ترك حج و عمره چه عواقبي خواهد داشت؟

عقیق: شماري از فقيهان در هر سال حج را براي افراد داراي تمكن واجب دانسته‌اند. اگر كسي توان مالي انجام حج را نداشته باشد، شافعيان عمره مفرده را بر وي واجب شمرده‌اند.

شماري از فقيهان شيعه، از جمله سيد مرتضي به وجوب عمره مفرده و برخي از ديگر مذاهب نيز به استحباب مؤكد و سنت بودن آن حكم كرده‌اند. نيز اگر هزينه انجام حج به كسي داده شود و او از پذيرش آن سر باز زند، در حكم مستطيع تارك حج دانسته شده است.

وجوب حج بر مستطيع و ترك يا كوتاهي در به جا آوردن آن، موجب استقرار حج مي‌گردد. نتيجه استقرار حج آن است كه حتي اگر استطاعت شرعي از دست برود، انجام حج بر شخص واجب است و اگر وي بميرد، بايد در نخستين سال ممكن به نيابت از او و از اصل مالش حج بگزارند.

قرآن كريم در آيه ۹۷آل عمران/۳ (وَ لِلَّهِ عَلىَ النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَ مَن كَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنىِ عَنِ الْعَالَمِين) حج را بر كساني كه توانايي انجام آن را داشته باشند، واجب دانسته و آن را از حقوق الهي بر مردم شمرده است. از همين رو، هر شخص مستطيع كه حج را ترك كند، دستوري واجبي را وانهاده است.

تعبير(مَن كَفَرَ) در اين آيه براي كسي كه حج را ترك كند، نشانگر اهميت و جايگاه ويژه حج و بزرگ بودن گناه ترك حج نزد خداوند است. البته مفهوم كفر در فرهنگ قرآني و نيز انديشه كلامي مسلمانان تحولات فراوان داشته است. از اين رو، مفسران در باره اين آيه ديدگاه‌هاي گوناگون به دست داده‌اند.

برخي آن را به مطلق كفر به خدا و قيامت يا انكار و تكذيب آياتي كه در مكه نازل شده، تفسير كرده‌اند. شماري از مفسران، مقصود از كفر در اين آيه را كفر در برابر اسلام دانسته و آن را به باور نداشتن وجوب حج تفسير نموده‌اند. پس اگر ترك حج واجب با انكار آن نيز همراه گردد، موجب كفر شخص به جهت انكار دستور ضروري دين مي‌گردد.

برخي نيز كفر در اين آيه را به معناي كفران و ناسپاسي نعمت خداوند دانسته‌اند. البته به اين كار نيز عنوان كفر اطلاق مي‌گردد. آنان مقصود از اين كار را ترك حج در ضمن باور به اصل وجوب آن بيان كرده‌اند. اين فرد مرتكب گناه كبيره شده؛ اما از دين بيرون نرفته است. البته اين، خود، كفران نعمت خداوند است. برخي باور دارند به سان مواردي كه تارك نماز كافر شمرده شده، براي نكوهش سرسختانه ترك حج، از آن به كفر تعبير شده است. شماري نيز كفر را به انكار استطاعت از سوي شخص مستطيع تفسير كرده‌اند.

در روايات گوناگون، از جمله روايت نبوي، ترك حج نكوهش و از آن منع شده است تا جايي كه بر پايه برخي از آن‌ها، تارك حج كافر است و چنين فردي يا كسي كه آن را به تأخير اندازد تا حج را از دست دهد، مسلمان از دنيا نخواهد رفت و در روز قيامت يهودي يا نصراني محشور خواهد شد. بر پايه روايات، از شفاعت پيامبر(ص) ناكام است و بر حوض كوثر راه نمي‌يابد. برخي اين حكم را نيز به دليل انكار وجوب حج از سوي تارك دانسته‌اند؛ زيرا اگر كسي به وجوب آن باور داشته باشد، نبايد در انجامش مسامحه ورزد و كوتاهي در انجام حج نشانگر بي‏اعتقادي به اصل وجوب حج است و از اين رو، چنين كسي يهودي يا نصراني مي‌‏ميرد.