اعمال و آداب نیمه شعبان در «مراقبات» میرزا جواد ملکی تبریزی

عقیق: نیمه شعبان از جهت فضیلت در کنار شب قدر از مهم‌ترین ایام سال می‌شود، به گونه‌ای که معصومین علیهم‌السلام این شب مهم را از مقدمات شب قدر در تقدیر امور خلایق و تقسیم ارزاق (مادی و معنوی) بر شمرده‌اند.

در حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و آله آمده است «... أَمَّا خِیَارُهُ مِنَ اللَّیَالِی فَلَیَالِی الْجُمَعِ، وَ لَیْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ‏، وَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ، وَ لَیْلَتَا الْعِیدِ» یعنی شب‌های برگزیدۀ سال جمعه، شب نیمۀ شعبان، لیلة القدر و دو شب عید (فطر و قربان) است. (التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص: 662)  همچنین  محمّد حلبی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود «إِنَّ الْأَعْمَالَ تُعْرَضُ عَلَیَّ فِی کُلِّ خَمِیسٍ فَإِذَا کَانَ الْهِلَالُ أُکْمِلَتْ (اجملت) فَإِذَا کَانَ النِّصْفُ مِنْ شَعْبَانَ عُرِضَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی عَلِیٍّ ع ثُمَّ یُنْسَخُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ. «اعمال در هر پنجشنبه هنگامی که هلال کامل شود، بر من عرضه می‌شود. هنگامی که نیمه شعبان باشد بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و علی مرتضی (علیه السلام) عرضه می‌گردد، سپس در ذکر حکیم نسخه‌برداری می‌شود» (تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج6، ص328؛  بصایر الدرجات، ج 1، ص 424)

از جهت اهمیتی که این شب مهم سال دارد، ائمه اطهار (علیهم‌السلام) اهتمام ویژه‌‏ای نسبت به پاسداشت آن داشتند. این سیره توسط علما و عرفای ما نیز تداوم یافت و برخی نیز توصیه‏‌هایی جهت تکریم شب نیمۀ شعبان ارائه دادند. از جمله شیخ میرزا جواد آقای ملکی تبریزی که در کتاب «المراقبات» خویش و در بخش نیمۀ شعبان، دستورالعمل‏‌هایی را ارائه دادند که در ادامه، بخش‌‏هایی از آن را می‌خوانید.

«روز و شب نیمه شعبان زمان بسیار شریفى است که جهات زیادى باعث این شرافت و بزرگى شده است. از قبیل:

1.  از شب‏‌هاى قدر است و شب تقسیم رزق‌ها و عمرها چنان چه در روایات زیادى وارد شده است و در بعضى از آن‌ها آمده است: «خداوند این شب را براى امت قرار داده است، چنان چه شب قدر را براى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله قرار داده.» بنابراین، این که «شب قدر، بیش از یک شب باشد» را مى‌توان به این بیان پاسخ گفت که تقدیر، مراتب و مراحل گوناگونى دارد.

2.  از اوقات زیارتى امام حسین علیه‌السلام است که غیر از فرشتگان صدهزار پیامبر آن حضرت را زیارت مى‌کنند و این مطلب نشانه عظمت این شب است

3.  از شب‌هایى است که تأکید به زنده نگه داشتن آن شده و اعمال و عبادات بسیار ارزشمندى در آن وارد شده که مى‌توان گفت: در هیچ شبى - اعم از شب قدر یا غیر آن - مانند یا بیشتر از آن نیامده است.

4.   شب میلاد امامى است که گیتى را از عدالت پر کرده، زمین را پاک مى‌کند و در تمام زمینه‌هاى دینى و دنیایى حاکمیت دارد.

میرزا جواد ملکی تبریزی در ادامه دربارۀ اعمال مهم شب نیمه شعبان می‌نویسد:‌

اولین کارى که سالک باید در این شب انجام بدهد این است که از لذت و آسایش دنیا در این شب چشم‏پوشى کند و آنگاه براى استفاده بیشتر از آن و تصحیح اعمال خود باید فرض کند که شب خدا حافظى او با این دنیا و تمام اعمال بوده و فرداى آن روز قیامت است و نیز قبل از فرا رسیدن شب باید اعمالى را که در آن مى‌خواهد انجام بدهد مشخص کند و اگر دو عمل در فضیلت یکسان بود سخت‌تر را انتخاب کند.

دوم آنکه شیخ طوسى بنقل از ابى یحیى مى‌گوید از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم برترین دعاها کدام است؟ حضرت فرمود: بعد از خواندن نماز عشا دو رکعت نماز بخوان، در رکعت اول سوره «حمد» و «کافرون» و در رکعت دوم سوره «حمد» و «اخلاص» را بخوان و بعد از این که سلام دادى، سى و سه مرتبه «سبحان اللّه» و سى و سه مرتبه «الحمد للّه» و سى و چهار مرتبه «اللّه اکبر» بگو، سپس بگو:«یا من إلیه یلجأ العباد...» آنگاه سجده کن و بیست بار «یا رب»، هفت بار «یا اللّه» هفت بار «لا حول و لا قوة الا باللّه» و ده بار«ما شاء اللّه لا قوة الا باللّه» بگو و سپس بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله صلوات فرستاده و حاجت خود را از خدا بخواه. بخدا سوگند اگر با این عمل بعدد قطرات باران از خداوند حاجت بخواهى با کرم و فضل خود تو را به خواسته‌هایت مى‌رساند.

البته این حدیث با روایات دیگرى نقل شده که در سجده با هم فرق دارند. براى روشن شدن مطلب به کتاب اقبال مراجعه کنید.

و اگر شب طولانى بود و کسى توانست هم این دو رکعت و هم صد رکعت با هزار قل هو اللّه را بجا آورد به خیر بزرگى رسیده است، زیرا علاوه بر معتبر بودن روایت، ثواب این دو نماز باندازه‌اى است که انسان از تصور آن عاجز است.