کتابی که رهبر انقلاب آن را حیرت آور خواندند

عقیق:کتاب «حوض خون» که اخیراً مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته، روایتی است از حضور زنان اندیمشک در بخش رختشویی در طول هشت سال جنگ تحمیلی. کتاب شامل خاطرات و روایت‌های 64 تن از بانوان اندیمشکی درباره فعالیتشان در بخش رختشویی البسه رزمندگان دفاع مقدس است که فاطمه‌سادات میرعالی، زهرا بختور، سمانه نیکدل، سمیه تتر، نسرین تتر، مهناز الفتی‌پور، آمنه لهراسبی و نرگس میردورقی تحقیق آن را برعهده داشته‌اند.

فاطمه‌سادات میرعالی که علاوه بر تحقیق، تدوین کتاب را هم برعهده داشته است، در بخشی از مقدمه خود درباره راویان کتاب این‌طور نوشته است: «اولِ مصاحبه‌‌ها درد و زجر‌‌شان توی ذهنم پررنگ‌‌ بود، اما انتهای مصاحبه وقتی متوجه می‌‌شدم هنوز حاضر هستند پای انقلاب جان بدهند، وقتی تلاش می‌‌کردند راهی برای شستن لباس‌‌های رزمندگان جبهۀ مقاومت پیدا کنند و بعضی از‌‌ آن‌‌ها از من می‌‌پرسیدند «راهی سراغ نداری بریم سوریه لباس رزمنده‌‌ها رو بشوریم؟»، معادلات ذهنم دربارۀ اینکه افرادی زجرکشیده هستند به هم می‌‌خورد. خانم‌‌های رخت‌شویی با وجود همۀ سختی‌‌ها و دردهایی که دیده‌‌اند و از نزدیک تکه‌‌های بدن شهدا را لمس کرده‌‌اند، روح زینبی دارند و با بیان تمام تلخی‌‌ها، از شستن لباس رزمنده‌‌ها به‌‌زیبایی یاد می‌‌کنند. اگر غیر از این بود، اکنون با وجود ناتوانی، باز پای ثابت فعالیت‌‌های انقلاب نبودند.»

سردار علی ناظری، از فعالان حوزه کتاب دفاع مقدس و از اعضای هیئت مدیره مجمع ناشران دفاع مقدس، با اشاره به کتاب «حوض خون» و نقش زنان در هشت سال دفاع مقدس گفت: یکی از شاخه‌های ادبیات دفاع مقدس که طی چند سال گذشته به آن پرداخته شده، مربوط به نقش زنان در هشت سال جنگ تحمیلی است. نقش مردم به عنوان محوری‌ترین نقش در دفاع مقدس بود که اصلی‌ترین دلیل پیروزی ما در جنگ تحمیلی نیز به شمار می‌آید. 

وی با بیان اینکه جنگ تحمیلی جنگی متفاوت بود که با حضور مردم پیش رفت و به پیروزی رسید، ادامه داد: اگر بخواهیم در این میان به پازل‌های مختلف بپردازیم، نقش زنان یکی از نقش‌های برجسته و ممتاز در این سال‌ها بوده است. چه خانم‌هایی که مادران و همسران شهدا و رزمندگان بودند و در روحیه‌بخشی به حاضران در جبهه‌های جنگ نقش داشتند، و چه زنانی که در بخش پشتیبانی حاضر بودند و فعالیت‌هایی را انجام دادند که بی‌بدیل و جایگزین‌ناپذیر است. این نقش هم در حضور مستقیم در جبهه‌ها مؤثر بوده است و هم در پشت جبهه، تأثیرات خود را در مقابله با ضد انقلاب و خنثی کردن تبلیغات دشمنان داشته است.

