چگونه و با چه منابعی روضه بخوانیم

عقیق:حجت‌الاسلام والمسلمین پیشوایی در نشست علمی «یک هفته با عاشورا پژوهان» اظهارداشت: یکی از ملاک های مهم در تاریخ نگاری، نزدیکی به عصر رویدادهای تاریخی است.

وی افزود: دقت و بی غرض بودن مورخ در کنار نزدیکی به حادثه روایت شده بسیار مهم است که باید در تمام مطالعات تاریخی به آن توجه کرد.

*قدمت تاریخ‌نگاری اسلامی

این پژوهشگر تاریخ اسلام خاطرنشان کرد: قرن سوم تا قرن پنجم، دوره اصلی تاریخ نگاری اسلامی بوده است، ولی در آن زمان هم کتاب های افرادی  زیادی مورد توجه نبود.

وی گفت: مقتل نگاری شاخه ای از تاریخ نگاری است و ملاک های تاریخ نگاری در مدخل نگاری هم صادق و منطبق است؛ در این رابطه باید نگاه کرد کدام مقتل قدیمی تر بوده و به حادثه عاشوار نزدیک تر است  بنابراین، در اینجا درجه اعتماد به آن منبع افزایش داده می شود.

حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی خاطرنشان کرد: تاریخ طبری، تاریخ مسعودی و ارشاد شیخ مفید در بین قرن سوم تا پنجم است؛ تا قرن ششم تا هشتم نیز کتب معتبر است، ولی از این قرن به بعد، قطعا کتب با توجه به منابع پیشین بوده و اعتبار سندی برای آن قائل نیستند.

*مقتل‌نگاری برای امام حسین(ع)

وی گفت: مقتل الحسین(ع) نگاری از قرن دوم آغاز شده و پیشگام این حوزه نیز «ابی مخنف» بوده است؛ متاسفانه متقل ابی مخنف به صورت مجموعه در اختیار ما نیست؛ ولی مطالب آن در لابه لای تاریخ طبری و الارشاد، وجود داشت که مجموعه آن در یک قالب دیگر منتشر شد.

این تاریخ نگار حوزوی یادآورشد: مرحوم شیخ مفید در الارشاد و تذکره الاخواص سبط بن جوزی و روایاتی که مرحوم صدوق به شکل روایی در کتاب های مختلفش نسبت به حادثه عاشوار نقل کرده است از جمله این منابع است.

حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی خاطرنشان کرد: در لابه لای برخی از روایات مرحوم صدوق بر می آید ایشان نیز دارای یک مقتل بوده است، اخیرا حجت الاسلام والمسلمین صحتی سرورودی این روایات را جمع آوری کرده است.

وی گفت: مرحوم سیدبن طاووس یک کتابخانه بسیار بزرگ داشتند و به منابع وسیعی دسترسی داشتند و با توجه به این که ایشان در کتاب «لهوف» خود سنداین مطالب را نیاورده اند، ولی برای ما قابل رجوع است زیرا ایشان این کتاب را برای زائرین نوشتند.

*از چه مقتل‌هایی استفاده کنیم

این مدرس حوزه تصریح کرد: نگاه ما باید بیشتر به منابع قدیمی حداکثر تا قرن هفتم و هشتم باشد؛ مقتلی به نام خوارزمی داریم که ایشان سنی بوده و بسیار محبت ائمه(ع) را داشته  است که ایشان این کتاب را به شکل روایی نوشته و بزرگان این کتاب را قبول کرده اند.

وی گفت: از قرن هشتم تا امروز، کتب بسیاری در حوزه مقتل نویسی به شکل مستقیم و غیر مستقیم نوشته شده است؛ اعتبار این کتب نیز به اعتبار منابعی است که از آن استفاده کرده اند؛ اگر مطلبی نقل کردند که در کتب تا قرن پیشین وجود نداشته است از درجه اعتبار خارج می شود.

*تکلیف روضه‌های ضعیف

حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی یادآورشد: ممکن است بیان شود برخی از این روضه های ضعیف در کتب بزرگان ما آمده است (در قرن های اخیر)، چه گونه باید اعتماد کرد؟ در اینجا باید گفت که میرزا حسین محدث نوری و استاد شیخ عباس قمی، بیان کردند در این زمینه در کتاب «لولو مرجان» عبارتی دارند که مساله را حل می کند که فرمود، استقرار سیره علما در مولفات خود بر نقل اخبار ضعیفه و ضبط روایات غیر صحیحه‌در ابواب فضایل، قصص و مصایب و مسامحه ایشان در این مقامات خصوصا در مقام اخیر چنان که مشاهد و محسوس است.

