آیا می‌دانستید آیه تطهیر در روز مباهله نازل شد؟

عقیق: قرآن، آیینه تمام‌نمای صفات و ویژگی‌های پیامبر و ائمه علیهم السلام است و در این بین، آیات مباهله و تطهیر دارای درخشش خاصی هستند که البته در شأن پنج تن آل عباست، اما به سایر ائمه علیهم‌السلام تعمیم دارد. «مباهله» در تاریخ اسلام به ماجرایی اشاره دارد که طی آن مسیحیان نجران خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیدند  و بزرگ آنان گفت: اى محمد، درباره بزرگ ما حضرت مسیح چه می‌گویى؟ پیامبر فرمود: بنده‌ی خدا بود که او را برگزیده و مخصوص کرد. کشیش بزرگ گفت: اى محمد، آیا براى او پدرى سراغ دارى که او را به وجود آورده باشد؟ حضرت فرمود: جریان زناشویی در کار نبوده تا پدر داشته باشد. گفت: پس چگونه می‌گویى که او بنده آفریده شده است و تو تاکنون بنده آفریده‏‌شده ندیده جز اینکه از راه زناشوئى و داراى پدر باشد؟ خداى سبحان آیاتى از سوره آل عمران نازل فرمود تا به ا ین آیه که فرماید: «إِنَّ مَثَلَ عِیسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ ۖ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ؛‌ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلَا تَکُنْ مِنَ الْمُمْتَرِینَ» (59 - 60 آل‌عمران) «همانا مثل عیسى نزد خداوند مانند آدم است که او را از خاک آفرید پس به او گفت: باش، پس شد، سخن حق از پروردگار تو است و تو از شک‌کنندگان مباش».

سپس پیامبر اسلام آیه مباهله را مطرح کرده، فرمود «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَ بْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ.» این آیه به این معناست که «هرکه با تو (درباره عیسی) در مقام محاجه بر آید پس از آنکه بر تو [به واسطه وحی، نسبت به احوال وی] علم و آگاهی آمد، بگو: بیایید ما و شما فرزندان و زنان و کسانی را که به‌منزله خودمان هستند بخوانیم، سپس به مباهله برخیزیم (در حق یکدیگر نفرین کنیم) تا دروغگویان (و کافران) را به لعن و عذاب خدا گرفتار کنیم.» پس رسول خدا این آیات را بر نصاراى نجران خواند و آنها را به مباهله دعوت کرد و فرمود: همانا خداى عز و جل به من خبر داد که پس از مباهله هر آن کس که بر باطل است، عذاب بر او نازل شود و به آن وسیله حق از باطل جدا شود. با این حال مسیحیان نجران، در روز موعود از این کار خودداری کردند.

آیه مباهله به تعبیر امام رضا علیه‌السلام برترین فضیلت قرآنیِ امیرالمؤمنین علیه السلام محسوب می‌شود. روزی مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: بزرگ‌ترین فضیلتى را که براى امیرالمؤمنین است و قرآن بر آن دلالت دارد براى من بگو.حضرت فرمود: فضیلت او در مباهله است که در آیه شریفه «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ...» به آن اشاره شده است. (الفصول المختارة ص 38) مباهله سنتی بود که مسیحیان به آن اعتقاد داشتند، یعنی برای اثبات حق و حقیقت هنگامی که دو طرف مدعی حق هستند، در حق یکدیگر نفرین می‌کنند تا خداوند آن کسی را که باطل هست از میان بردارد.

