۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۷ : ۱۷
عقیق:آیتالله عبدالحسین امینی نجفی مشهور به علامه امینی در سال ۱۳۲۰ قمری مصادف با ۱۲۸۱ خورشیدی در خانواده علم و تقوا در سراب متولد شد و ظهر روز جمعه ۱۲ تیر ۱۳۴۹ شمسی جان به جان آفرین تسلیم کرد.
اثر نامدار او دائرةالمعارف یازده جلدی «الغدیر» که به زبان عربی (۲۲ جلد بهزبان فارسی) و خلاصه آن به چند زبان ترجمه شدهاست که در رأس تألیفات علامه و حاصل زحمات ۴۰ ساله اوست. الغدیر به بررسی تفصیلی مسئله ولایت تشیع از جنبههای گوناگون تاریخی، تفسیری، روایی و حدیثی، فقهی، ادبی، کلامی و اصولی پرداخته است. امینی برای تدوین این کتاب به کتابخانههای کشورهای مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشورهای دیگر دنیا مسافرت کرد. وی در نگارش این اثر چنانکه خود گفته ۱۰ هزار جلد کتاب را بدقت مطالعه و استنساخ و به صدهزار رساله مراجعه مکرر کردهاست.
تلاش خستگیناپذیر علامه امینی و اثر گرانسنگ او «الغدیر» موضوع سخنرانیها و نظرات بسیاری از بزرگان دین بوده است که همزمان با پنجاهمین سالگرد ارتحال این عالم ربانی و در سومین مطلب از پرونده سالگرد علامه امینی در خبرگزاری فارس نگاهی به این عالم وارسته و کتاب الغدیر از منظر بزرگان کردهایم:
علامه امینی و کتاب الغدیر از منظر مراجع تقلید
آیتالله سبحانی: امام خمینی (ره) با نظر اعجاب به این کتاب مینگریستند
آیتالله شیخ جعفر سبحانی میفرمودند: امام خمینی (ه) تابستانها که درسها تعطیل میشد و فراغتی پیدا میکردند، هر سال با استفاده از این فرصت، کتابهایی را مطالعه میکردند و تا آنجا که یاد دارم، یک سال هم مطالعه تابستانی خود را به دوره ارزشمند کتاب الغدیر نوشته مرحوم آیتالله علامه امینی اختصاص داده بودند و با نظر اعجاب به این کتاب مینگریستند.
مقام معظم رهبری: مرحوم امینی دهها طریق از طرق اهل سنت را نقل میکند که ماجرای غدیر را به همین شکل که ما نقل میکنیم، نقل کردهاند
کتاب شریف الغدیر به عنوان بیان حقیقت و طلب حقیقت، این یک درخواست منطقی است از همه مسلمانان که بروند تحقیق کنند، ملاحظه کنند، آنچه را که محققین شیعه نوشتند، علمای بزرگ شیعه در زمان خود ما جمع کردند، نوشتند، تحقیق کردند، در دنیای اسلام آنها را عرضه کردند، نوشته آنها مورد تقدیر علمای اسلام، روشنفکران اسلام، برجستگان اسلام قرار گرفته است، اینها را ملاحظه کنند؛ خودشان را محصور نکنند، محروم نکنند. کتابهای مرحوم سید شرفالدین عاملی (رضوان اللَّه علیه)، کتاب شریف الغدیر تألیف علامه امینی، اینها حقایقی است که جمع شده است. مسئله غدیر یک مسئلهی مسلّم تاریخی است. در دهها کتاب، مرحوم امینی دهها طریق از طرق اهل سنت را نقل میکند که ماجرای غدیر را به همین شکل که ما نقل میکنیم، نقل کردهاند. بیانات در دیدار مردم به مناسبت عید غدیر ۱۳۸۸/۰۹/۱۵
مقاله شهید مطهری در دفاع از الغدیر/ الغدیر وسیله وحدت مسلمین است
