قصاص،معیاری برای حفظ حرمت جان انسان‌ها

عقیق: حجت‌الاسلام سیدسجاد ایزددهی، مدیر گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: یکی از ویژگی‌های بشر که همه ادیان و فرهنگ‌ها بر آن اتفاق نظر دارند، حیات و جان اوست و مسئله قصاص نیز بر همین موضوع تمرکز دارد. باید دید آیا فردی که جان انسانی را می‌گیرد، می‌توان به تنبیه او اکتفا کرد و آیا ستاندن جان او «غیرانسانی» است. به نظر می رسد واژه «غیرانسانی»  درباره این موضوع کاملا شعاری است، چراکه آنها عملا در بسیاری اوقات جان انسان‌ها را بدون هیچ بهانه‌ای می گیرند و از آن سو ادعای حقوق بشر می‌کنند. در خصوص این مساله، منطق غربی می‌گوید جان انسان‌ها هر چند مرتکب چندین قتل شده باشند، نباید گرفته شود، اما در مقابل اسلام اعتقاد دارد نباید مقدمات گرفتن جان انسانی فراهم شود و اگر کسی جان فرد دیگری را گرفت و او را به قتل رساند، باید مجازات شود و مجازات آن قصاص است.

مولف کتاب «نقد نگرش حداقلی در فقه سیاسی» افزود: اما این قصاص از جنبه انتقام و به اصطلاح خنک شدن دل نیست، بلکه با اندکی تفکر و تعمق مشخص می‌شود هدف از قصاص تنها حفظ حیات بشر است و این نکته در آیه 179 سوره بقره در قرآن تاکید شده است: «و لکم فی القصاص حیاة یا اولی الباب»؛ یعنی در واقع شارع با این قانون حیات بقیه انسان‌ها را تضمین می‌کند تا دیگر فردی به خود اجازه ندهد به جان دیگری تجاوز کرده و خون او را مباح بشمارد. اما اینکه برخی به تبع اندیشه‌های جدید غربی، قصاص را مساله‌ای غیرانسانی می‌دانند و آن را انکار می‌کنند، اندیشه‌شان مبتنی بر دو منطق است: اینکه انسان‌ها هر چه هستند نباید حیات را از آنها سلب کرد و حتی با از بین بردن جان دیگران، باید جان او حفظ شود. یعنی منطق مشابهت و تساوی حکم می‌کند اگر کسی مرتکب قتل شد، نباید فرد قاتل قصاص شود.

وی تاکید کرد: مطابق این منطق دیگر حیات سایر انسان‌ها در امنیت نخواهد بود و از بین بردن قانون قصاص، عملا موجب ترغیب و تشویق جنایات و از بین بردن جان انسان‌ها شده و هرچند قصاص ماهیتی به ظاهر غیر انسانی دارد، اما معیار و ملاکی برای حرمت قائل شدن برای جان انسان‌ها و حفظ آن است. همان‌طور که برای سایر اعمال ناپسند نیز مجازات‌هایی مانند تبعید، جریمه مالی و زندان و... وضع می‌شود. قصاص نیز برای جنبه بازدارندگی وضع می‌شود نه انتقام. یعنی در واقع هدف از مجازات‌های دیگر هم عدم تکرار است نه انتقام، و در مورد قصاص هم همین طور است. اما آن چه مهم است این که از نظر اسلام مجازات باید با عمل ناپسند سخیت داشته باشد. به طور مثال اگر کسی دزدی اندکی کرد، قصاص و اعدام نمی‌شود و اگر این سنخیت وجود نداشته باشد، جنبه بازدارندگی ارتکاب اعمال نادرست از بین می‌رود.

مدیر گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: این رویکرد بر هر فرد صاحب خرد و عاقلی که عرضه شود، مورد پذیرش قرار گرفته و بر منطقی بودن آن صحه گذاشته می شود. اما برداشت غرب از انسان، نگاهی اومانیستی و انسانی جدا از خدا و رها از ماوراء الطبیعه و معنویت است. در قبال این تعریف اسلام می‌گوید انسان تک‌بعدی نیست و وابسته به خداست و دنیا برای او، مقدمه آخرت است و پاداش و عقاب کارهای خود را در دنیای دیگر خواهد دید. گرچه حتی اگر انسان را در زندگی مادی صرف هم خلاصه کنیم، باز هم عقل می‌گوید قصاص خلاف انسانیت نیست و اگر این گونه باشد، باید هر گونه توبیخی برای انسان لغو شود، چراکه خلاف انسانیت است.