حاج آقا مجتبی تهرانی می گفتند هرچه دارم از حضرت امام(ره) دارم

عقیق:هشت سالی است که از درگذشت مرحوم آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی می‌گذرد.

حاج آقا مجتبی تهرانی حدود چهل سال در تهران به تدریس اخلاق و فقه مشغول بود. وی از سال ۱۳۵۱ همراه با اقامهٔ جماعت در مسجد جامع بازار (مسجد جامع تهران)، جلسات اخلاق و تفسیر نیز داشت. حاج آقا مجتبی تهرانی دروس خارج فقه و اصول خود را از سال ۱۳۵۷ در منزل و سپس از سال ۱۳۶۴ در مدرسه مروی ارائه داد. او پس از انقلاب به استقبال مسؤولیت‌های اجرایی نرفت و به کار فقهی و تبلیغی اشتغال داشت. یکی از شاگردان ایشان محسن اسماعیلی عضو مجلس خبرگان رهبری است.

محسن اسماعیلی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و یکی از شاگردان آیت الله مجتبی تهرانی با اشاره به سالروز وفات این عالم ربانی در گفتگویی در خصوص فقدان معلم اخلاق گفت: سالروز رحلت حضرت استاد آیه‌الله حاج‌آقا مجتبی تهرانی (ره) است؛ مصداق بارز آن عالمانی که فقدان آنها را پیامبر خدا (ص) ثلمه جبران ناپذیر نامید. با گذشت سال‌ها از آن ارتحال جانگداز، نه تنها بار سنگین مصیبت از دست دادن حکیمی دلسوز و معلمی مهربان کاهش نیافته است، که روز به روز جای خالی او بیشتر نمایان می‌گردد. هنوز هم این پرسش جوانان بسیار تکرار می‌شود که بعد از حاج آقا به کجا پناه آوریم؟

صمیمیت و سادگی علاوه بر شخصیت علمی

وی با تاکید بر علم همراه با عمل آیت الله مجتبی تهرانی ادامه داد: راز این دلدادگی و نفوذ معنوی در جمعِ میان علم و عمل بود. او به آنچه آموخته بود عمیقاً باورمند و شدیداً پایبند بود. به مردم، به ویژه جوانان عشق می‌ورزید و صادقانه و خالصانه برای آنان پدری می‌کرد. او به معنای واقعی کلمه کافل ایتام آل محمد (ص) بود و با سوز و گدازی وصف ناشدنی دعای خیر برای همه می‌کرد.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه صمیمیت و سادگی از دیگر ابعاد شخصیتی این عالم برجسته بود گفت: هر کس که او را می‌شناخت، با وی احساس قرابت و رفاقت می‌کرد. او بی تکلف بود و دوست داشت که دیگران نیز بدون هرگونه تشریفات و تمایزات با او سخن بگویند. همین صمیمیت و سادگی پرده‌ای بر چهره شاخص علمی و دیگر ابعاد وجود او انداخته بود.

اسماعیلی با تاکید بر سحرخیزی این عالم جهت درس و بحث افزود: تحقیق و تدریس از علایق اصلی ایشان بود که تا آخرین روزهای عمر شریف خود آن را ترک نکرد. گذشته از درس‌های اخلاق و تفسیر، خارج فقه و اصول دو درس پربار و مورد علاقه ایشان بود که طی چند دهه در حوزه علمیه مروی استمرار یافت. سحرخیز بود و تا ساعت ۸ صبح این دو درس را داده بود؛ اول اصول و پس از چند دقیقه استراحت و نوشیدن یک استکان کوچک چای، فقه.

نماینده استان تهران در مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: آیت الله مجتبی تهرانی نظمی که از استادش، حضرت امام رضوان‌الله‌تعالی‌علیه، به ارث برده بود، مثال‌زدنی بود. به یاد نمی‌آورم که در همه این‌سال‌ها تأخیر کرده باشد؛ چه رسد به غیبت. امّا بارها و بارها دیده بودم که به رغم بیماری، و با تزریق داروهای تقویتی، هرطور که بود خود را سر وقت به محل درس می‌رساند. به عنوان مثال پرواز هواپیما از مشهد به تهران لغو شد و او با همه سختی و زحمت‌ها با خودرو می‌آمد و به مدرسه مروی می‌رفت تا مبادا تأخیر اتفاق افتد. یک‌بار هم در چنین بازگشتی دچار حادثه شده بود که به لطف خدا آسیب چندانی ندیدند.

