، مستند و دقیقی را از مجموعه میراث مضبوط ایشان در خصوص مهمترین ثمره عمر بابرکت ایشان-روش اخلاق عملی تقوا مدار- تدارک کند و در تدوین کتاب حداکثر توجه را به ماهیت شفابخش بیانات استاد داشته باشد، شایسته است که این اثر نیز مشابه آثار اصیل «اخلاق عملی» هماره در معرض استفاده و بهره مندی قرار گیرد.این انتظار خصوصا از طلاب و روحانیون جوان و بالاخص از عموم علاقمندان و ارادتمندان معظم له بیشتر است. شاید اگر انتشار «صراط مستقیم» در دوران حیات استاد اتفاق می افتاد، قدرش کمتر از اکنون که دستمان از محضر ملکوتیش کوتاه است دانسته می شد.
جهت اطلاع از زمان دقیق انتشار کتاب «طریق بندگی» و چگونگی دریافت آن به سایت دفتر حفظ و نشر آثار «آیت الله خوشوقت» مراجعه کنید: www.sahebeamr.org
حجه الاسلام علی جعفری
منبع:فارس
گزارش خطا
