عید قربان؛ بزرگ‌ترین روز حج/حج بزرگ‌ترین کنگره دینی ضد تبعیض در جهان است

عقیق:فاطمه ضیافتی فرامرزی: امروز دهم ذی الحجه و عید سعید قربان است. «عید قربان»، جلوه گاه تعبد و تسلیم ابراهیمیان حنیف است. فصل «قرب» یافتن مسلمانان به خداوند، در سایه‌ی «عبودیت» است. عید قربان، فصل فدا کردن «عزیز» ها در آستانِ «عزیزترین» است، یعنی «خدا».از سویی دیگر عید قربان بزرگ‌ترین روز حج محسوب می‌شود؛ چنان که از امام صادق (علیه السلام) نقل است که در جواب معاویه بن عمار که از ایشان درباره «یَوْمَ الْحَجِّ اْلأَکبَرِ» پرسیدند، فرموند: «آن، روز عیدِ قربان است.»

کنگره عظیم حج فرصتی برای خودشناسی و خودسازی است، دوری از آنچه که انسان را از یاد خداوند دور می‌کرد و یکپارچگی و برادری با افرادی که برای شرکت در اعمال و مناسک حج راهی سرزمین وحی شدند. این حضور چند میلیونی از مسلمانانی از سرتاسر جهان با انواع و اقسام نژادها، زبان‌ها و سلیقه‌ها پیام‌آور یک سخن مشترک است و آن چیزی نیست جز وحدت که همواره به آن تاکید شده است. هرچند در سالهای اخیر به دلیل شیوع ویروس منحوس کرونا، مناسک حج به صورت محدود و با حضور شهروندان عربستانی برگزار می‌شود. اما دیر نخواهد بود که باز هم مثل همیشه حج جلوه گاه وحدت جوامع اسلامی باشد.

به مناسبت عید سعید قربان، بزرگترین روز حج، بر آن شدیم به منظور بررسی نقش حج در تحقق وحدت اسلامی با دو تن از پژوهشگران و مبلغان بین‌المللی به گفتگو بنشینیم. در ادامه نظرات حجج‌الاسلام جهانگیری سهروردی، استاد حوزه و دانشگاه و همچنین «محمدمحسن مروجی طبسی» مدیرگروه تاریخ اسلام دانشگاه ادیان و مذاهب را می‌خوانید:

حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی در گفت‌وگویی، با بیان اینکه اساساً حج یک مقوله بین‌المللی و وحدت‌آفرین محسوب می‌شود، اظهار کرد: این وحدت را از حیث فقهی نیز در کنگره حج شاهد هستیم به گونه‌ای که حتی اعمال و مناسک حج، همبستگی را برای امت اسلام به ارمغان می‌آورد.

این مبلغ بین‌المللی ادامه داد: برای ملموس شدن بحث را از زاویه‌ای دیگر مطرح می‌کنم؛ نبی مکرم اسلام به جز نمازهای واجب در طول روز چندین بار دیگر نیز نماز می‌خواند و مردم حضرت را حین اقامه نماز مشاهده می‌کردند. پیامبر خطاب به آنان می‌فرمود: «صَلوا کما رَأَیتُمُونِی أُصَلی» (همان‌گونه که می‌بینید من نماز می‌خوانم، نماز بخوانید)؛ عجیب آنکه حضرت رسول (ص) تا این اندازه نسبت به نماز و شکل اقامه آن تاکید داشت اما در آینده شرایط به گونه‌ای پیش رفت که این همه اختلاف تا به امروز در مذاهب مختلف اسلامی نسبت به شکل نماز خواندن وجود دارد، مذاهب جعفری، حنفی، شافعی، حنبلی و … هرکدام یک چیز می‌گویند و برای مثال در رابطه با تکتف ایده‌های مختلفی مطرح است.

وی افزود: اما در مورد حج که حتی پیامبر (ص) در برخی سال‌ها موفق به حضور در آن نشد، اختلافی نیست حال آنکه در مورد نماز که تا این اندازه تاکید روی آن شد این اختلافات در مذاهب مختلف وجود دارد، این مساله نشان می‌دهد که حج از محورهای مهم وحدت آفرینی بوده و دال مرکزی است که طی آن همه جریان‌ها و مذاهب اسلامی کنار یکدیگر قرار می‌گیرند؛ نسبت به شکل برگزاری‌اش همه یک زمان اعمال را آغاز می‌کنند، به عرفات و مشعر می‌روند، رمی جمرات و … رفته و همه این موارد را متحدانه و یک شکل به جای می‌آورند.

حجت‌الاسلام جهانگیری سهروردی افزود: حج کنگره بزرگ و صدای پر پژواکی است که می‌تواند صدای مظلومان و حق‌طلبان جهان باشد، حج صدای بی صدایان است لذا در حج باید لبیک گفت و این صدا را هم زمان با هم فریاد زد؛ به قول امروزی‌ها یک شبکه اجتماعی است اما نَه در بستر مجازی بلکه در بستر حقیقت و معیار این پیوند نیز ایمان و کرنش در برابر خداوند است.

استاد مدعو دانشگاه بیشکک با بیان اینکه حج مقوله‌ای وحدت‌آفرین و بین‌المللی است، تصریح کرد: افراد در این کنگره عظیم حتی لباس‌های بومی خود را تغییر داده و متحدالشکل لباس احرام بر تن می‌کنند. بنابراین حج زمان یکی شدن و فهم امت اسلام از یکدیگر است، پس باید مسائلی که متعلق به زیست بومی و محلی‌تان است را کنار بگذارید.