محسن اسماعیلی در خصوص نحوه تدریس این عالم برجسته تصریح کرد: بی‌دلیل موضوع بحث را عوض نمی‌کرد و از پراکنده‌گویی اجتناب داشت. برای هر درس، تحقیق کافی و وافی داشت، و سپس طرح درس خود را می‌نوشت؛ به گونه‌ای که در وقت لزوم با مراجعه به یادداشت‌ها دقیقاً می‌دانست که در فلان تاریخ چه گفته است. بدون کتاب در دروس عمومی هم حاضر نمی‌شد؛ چه رسد به دروس تخصصی. برای هر درس یکی دو کتاب همراه خود داشت تا در نقل قول‌ها امانت‌داری کرده باشد؛ و البته لابلای آن کتاب‌ها هم یادداشت‌های خودش بود که روی برگه‌های سفید و ساده، و بدون فاصله و حاشیه می‌نوشت. وقتی بحثی تمام می‌شد، نوشته‌ها را هم دسته‌بندی کرده و در کارتن می‌گذاشت!

عدم پرداختن به مباحث ذهن گرایانه در طول تدریس

عضو پیشین حقوقدان شورای نگهبان با پرداختن به ویژگی مباحث درسی آیت الله مجتبی تهرانی گفت: فرصت دادن به مباحثی که فایده عملی ندارد یا کم فایده است را اتلاف عمر می‌دانست. با همین استدلال در انتخاب موضوع درس حساسیت داشت و از پرداختن به مباحثی که «ذهن گرایانه» می‌نامید، پرهیز می‌کرد. می‌خواست درباره موضوعاتی درس بدهد که در متن زندگی لازم و مورد نیاز باشد، و نیز گِرِه ای از مشکلات نظام اسلامی و مردم مسلمان بگشاید؛ خصوصاً آن‌که بسیاری از شاگردانش از جمله مسئولین محسوب می‌شدند.

وی در خصوص سبک اجتهاد و فقاهت این عالم برجسته گفت: در سبک اجتهاد و فقاهت جواهری بود؛ اما نوع نگاه و استدلالش پویا، مبتکرانه و نوآورانه که جمع این دو خصوصیت دشواری‌هایی داشت که در برابر اراده او رام می‌شدند. به شهرت و اجماع، اگر محقَّق و محصَّل و دریافت می‌شد، اهتمام تمام داشت. از روایات، حتی ضِعافِ از آن‌ها، به آسانی عبور نمی‌کرد. در فهم احادیث و استنباط عرفی از نصوص مهارتی شگفت داشت و بسیار توصیه می‌کرد که از احتمالات نامعقول و غیرعرفی پرهیز کنیم.

استاد دانشگاه تهران یکی دیگر از امتیازهای ایشان را تاکید همزمان بر «فهم عرفی» و «دقت عقلی» عنوان کرد و گفت: آیت الله مجتبی تهرانی می‌گفت باید روایات را با توجه به بستر تاریخی آن‌ها و درک مخاطبان، معنی کرد ولی با دقت عقلی؛ یعنی تساهل و سهل‌انگاری در فهم نصوص را جایز نمی‌دید و این امر به دلیل تسلط او بر علم رجال و اطلاعات وسیع تاریخی بود.

