کتابی که در پیاده‌روی اربعین باید همراهتان باشد

عقیق: این روز‌ها که شیعیان اهل بیت(ع) خود را می‌خواهند به هر طریقی به نجف رسانند تا در مسیر پیاده‌روی اربعین حسینی قدم بردارند لازم است ادب حضور در این مسیر را رعایت کرده و خود را تأدیب به آداب حسینی کنند. در این خصوص محمدتقی فیاض‌بخش از اساتید اخلاق کتابی دارد که این آداب را به ما یاد می‌دهد.

محمدتقی فیاض بخش

دفتر پنجم از مجموعه ادب حضور با موضوع آداب و مراقبات عزاداری سیدالشهداء (ع) است که در بخش‌هایی به شرح آداب صحیح عزاداری برای امام حسین (ع) پرداخته و دستورهای زیارتی مخصوص آن حضرت را ارائه کرده است. بخش اول این کتاب «آداب و مراقبات عزاداری سیدالشهداء (ع) به ویژه در محرم و صفر» و بخش دوم آن «آداب و مراقبات زیارت سیدالشهداء (ع) و راهپیمایی اربعین حسینی (ع)» نام گرفته است.

این اثر جامع محمدتقی فیاض‌بخش، عصاره‌ دستورات اخلاقی، عبادی و گاه معارف توحیدی را در خود جای داده است و با مطالب ظریف و دقیقی همراه شده که نویسنده از محضر اساتید اخلاق به ویژه مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور دریافت کرده است. این مجموعه بنا بر مکتب تربیتی علامه طباطبایی تألیف شده و با خاطره، حدیث و حکایات اخلاقی همراه است.

فهرست بخش دوم دفتر پنجم مجموعه ادب حضور

همچنین در تألیف این اثر، ۲ کتاب «المراقبات» نوشته استاد بزرگ اخلاق و عرفان، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و «اقبال الاعمال» نوشته سید بن طاووس، بیش از سایر منابع مورد استفاده قرار گرفته؛ که این نیز به توصیه اساتید این مکتب تربیتی است.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

«تبیین جوهره انسانی و هدف از خلقت او، مسأله غامضی به پیچیدگی انسان است و کاربرد حلّ این معما، یک امر نظری محض نیست که نتایج آن تنها در کتاب‌های عقلی و آکادمی‌های فلسفی خلاصه شود، بلکه آثار آن در جای‌جای مباحث علمی و تربیتی و اخلاقی و روان‌شناختی ظاهر می‌شود و هریک از مکاتب عقلی و اجتماعی، بنا بر جهان‌بینی‌های گوناگونی که در تبیین بلندای قامت انسانی دارند، تئوری‌های مختلفی در حلّ این معما ارائه کرده‌اند. در این میان، خداوند متعال، با بیانی کوتاه و پرمعنا، فلسفه خلقت انسان را در «عبادت» بیان می‌نماید و می‌فرماید:

و جن و انس را نیافریدم، مگر برای آنکه مرا بپرستند.

ولی با مراجعه به آیات دیگر، روشن می‌شود که عبادت، خود نیز مقدّمه‌ای برای رسیدن به مقام یقین به توحید است؛ چنان‌که خطاب به رسول اکرم (ص) می‌فرماید:

و پروردگارت را پرستش کن، تا برای تو یقین فرارسد.

بنابراین، عبادت از یک سو به معنای ابراز نهایت خضوع، ارادت و ادب به ساحت الهی و ابزاری برای رسانیدن انسان به مقام «یقین» است، و از سوی دیگر، انسانیت انسان و جوهره ارزش انسان در بارگاه الهی، با عبادت از سرِ یقین رقم می‌خورد.

بدین ترتیب، یقین حقیقتی ذومراتب است که کم‌ترین مرتبه آن از یقین علمی به توحید و اسماء و صفات الهی آغاز می‌شود، و در مراتب بعد، به یقین عینی و حقّ‌الیقین منتهی می‌شود. در این میان، گوهر «عقل» با همه مقام والایی که در نهاد انسان دارد، او را حداکثر تا مقام علم‌الیقین همراهی می‌کند و از ابراز نظر در مراتب بالاتر خاموش است. به این ترتیب، گوهر انسانی در لایه‌های عمیق‌تر از عقل، با مقام «ولایت» رقم می‌خورد؛ که خداوند در قرآن از آن با تعابیر گوناگونی از قبیل مقام «خلافت» و یا «امانت» یاد کرده است و در چند و چون آن، با لسانی رمزگونه خطاب به ملکوتیان فرموده:

پس زمانی که اندامش را درست و نیکو نمودم و از روح خود در او دمیدم، بر او سجده کنید.»

البته ادب حضور مجموعه‌‌ای ۵ جلدی است که به آداب و مراقبات مهم‌ترین ‏ایّام سال در نزد اهل معنا می پردازد؛ اوقاتی که در فرهنگ اهل بیت(ع)، فرصتی ویژه برای سیر و سلوک توحیدی معرفی شده‏‌اند. این ایّام عبارتند از: سه ماه ارجمند رجب، شعبان و رمضان، اربعین موسوی (یعنی ماه ذی‏‌قعده و دهه اول ذی‏حجّه) و ایام سوگواری حسینی(ع) در محرم و صفر.