جالب است که طبق روایات، آیه تطهیر به موازات آیه مباهله بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد. اولین روایت مربوط به امام سجاد علیه‌السلام است که اشاره به ماجرای صلح امام حسن علیه‌السلام با معاویه می‌کند. امام فرمود «هنگامی که امام حسن علیه‌السلام تصمیم گرفت با معاویه صلح کند، از خانه خارج شد تا اینکه او رادید. هنگامی که با یکدیگر اجتماع کردند، معاویه بالاى منبر رفت و بر دستور داد امام روى منبر یک پله پائین تر از او بایستد. آنگاه معاویه اینگونه سخن گفت: اى مردم این حسن پسر على و پسر فاطمه است، ما را شایسته خلافت دانسته و خود را سزاوار آن نمى‌داند و آمده است تا با اختیار صلح کند، آنگاه گفت : اى حسن بایست. حسن بن علی ایستاد. سپس ضمن بیان برخی از مقامات خاندان وحی فرمود «... خداوند هنگامی که اهل کتاب پیامبر را انکار و طلب محاجه کرد،‌ فرمود: بگو بیایید تا پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و جان‌هایمان و جان‌هایتان را خوانده آنگاه قسم یاد کرده و مباهله انجام دهیم و لعنت الهى را بر دروغگویان قرار دهیم. پیامبر به همراه خود از میان مردم از جانها (الْأَنْفُسِ) پدرم، و از پسران (الْبَنِینَ) من و برادرم ، و از زنان (النِّسَاء) مادرم فاطمه را برد، پس ما خاندان و از گوش و خون و جان او هستیم و ما از او و او از ماست. و خداوند مى‌فرماید: خداوند اراده کرده است تا از شما خاندان رجس و پلیدى را درو و شما را پاک و پاکیزه کند. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر، من و برادرم و مادر و پدرم را جمع و خود و ما را زیر عبائى که از أم سلمه بود جمع کرد و این کار در حجره او و در روزى که مختص به او بود انجام گرفت.» فَلَمَّا نَزَلَتْ‏ آیَةُ التَّطْهِیرِ جَمَعَنَا رَسُولُ اللَّهِ أَنَا وَ أَخِی وَ أُمِّی وَ أَبِی، فَجَلَّلَنَا وَ نَفْسَهُ فِی کِسَاءٍ لِأُمِّ سَلَمَةَ خَیْبَرِیٍّ، وَ ذَلِکَ فِی حُجْرَتِهَا وَ فِی یَوْمِهَا.

پیامبر فرمود: خداوندا، ایشان خاندان من هستند و اینان اهل بیت من هستند، پس از ایشان رجس و پلیدى را دور دار، و پاک و پاکیزه شان کن. ام سلمه - که خداوند از او خشنود باد - گفت : اى رسول خدا آیا با ایشان داخل شوم ؟ پیامبر به ایشان فرمود: خداوند، تو را رحمت کند، تو در ره نیکى بوده و به سوى خیر پیش مى روى از تو راضى هستم ولکن این موضوع مخصوص من وایشان است. سپس پیامبر بعد از این جریان تا مدتى که زندگى کرد و قبل از رحلتشان هر روز هنگام طلوع فجر نزد ما مى‌آمد و مى‌فرمود: خداوند شما را رحمت کند وقت نماز است خداوند اراده کرده که از شما خاندان رجس و پلیدى را دور دارد، و شما را پاکیزه کند. فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ أَدْخُلُ مَعَهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهَا (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): یَرْحَمُکَ اللَّهُ، أَنْتِ عَلَى خَیْرٍ وَ إِلَى خَیْرٍ، وَ مَا أَرْضَانِی عَنْکَ! وَ لَکِنَّهَا خَاصَّةٌ لِی وَ لَهُمْ.ثُمَّ مَکَثَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) بَعْدَ ذَلِکَ بَقِیَّةَ عُمُرِهِ حَتَّى قَبَضَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ، یَأْتِینَا کُلَّ یَوْمٍ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَیَقُولُ:" الصَّلَاةَ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ،إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً".

همچنین در بخشی از دعای منسوب به امام کاظم علیه‌السلام در روز مباهله آمده است «اللّهُمَّ هؤُلاءِ اهْلُ الْکِسَاءِ وَ الْعَباءِ یَوْمَ الْمُباهِلَةِ»؛ یعنی خدایا اینها (پنج تن)، اهل کساء و عبا در روز مباهله هستند.

این دو روایت گویای آن است که آیه تطهیر با ماجرای مباله در یک زمان اتفاق افتاده است و بلکه آیه تطهیر پس از ماجرای مباهله نازل می‌شود. علامه مجلسی در کتاب ادعیه خود به نام «زاد المعاد» وقتی به ماجرای مباهله و ذکر ادعیه آن می‌رسد، ضمن مقدمه‌ای درباره علت رویداد مباهله، می‌نویسد وقتی آیه مباهله نازل شد، عبا را بر دوش خود انداخت و در زیر آن، علی، فاطمه،‌حسن و حسین را داخل کرد و فرمود «اللَّهُمَّ لِکُلِّ نَبِیٍّ أَهْلُ بَیْتٍ هُمْ أَخَصُّ الْخَلْقِ إِلَیْهِ»؛ یعنی خدایا برای هر پیامبری اهل بیتی است که آنان خاص‌ترین خلق نزد او هستند و اینان اهل بیت من هستند؛ پس رجس را از  آنان ببر و آنان را به بهترین نحو تطهیر کن. پس جبرئیل نازل شد و این آیه کریمه را در شأن‌شان آورد: إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً".

منبع:تسنیم