این فعال حوزه کتاب دفاع مقدس با اشاره به روند انتشار کتاب‌های دفاع مقدس و موضوعات پرداخته شده در این حوزه یادآور شد: بعد از مدتی که از انتشار آثار دفاع مقدس گذشت، دست‌اندرکاران و فعالان این عرصه متوجه شدند که جنگ تحمیلی تنها در جبهه‌ها جاری نبود، جنگ فقط در خط مقدم و روبروی رزمنده خودی و دشمن رخ نداده است، بلکه اقشار مختلف مردم نیز در آن نقش‌آفرین بودند و حضور داشتند. دشمن در آن سال‌ها تمام تلاش خود را معطوف بر این امر داشت که شهرها را یکی‌یکی بگیرد و به مردم فشار وارد کند، اما این مردم بودند که در مقابل این هجمه‌ها و فشارها ایستادگی کردند. بخش قابل توجهی از این ایستادگی را زنان برعهده داشتند و هدایت می‌کردند.

ناظری با اشاره به خاطرات حضور خود در جبهه‌های جنگ گفت: من بیشتر در مناطق عملیاتی غرب کشور حضور داشتم. به یاد دارم که در زمستان سال 63-64 در اشنویه که سرما شدید است، بانوانی از دیگر شهرها مانند تهران، مشهد و اصفهان به مناطق عملیاتی می‌آمدند و کمک‌های مردمی را که جمع کرده بودند، به جبهه‌ها می‌سپردند. از سوی دیگر، تعدادی از این زنان که مادر یا همسر شهدا بودند، سخنرانی و تأکید می‌کردند که با اینکه یکی از اعضای خانواده خود را از دست داده‌ایم، اما روحیه خود را از دست نداده‌ایم و پای انقلاب ایستاده‌ایم. این نوع اقدامات از سوی زنان در طول هشت سال جنگ تحمیلی به مردان حاضر در جبهه‌ها روحیه می‌داد. زنان منطقه نیز چنین روحیه‌ای داشتند. آنها مقابل ضد انقلاب می‌ایستادند و حاضر به همکاری با آنها نبودند. بخشی از مقاومت مردم منطقه غرب کشور، مدیون این دست از اقدامات زنان آن مناطق بود. مثلاً به یاد دارم که در یکی از روزها، ضد انقلاب برای گرفتن اطلاعاتی درباره شهر، به باغ یکی از اهالی در حوالی اشنویه وارد شد و در ادامه، اقدام به باج‌گیری کرد. در این باغ مردان و زنان مشغول میوه‌چینی بودند. وقتی قصد باج‌گیری داشت، میان او و مردان باغ درگیری ایجاد شد و در همین میان، اسلحه کمری او از دستش افتاد؛ در حالی که چند دقیقه قبل پدر یک خانواده را با شلیک خود از ناحیه سر مجروح کرده بود. هنگامی که اسلحه از دست او افتاد، یکی از دختران حاضر در باغ، اسلحه را به دست گرفت و به نیروی ضد انقلاب شلیک کرد و او را کشت. این دست از خاطرات و حضور شجاعانه زنان در جنگ بسیار است و این‌ها تنها گوشه‌ای از خدماتی است که زنان در این سال‌ها انجام داده‌اند.

وی اضافه کرد: پس از این تغییر نگاه ما شاهد پرداختن به خاطرات زنان در جنگ تحمیلی بودیم که در قالب‌های مختلف منتشر شده است، اما در این میان برخی از موضوعات برجسته بوده است؛ نخست آثاری که به خاطرات زنان اسیر در اردوگاه‌های عراق می‌پرداخت. دیگری آثاری بود که به نقش زنان در جلب کمک‌های مردمی برای جبهه‌ها اختصاص داشت و بخش دیگر نیز روایتگر حضور زنان در بخش امدادگری و بیمارستان‌ها بود.

ناظری با بیان اینکه کتاب «حوض خون» از این وجه گام جدیدی در حوزه ادبیات دفاع مقدس و پرداختن به نقش مردم در این واقعه برداشته است، گفت: کتاب «حوض خون» کتابی است که بُعد جدیدی از پشتیبانی جنگ را نشان می‌دهد. پیش از این اثر نیز کتاب‌هایی با این موضوع منتشر شده بود، اما مطالب عنوان شده عمدتاً مختصر بود. کتاب «حوض خون» موضوع پشتیبانی جنگ را مفصل‌تر با نگاه به زنان اندیمشکی مطرح کرده است. هم به حضور زنان در رختشورخانه پرداخته و هم بنا به موقعیت‌های مختلف، سری نیز به حضور این زنان در بیمارستان شهید کلانتری پرداخته و آن را نیز مطرح کرده است.