مرحوم شهید مطهری (رضواناللَّهعلیه) قبل از انقلاب یک مقاله مفصلی درباره کتاب «الغدیر» علامه امینی نوشتند و ثابت کردند که الغدیر علامه امینی، وسیله وحدت مسلمین است. بعضی خیال میکردند، کتاب الغدیر ممکن است مایه افتراق بشود. ایشان میگوید اگر درست فکر کنیم، درست عمل کنیم و سنجیده پیش برویم، کتاب الغدیر مایه وحدت دنیای اسلام است. برادران اهل سنت ما هم میتوانند در یک محیط خالی از پیشداوری به منابع غدیر مراجعه کنند؛ یا میپذیرند، یا نمیپذیرند. در هر دو صورت، چه بپذیرند و چه نپذیرند، این معنا مسلّم است که قضیه غدیر هیچگونه جنگ و دعوای بین پذیرنده و نپذیرنده به وجود نمیآورد و اختلافات را ایجاب نمیکند. برای شیعیان هم همینطور است. شیعیان هم خدا را شکر کنند که از طرف پروردگار به نعمت این اعتقاد و معرفت متنعم شدند. آن برادرهایی هم که این حقیقت را قبول نکردند، یا مراجعه نکردند، یا اطلاع ندارند و یا نتوانستند ذهنهایشان را قانع کنند، آنها هم اعتقادی ندارند. این، اختلاف و درگیری را ایجاب نمیکند. بیانات در دیدار مردم قم در سالروز عید سعید غدیر خم ۱۳۸۵/۱۰/۱۸
کتابی سرتاپا استدلال
شما ببینید درباره مباحث مربوط به شیعه، چه کتب استدلالىِ قویای نوشته شده است! کتابهای مرحوم «شرفالدّین» و نیز «الغدیرِ» مرحوم علاّمه امینی در زمان ما، سرتاپا استدلال، بتونآرمه و مستحکم است. بیانات در جمع روحانیون استان «کهگیلویه و بویراحمد» در آستانه ماه محرم ۱۳۷۳/۰۳/۱۷
آیتالله جوادی آملی: علامه امینی این توفیق را داشت که ولایت را در چهره علی ابن ابیطالب (ع) ترسیم کردند
قلم علامه امینی (ره) از نمونههای بارز قلم الهی است که خداوند در قرآن کریم به آن سوگند یاد کرده است. مرحوم علامه امینی این توفیق را داشت که ولایت را در چهره علی ابن ابیطالب (ع) ترسیم کردند و صاحب این قلم و پرچمدار این بیان، مرضی خداوند است، زیرا ایشان از زمره بندگان خاص خدا و صاحب نفس مطمئنه بود.
آیتالله صافی گلپایگانی: علامه امینی قهرمان بیبدیل فرهنگ غدیر و مرد ولایت است
علامه امینی دل باخته و شیفته آستان قدس علوی است. این عالم بزگوار، قهرمان بیبدیل فرهنگ غدیر و مرد ولایت است. کتاب الغدیر ایشان دانشنامه فضائل امیرالمومنین(ع) است. در عصر حاضر، وظیفه همه ما شناساندن مکتب اهل بیت (ع) و معارف علوم آل محمد(ص) است و دعوت به این مکتب، دعوت به اسلام ناب، انسانیت و مکارم اخلاق است.
آیتالله جعفر سبحانی: با مطالعه الغدیر انسان خود را در برابر یک دریای عظیم میبیند
به راستی هر زمان انسان کتاب الغدیر را مطالعه میکند، خود را در برابر یک دریای عظیم میبیند که با امواج خود، دیده و دل را به وحشت و اضطراب میاندازد. در عظمت و تأثیر این کتاب همین بس که از طرف بزرگان و اساتید مصر، سوریه، عراق، ایران و لندن، مقالات و تقریظهای فراوانی نوشته شده که قسمتی از آنها در اوایل هر جلد چاپ شده است.
اولین ابتکار وی در این مجموعه این بوده که حدیث غدیر را از روی تواتر به دست آورد، یعنی این حدیث را از دوران پیغمبر(ص) به بعد که صحابه و تابعین و علمای اهل سنت آن را نقل کردهاند، استخراج کند، چون در عقاید خبر واحد حجت نیست آنچه حجت است، خبر متواتر است.