این استاد حوزه با اشاره به اینکه حج فرصتی برای پیگیری دغدغه‌های مسلمانان در سطح بین‌المللی است، اظهار کرد: حج را می‌توان بزرگ‌ترین کنگره دینی ضد تبعیض در جهان دانست، در طواف همه اعم از زن و مرد حضور دارند. امروزه که برخی از نهادهای بین المللی از تبعیض‌های قومیتی و غیره سخن می‌گویند باید بدانند که قرن‌ها قبل دین مبین اسلام این مساله را از میان برده است. حج، میعادگاهی از حضور میلیونی انسان‌هایی با یک دین است، جمعی که خود یک کشور هستند و می‌توانند بسیاری از مسائل را در سایه این حضور متحدانه حل کنند.

وی ادامه داد: بزرگترین تأثیر حج به عنوان یک عبادت تفکر است، اگر به عرفات می‌رویم باید معرفت بیندوزیم، امروزه بحثی در الهیات وجود دارد بر این مبنا که الهیات مخدر الهیات محرک است. الهیات مرجئه یا مجبره الهیات مخدر است. جامعه با این الهیات نمی‌تواند به حرکت و پویایی برسد، اما در نقطه مقابل الهیاتی است که جامعه را پوشش داده و محرک است، حج چنین است و می‌تواند در بستر الهیات محرک باشد و جهان اسلام را حرکت داده و حلال بسیاری از مشکلات امت باشد.

حجت‌الاسلام محمدمحسن طبسی نیز در گفت‌وگویی اظهار کرد: کنگره حج که در ایام خاصی از سال برگزار می‌شود از چند جهت قابل بررسی است، نخست حضور حجاج مختلف از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی که با زبان‌ها و نژادهای گوناگون گرد هم آمده‌اند تا در این عبادت عظیم حضور یابند، این یکپارچگی حاوی پیام مهمی است بر این مبنا که رنگ و نژاد و چهره هرگز مایه برتری انسانی نسبت به دیگری نبوده و حضور در این سرزمین مقدس برای یادآوری این نکته است که انسان‌ها با یکدیگر برابر و برادر هستند.

مدیرگروه تاریخ اسلام دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: به عبارت دیگر در ایام حج هر شخصی با هر جایگاه اجتماعی که دارد حضور می‌یابد، در سرزمین وحی (من) معنایی ندارد و همه ما هستند، لباس‌های فاخر خود را تغییر داده و لباس احرام بر تن می‌کنند؛ بنابراین حج جای فخر فروختن و مسائل تصنعی و اعتباریاتی که خارج از این سرزمین برای افراد تعریف شده است نیست. بنابراین قدم اول در مساله حج آن است که ما انسان هستیم و در انسانیت با یکدیگر برابر و یکسان.

این پژوهشگر دینی گفت: نکته دوم در حج، برادری میان مسلمانان است؛ همه از هر مذهبی که باشند با یکدیگر برادرند، اگر شیعه بودند یا هر کدام از مذاهب شیعی نظیر زیدی، علوی، اسماعیلیه و… یا از اهل سنت بودند و مذهبی شافعی، مالکی، حنبلی و… داشتند مهم نیست، اصل بر برادری است؛ البته نگاه برادرانه به معنای این نیست که افراد با یکدیگر اختلافی نداشته باشند، به هر حال این اختلاف بین همه وجود دارد مهم آن است که تبدیل به منازعه نشود.

حجت‌الاسلام مروجی طبسی افزود: بُعد دیگر در مورد حج آن است که مسلمین از دشمنان و مشرکین برائت می‌جویند، بنابراین سه اصل برابری، برادری، برائت از دشمنان به عنوان مهمترین مولفه‌هایی است که در حج ابراهیمی در راستای وحدت میان مسلمین مطرح می‌شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در این میان آنچه که سبب می‌شود سه مؤلفه مذکور در ایام حج محقق شوند کلمه توحید است، یعنی همان «قولوا لا إله إلا الله، تفلحوا» سخنی که پیامبر عظیم الشان اسلام فرمود بدین معنا که (ای مردم! بگویید: «لا إله إلا الله» تا رستگار شوید).

وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به آیه ۱۰۳ سوره «آل‌عمران» اظهار کرد: خداوند در آیه می‌فرماید «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید). حج نمودی از این آیه است. واژه حبل به معنای دو ریسمان درهم تنیده شده است، وقتی که به تفاسیر شیعی و سنی در باب این آیه مراجعه می‌کنیم خواهیم دید که مصداق حبل خدا، قرآن و اهل بیت (ع) معرفی شده وحدیث ثقلین را آوردند، بنابراین اگر کسی بخواهد فقط به قرآن تمسک کند این حبل نیست و اگر کسی بخواهد فقط به اهل بیت تمسک کند باز هم حبل نیست و این دو باید در کنار یکدیگر باشند؛ از سوی دیگر در این آیه به دوری از تفرقه سفارش شده است چراکه امت واحده ذیل این یکپارچگی محقق می‌شود، به بیان دیگر با وجود اختلاف میان افراد، وحدت باید وجود داشته باشد تا امت واحده شکل بگیرد، این یعنی وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت که در ایام حج به خوبی نمود دارد.

منبع:خوزه