این فعال حوزه کتاب دفاع مقدس با اشاره به بخش‌هایی از خاطرات روایت شده در کتاب «حوض خون» اضافه کرد: با خواندن کتاب «حوض خون» متوجه می‌شویم که این زنان گویی در خط مقدم حضور داشتند و حضور و فعالیت آنها در رختشورخانه تفاوتی با حضور مردان در جبهه‌ها نداشته است. آنها نیز با کارها و صحنه‌هایی مواجه بودند که تحمل دیدن آنها برای زنان با توجه به پررنگ بودن بُعد عاطفه آنها دشوار است. گاهی آنقدر حجم خون بر روی لباس‌ها آنقدر زیاد می‌شود که دریچه آب در رختشورخانه به حوض خون مبدل می‌شود. آنها بارها بخش‌هایی از ابدان مطهر شهدا را از لابه‌لای لباس‌ها، پتوها و ملافه‌ها جمع‌آوری کرده و به خاک سپرده‌اند. تمامی این صحنه‌ها حکایت از رشادت و ایثار این زنان دارد که در موقعیت‌های بحرانی حضوری مؤثر داشتند و خود را نسبت به وقایع محیط اطراف، بی‌تفاوت نشان نداده‌اند.

این عضو هیئت مدیره مجمع ناشران دفاع مقدس با تأکید بر اینکه اثرات این وقایع تا سال‌ها برای این بانوان باقی مانده است، افزود: با وجود همه این سختی‌ها، این زنان چون کار را برای خدا انجام می‌دادند، با نشاط در رختشورخانه حاضر می‌شدند و فعالیت مؤثری داشتند.

وی یکی دیگر از ویژگی‌های خوب این اثر را تحقیقات جامع کتاب «حوض خون» دانست و یادآور شد: مطالب کتاب نشان می‌دهد که نویسنده بر موضوع اشرف کامل داشته و در انتقال نکات مختلف، حتی جزئی‌ترین موارد کوتاهی نکرده است.

ناظری با بیان اینکه این کتاب می‌تواند الگوی خوبی برای مردم و مسئولان باشد، تأکید کرد: مسئولان می‌توانند با خواندن این کتاب، به این نتیجه برسند که برای رفع مشکلات متعددی که در جامعه وجود دارد، می‌توانند به مردم به ویژه به زنان تکیه کنند و از حضور مؤثر آنها بهره ببرند. به نظرم کتاب از این منظر یک الگوی قابل اجرا در جامعه است.

ناظری با اشاره به اینکه «حوض خون» نشان می‌دهد که حضور زنان در دفاع مقدس کمتر از حضور مردان نبوده است، بر لزوم بازآفرینی این آثار در قالب‌های هنری تأکید و تصریح کرد: با وجود این نقش پررنگ، نتوانسته‌ایم نقش زنان را از راه هنر بازآفرینی و به مخاطبان بیان کنیم. کتاب‌های خاطرات عمدتاً بر پایه تحقیق و پژوهش نوشته شده‌اند، نویسنده مستقیماً به سراغ افرادی رفته که خود شاهد این ماجراها بوده‌اند، اما لازم است که برای بازآفرینی، این آثار تبدیل به کار داستانی و رمان شوند تا پس از آن اثر سینمایی یا سریال تهیه شود. 

وی با تأکید بر اینکه در پرداخت هنری به خاطرات دفاع مقدس کم‌کاری شده است، یادآور شد: کشورهای مختلف از حضورشان در جنگ‌ها آثار مختلف هنری خلق کرده و آثارشان را به دیگر زبان‌ها ترجمه کرده‌اند. حضور زنان ما در جنگ، حضوری متفاوت بود و حرف جدیدی برای مخاطب جهانی دارد. اما ما در معرفی آنها موفق عمل نکرده‌ایم. نباید بگذاریم که این الگوها به فراموشی سپرده شوند.