مهمترین اثر الغدیر این بود که بدبینیها را کم کرد و یک مقدار به اهل فهم اثبات کرد که شیعه برای عقایدش منطق و استدلال دارد. به علاوه تهمتهایی که به شیعه زده میشد، بسیاری از آنها به وسیله این کتاب رفع شد و گروهی از علما را نیز مستبصر کرد.
علامه امینی و کتاب الغدیر از نگاه اندیشمندان اهل سنت
دوری از تعصب
محمد عبدالغنی حسن (مصری): دانشمند بزرگوار «امینی» از زلال محبت پیشوا (علی علیه السلام) و پیروان او سیراب گشته ... در عین این که محبت سرشار و شیفتگی، سراسر وجود او را فراگرفته، از عصبیت و هواهای نفسانی دور است... از خداوند مسالت می کنم که برکه آب زلال شما را [کنایه از غدیر زیرا غدیر، در عربی به معنای برکه آب است، سبب صلح و صفا میان دو برادر شیعه و سنی قرار دهد که دست به دست هم داده، بنای امت اسلامی را بسازند.
نزدیکی شیعه و سنی با مطالعه الغدیر
عادل غضبان مدیر مجله مصرى الکتاب: این کتاب منطق شیعه را روشن میکند و اهل سنت میتوانند به وسیله این کتاب، شیعه را به طور صحیح بشناسند. شناسایی صحیح شیعه سبب میشود که آرای شیعه و سنی به یکدیگر نزدیک شود و مجموعاً صف واحدی تشکیل دهند.
الغدیر راهی به سوی عقاید شیعه
دکتر محمد غلاب، استاد فلسفه در دانشکده اصول دین جامع الأزهر: ما به یقین معتقدیم که جوانان اسلامی این عصر از این کتاب نفیس (الغدیر)... استفاده خواهند نمود. علاقهمندم که راهی به سوی عقاید واقعی و صحیح شیعه امامیه به رویم گشوده شود که با بینش و تدبر کافی در آن، بررسی و اظهار عقیده کنم تا در برابر این فرقه جلیله دچار لغزش و سقوط نشوم؟
سزاوار است، هر مسلمانی از الغدیر و محتویات غنی آن آگاهی یابد
دکتر عبدالرحمن کبالی: کتاب الغدیر و محتویات غنی آن چیزی است که سزاوار است، هر مسلمانی از آن آگاهی یابد تا دانسته شود، چگونه مورخان کوتاهی کردهاند و حقیقت کجاست؟ ما به این وسیله باید گذشته را جبران کنیم و با کوشش در راه اتحاد مسلمین به اجر و ثواب نایل گردیم.
الغدیر اوهامی را برطرف نمود و حقایقی را ثابت کرد که ما به آنها وقوفی نداشتیم
شیخ محمدسعید دحدوح از علمای برجسته سوریه: «الغدیر» ... اوهامی را برطرف نمود و حقایقی را ثابت کرد که ما به آنها وقوفی نداشتیم و نمیدانستیم و سخنانی را و مطالبی را ابطال کرد که قرنها بر مبنای آن مطالب نکوهشها میشد و ما چنین میپنداشتیم که آن مطالب، مطابق واقع است! و نمیدانستیم از کجا آمده، و در اسرار آن نمیاندیشیدیم! ... و این امر برای هر سخندان و اهل بحث و تحقیق اکنون از ضروریات است که به این دقایق پیببرند، ولی نه به منظور برانگیختن اختلاف و بروز کینههای قبلی که موجبات آشفتگی و نقار را فزونی بخشد، بلکه برای آشکار ساختن و بیان اینکه حق کدام است؟ پیروان علی مرتضی کیانند؟
الغدیر دریای آکنده از مروارید
عبدالفتاح عبدالمقصود مصری نویسنده دوره ۴ جلدی «امام علی»: در حالی که نمیتوانستم دیدگانم را از سطرهای این کتاب و کلمههای آن برگیرم، چیزی نمانده بود که خرد و فرزانگیام در جهانی پهناور از معرفت و بینش سردرگم شو ... آیا این غدیر است؟ نه دریایی آکنده از مروارید است. مرواریدهای گونهگون رنگارنگ که هوش و خرد از شمردن آن حیران و ناتوان میشود.
