قلبت را با نصیحت بیدار کن

عقیق: دراین نوشتار بخشی از یادداشت های حجت الاسلام والمسلمین "محمد ناصر رفیعی" را می خوانیم که به طور اجمالی به برخی از ویژگی ها و تفاوت های خطابه ،موعظه وسخنرانی پرداخته اند:

«...از شیوه های کهن در تربیت دینی،شیوه منبر و خطابه است.«خطابه» و«سخنرانی دینی» پیوند عمیقی با مبانی و معارف اسلامی و دینی دارد.خطابه اولا فن و هنر است که می تواند به کمک عقیده ،جنگ ،صلح، اندیشه ،انقلاب و...بیاید؛ثانیا در تعدیل غرایض، تسکین آلام،کنترل هوای نفس وهدایت وارشاد مردم ،نقش بسزایی دارد.

«خطابه» در مواردی جزو یا مکمل فرایض شمرده شده است،تا آنجا که در نماز جمعه دو خطبه جایگزین دو رکعت نماز است.

آنچه تذکرش ضروری می نماید آن است که، «خطابه»گرچه جنبه حماسی ،تاریخی، سیاسی ،تحلیلی ،پردازشی و... دارد اما جنبه پند و موعظه در آن غالب است؛از این رو سزاوار است در این نوشتار ،اشاره ای گذرا به تاثیر و جایگاه موعظه داشته باشیم.

معانی متعددی از «وعظ» ارائه شده است.«راغب اصفهانی» آن را بازداشتن ومنعی می داند که همراه با ترساندن است.مرحوم علامه طباطبایی(ره)موعظه را بیانی می داند که قلب شنونده را نرم نموده و او را به رقّت می آورد.

مرحوم شهید مطهری در تفاوت بین حکمت و موعظه، که هردو از طریق دعوت به سبیل الهی می باشد، می نویسد:«حکمت ،تعلیم وتربیت وموعظه،تذکار است؛ حکمت برای آگاهی است و موعظه برای بیداری ؛حکمت ،مبارزه با جهل است و موعظه ،مبارزه با غفلت؛ سرو کار حکمت با عقل و فکر است و سرو کار موعظه با دل و عاطفه؛ حکمت یاد می دهد، موعظه یادآوری می کند»

مطلب قابل توجه در موعظه ،رابطه ی معنوی بین واعظ و متّعض است.هر قدر شخصیت معنوی گوینده فراتر ومیدان موعظه اش پر جاذبه تر باشد،تاثیرش بر شنونده بیشتر است؛ با آن که گاه موعظه پذیری چون«همّام بن شریح»در برابر موعظه امام علی(ع)، آنجا که به توصیف اوصاف پارسایان می پردازد،قالب تهی می کند.

قرآن کریم،کتاب موعظه و اندرز است.آنجا که می فرماید:«قل انّما اَعظُکم بواحده ان تقوموا لله مثنی و فرادی؛ بگو تنها شما را به یک چیز اندرز می دهم وآن اینکه، دو نفر دونفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید»

موعظه ،عامل صیقل نفس،زدودن غفلت و کدورت، شوینده رذایل وعامل رشد انسان است.چنانکه امام علی (ع) می فرماید:«بالمواعظ تنجلی الغفله؛ موعظه غفلت را ازبین می برد» آن حضرت نامه ای که به فرزندشان امام حسن(ع) دراواخر عمر شریفشان مرقوم فرموده اند،در آغاز چنین می نوید:"احی قلبک بالمواعظتی؛ " .»

211004