*تفاوت‌ قرائت‌ها در مقتل‌نگاری

وی گفت: نکته دیگر در این حوزه، مساله تفاوت قرائت هاست قرائت های مختلفی در خصوص واقعه عاشورا شده است که این قرائت ها در نگرش ها و برداشت ها از حادثه عاشورا متفاوت است؛ به عنوان مثال در مقتل جامع سیدالشهدا (ع)که سعی کردیم با معیارهای تاریخ نگاری علمی نوشته شده باشد و نیاز مبلغین را برآورده کند؛ در این مکتب به سیر تاریخی عزاداری سیدالشهدا(ع) از عاشورا تا پیروزی انقلاب اسلامی اشاره شده است که یکی از این مقاطع عصر عزاداری ائمه(ع) بوده  که اثبات کردیم قرائت روضه حضرت در قالب شعر بوده است.

این تاریخ نگار عاشورایی تصریح کرد: این شعرها چند خصیصه دارد حاشیه پردازی و مبالغه ندارد، ولی مصایب را به شکل جانسوزی بیان کرده است؛ از جمله این شاعران می توان به دعبل خزایی، و سلیمان بن قبطه اشاره کرد که سه روز پس از عاشورا، این شعرها را نوشته است و این شعرها با این اشعار بسیار متفاوت است.

وی افزود: یکی از خصایص این اشعار این بوده ویژگی اجتماعی و سیاسی داشته است؛ در یکی از این شعرها بیان می دارد مصیبت قتل او در کنار ساحل آن نیست که او کشته شد؛ بلکه گردن مسلمانان را شکست و اسلام را ضعیف کرد؛ یا این که بیان می دارند ای حسین بن علی(ع) برای کشتن تو تکبیر می گویند و با کشتن تو الله اکبر و اسلام را کشتند.

*اصالت روضه با شعر است

حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی گفت: اصالت روضه با شعر است و روضه خوان ها باید سعی کنند شعرهای پرمضمون بخوانند؛ بعدها قرائت حزن آور باب شد و کتاب هایی چون مخزن البکا و... رویش زیادی داشت و نمونه بارز آنها در دوره صفویه و قاجار بود که این قرائت حزن آور محور بود.

*روضه‌های انقلابی

وی خاطرنشان کرد: در سالهای نزدیک به انقلاب اسلامی نه تنها خطبا و گویندگان روضه ها، خطابات تندی به شاه می زدند حتی مداحان هم اشعار حماسی بسیاری قرائت می کردند؛ قرائت انقلابی و حماسی در روضه ها در اوایل انقلاب بیشتر شد.

وی گفت: در جنگ تحمیلی بیشتر قرائت الگوگیری مد نظر بود که روی این الگوها تاکید می شد؛ پس از آتش بس این دو قرائت کم کم فراموش شد و دوباره به قرائت زمان صفویه و قاجاریه برگشتیم و در این قسمت مداحان این خط را ایجاد کردند و ریل گذاری نموده  و بقیه هم پیروی می کردند.

حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی یادآورشد: در این رابطه دو پیشنهاد به مبلغان عرضه می شود همانگونه که در عصر ائمه هم رواج داشت به اشعار رثایی بیشتر اهتمام داشته باشند؛ باب مصیبت را با نثر بازکنیم و اشعار با مضمون بگوییم که خوشبختانه در سه زبان عربی، فارسی و آذری دیوان های بسیار بزرگی داریم که می توانیم از آنها استفاده کنیم.

*اهتمام به شعر در روضه

این پژوهشگر عاشورایی خاطرنشان کرد: خاصیت شعر این است کذبی در آن وجود ندارد و زبان آن تمثیل و احساس است و کذب و دروغی در آن نیست.

وی گفت: نکته دیگر آن که سعی شود از سیره ائمه استفاده کنیم، زیرا در آن زمان شاعرانی که در محضر ائمه (ع)شعر خواندند ائمه(ع) آنها را تایید می کردند و با این اشعار اهل بیت(ع) گریه می کردند؛ وقتی که محور روی نثر باشد این مشکلات ایجاد می شود.

وی خاطرنشان کرد: راهکار دیگر عرضه زبان حال باشد؛ یعنی شنونده باید متوجه باشد که گوینده در حال بیان زبان حال است نه زبان قال این آسیب ها کمتر می شود؛ در اشعار آن زمان این اشعار نمود بسیاری داشت.

منبع:حوزه

211008