مردی که گویا به تنهایی، خود امتی است، نهضت میکند و این کتاب جلیل را تألیف میکند
علاءالدین خروفه: من گمان نمیکردم در این عصر که مادیات بر آن غلبه کرده است و به شتابزدگی در کار تألیف و سطحی بودن بحث و تحقیق معروف است، مردی که گویا به تنهایی، خود امتی است، نهضت کند و این کتاب جلیل، که مانند آن را جمعیتی هماهنگ از دانشمندان عمیق در علم نتوانند به دست داد، پدید آورد.
یک شیعه و یک مسیحی بر مبنای دوستی خاندان پیغمبر با یکدیگر تلاقی مینمایند
بولس سلامه بیرونی از محققان مسیحی: دلایل بزرگی بر شخصیت امیرالمومنین، بلکه امیر تمام عرب، هر آینه برتر از آن است که به شماره درآید و آن کس که بخواهد دلایل مزبور را به شماره درآورد، به مانند کسی است که بخواهد اشعه خورشید را به چنگ آرد! و من در این نامه اکتفا میکنم به ذکر یکی از آن دلایل و آن این است که: دو مرد بر مبنای دوستی خاندان پیغمبر با یکدیگر تلاقی مینمایند، یکی از آن دو مرد، شیعه بزرگواری است که ۱۵ سال است قلم خود را در راه خدمت به حق وقف نموده و هم اکنون نیز به این خدمت ادامه میدهد و او تو هستی و دومین آنها، این مرد مسیحی ناتوان است که اخیرا در اثر مطالعه (الغدیر) به این عقیده در آمده است.
علامه امینی و کتاب الغدیر از محققان و متفکران
شهید مطهری: الغدیر ثابت میکند که اتهامات به شیعه به کلی بیاساس و دروغ است
نقش مثبت الغدیر در وحدت اسلامی، از این نظر است که اولاً منطق مستدل شیعه را روشن میکند و ثابت میکند که گرایش مسلمانان به تشیع، برخلاف تبلیغات زهرآگین عدهای، مولود جریانهای سیاسی یا نژادی نبوده است.
الغدیر ثابت میکند که پارهای از اتهامات به شیعه که سبب فاصله گرفتن مسلمانان دیگر از شیعه شده، به کلی بیاساس و دروغ است و ثالثا شخص شخیص امیرالمومنین علی(ع) را که مظلومترین و مجهول القدرترین شخصیت بزرگ اسلامی است و میتواند مقتدای عموم مسلمین واقع شود و همچنین ذریه اطهارش را به جهان اسلام معرفی میکند.
علامه مرتضی عسکری
از نظر تحقیق و تتبع ما در مورد غدیر کمبود نداریم، بزرگان زحمتهای فراوانی کشیدهاند، شما هر چه تلاش و تحقیق کنید نخواهید توانست بیش از آنچه علامه امینی در الغدیر و میرحامد حسین در عبقات و ... انجام دادهاند کاری عرضه کنید. ولی آنچه امروزه نیاز است، عرضه درست این تحقیقات گرانبها به مردم است، با زبانی که مردم ما بتوانند آن معارف را بفهمند.
علامه محمدتقی جعفری
عبدالحسین امینی، یکی از مؤثرترین گام های بلند را در زدودن گرد و غبار تاریخ از چهره امیدبخش علی بن ابی طالب علیه السلام برداشته است.
مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی
روزی علامه امینی به من گفت که برای تالیف الغدیر ۱۰ هزار جلد کتاب خواندهام. وقتی میگفت کتابی را خواندهام، بدرستی خوانده و در ذهن سپرده و از آن یادداشت برداشته بود.
استاد محمدرضا حکیمی: صاحب الغدیر تاریخ را دوباره پیش چشم ما گذاشت
و الحق صاحب الغدیر... کردارها را روشن کرد، اسرار اعمال سلف را باز نمود، تاریخ را دوباره پیش چشم ما گذاشت و به تعبیر شیخ محمد سعید دَحدوح حلبی، از گذشته فیلمی تهیه کرد و به ما نشان داد تا حقایق را نه تنها بدانیم، بلکه ببینیم و این بود روحیه و اخلاص و وسیع نگری مردی که خویشتن را فدای حقیقت بزرگ کرد.