خاطره‌ای از دست نوشته‌های حاج آقا مجتبی

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به خاطره‌ای از ایشان در خصوص اهمیت دست نوشته‌های آیت الله مجتبی تهرانی بیان داشت: چندبار به مناسبت‌های مختلف فرمودند که: «چند کارتن نوشته» دارند!! به همین سادگی. در اواخر عمر شریف به من فرمودند که: من از مال دنیا هیچ ندارم تا وصیتی کنم. تنها چیزی که من شرعاً مالک آن محسوب می‌شوم همین نوشته‌ها است. شما پس از مرگ من، این نوشته‌ها را نگاه کنید، اگر مفید و بود، و لازم دانستید، منتشر کنید؛ و اِلاّ اگر برای اسلام ضرر دارند، همه را محو نمائید»! منقلب شدم و گفتم: نوشته‌های شما و ضرر برای اسلام!؟ فرمودند: انسان خالی از خطا و اشتباه نیست. من مسئولیت را از دوش خود برداشتم. مسئولیتش با شما!

اسماعیلی در ارتباط با سطح کلاس و نحوه برخورد این استاد برجسته علم اخلاق و اصول با شاگردانش اظهار داشت: درس ایشان بسیار عمیق و سریع بود. توضیح اضافی یا تکراری نمی‌داد و برای همین هم معروف شده بود که کسانی باید در درس وی حاضر شوند که قبلاً یک دوره خارج فقه و اصول را گذرانده باشند. طلبه، اگر می‌خواست بهره کافی ببرد، چاره‌ای جز مطالعه و تحقیق، پیش و پس از درس، نداشت. با حرکاتش نشان می‌داد که از طرح سوالات بی‌مورد ناراضی می‌شود؛ به همان اندازه که سوال و اشکال جدّی او را خوشحال می‌کرد و سرحال می‌آورد.

هرچه دارم از امام (ره) دارم

وی ادامه داد: به هنگام تدریس فقه و اصول، در میان همه اعلام و نیز استادان خویش، به آرای حضرت امام (ره) توجه ویژه داشت و از گذشته‌های دور، چه در فقه و چه در اصول، مکتب ایشان را می‌پسندید و ترویج می‌کرد؛ علاوه بر این‌که برای او برگردن خویش حقی می‌دید که باید ادا کند. بارها از ایشان شنیدم که می‌فرمود: هرچه دارم از امام (ره) دارم.

اسماعیلی با اشاره به ادامه فعالیت‌های مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی گفت: پس از رحلت حضرت‌آیت‌الله فاضل‌لنکرانی و ناتمام ماندن شرح ایشان بر تحریرالوسیله، به آن بزرگوار پیشنهاد کردم که محور تدریس خود را از «عروه» به «تحریر» تغییر دهد و ابوابی از آن را که باقی مانده است، شرح دهد تا شاید کار بزرگِ دوست و هم بحثِ قدیمی‌اش ناتمام نماند. کریمانه پذیرفت و در چند سال آخر چنین کرد؛ اما دریغا که بازهم اجل مهلت نداد.

عدم رضایت از حمایت‌های دولتی در نشر آثار

عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با بیان اینکه آیت الله مجتبی تهرانی رضایتی برای استفاده از حمایتهای دولتی در خصوص نشر آثار خود نداشتند افزود: خوشبختانه آثار مهم و فراوانی در علوم مختلف اسلامی مانند فقه و اصول و فلسفه و تفسیر و اخلاق به صورت صوتی و تصویری و دست نوشته از مرحوم استاد باقی مانده است که گنجینه‌ای بسیار پربها به شمار می‌رود. اما با توجه به وصیت اکید ایشان مبنی بر عدم استفاده از امکانات و حمایت‌های دولتی یا وجوهات شرعی در نشر این آثار و با عنایت به مشکلات اقتصادی در کشور، فعلاً فقط به انتشار درس‌های عمومی اخلاق و تفسیر اکتفا شده است.

یادآور می‌شود، تا کنون بیش از پنجاه جلد از درس‌های حاج آقا مجتبی تهرانی به چاپ رسیده و مورد استقبال گسترده نیز قرار گرفته است. علاقمندان می‌توانند با مراجعه به پایگاه اینترنتی مرحوم استاد و یا مؤسسه مصابیح الهدی با این کتاب‌ها و دیگر آثار ایشان آشنا شده و آنها را تهیه نمایند.

منبع:مهر