الغدیر را به عنوان کتابی اصلاحی و تفاهمی به جهان تقدیم کرد، او به اقتضای بحث علمی رعایت واقع تاریخی پژوهشهای خویش را با کمال حریت و قاطعیت دنبال میکرد و برای زنده نگاه داشتن شعله ولای علی در جانها زبان آتشین خویش را هیچگاه به کام نمیبرد. راست و صریح و قاطع سخن میگفت و مدرک ارائه میکرد و با خلوص و امانت تمام به نقد تاریخ و حدیث میپرداخت.
استاد فاطمینیا: علامه امینی با نوشتن کتاب الغدیر به مقاماتی رسیده بود که کراماتی از فیض الهی شامل حال او میشد
بسیاری از منابعی را که علامه امینی در نوشتن الغدیر استفاده کرده، در زمان تدوین و نگارش این اثر ارزشمند به همان صورت خطی موجود بود. این عالم جلیلالقدر جامعیت، استعداد و مطلبیابی خوبی داشت؛ به طوری که از کتابهای خطی قدیم بهترین عبارات و پرمحتواترین موضوعات را برداشت میکرد.
علامه امینی با نوشتن کتاب الغدیر به مقاماتی رسیده بود که کراماتی از فیض الهی شامل حال او میشد. علامه امینی، کتاب الغدیر را در ۲۲ جلد تألیف و تدوین کردهاند، اما به علت مفقود شدن ۱۱ جلد آن فقط نیمی از این اثر ارزشمند در دسترس است.
حسن رحیم پور ازغدی: علامه امینی غدیر و ولایت حضرت علی (ع) را بر مبنای دلیل، منطق و سند تبیین کرد
علامه امینی حق بزرگی بر گردن ما دارد. ایشان غدیر و ولایت حضرت علی (ع) را بر مبنای دلیل، منطق و سند تبیین کرد و شناساند.
این دانشمند بزرگ نشان داد چگونه یک محقق میتواند هزاران جلد کتاب را برای موضوعی که در نظر دارد، مورد مطالعه قرار داده و در این راه مشکلات بسیاری را پشت سر بگذارد. کار علامه امینی نشان میدهد که تحقیق و پژوهش بر پایه مستندات تاریخی، بهترین دفاع از اندیشه شیعی و تشیع است.
رجبی دوانی
سه جلد اول کتاب الغدیر علامه امینی(ره) به ذکر نام راویان سنی حدیث غدیر میپردازد. وقتی که «شیخ سلیم بشری» دانشمند معروف اهل تسنن و رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر در مناظره مکتوب با «علامه شرفالدین» میپذیرد که عیدغدیرخم مربوط به ولایت امیرالمومنین (ع) است نه بحث محبت و دوستی، معنا ندارد که ما سخن پیامبر را نادیده بگیریم.
آیتالله سیدعبدالهادی شیرازی: اگر علامه را نمیدیدیم گمان میکردیم این کتاب اثر و تألیف یک جمعیت علمی است
کتاب ارزشمند الغدیر نوشته رهبر دینی بینظیر و مصلح کبیر و معلم اخلاق حجتالاسلام امینی نجفی از عالیترین چیزهایی است که دانشگاه بزرگ اسلامی و نجف اشرف به آن فخر میکند، چنان که فخر تمام مسلمین است.
اگر مؤلف عالی قدر این کتاب (علامه امینی) در میان ما نبود و نمیدیدیم که او به تنهایی اقدام به این عمل بزرگ نموده، جا داشت که گمان شود این کتاب اثر و تألیف یک جمعیت علمی است که هرکدام به نوشتن قسمتی از آن برخاستهاند.
نویسنده آن در جهان دانش بینظیر است و کسی به پای او نمیرسد و اگر به این دائرة المعارفالغدیر دست یافتی خود را در ساحل آب جوشانی خواهی یافت که هرگز تمام نمیشود و از آن بر نمیگردی مگر آن که جانت را از معارف الهی و حافظهات را از تعالیم قدسیه دینی پر خواهی دید.
آیتالله دین پرور
عشق و ارادت به حضرت علی (ع)، سخت کوشی و بهرهمندی مداوم از امدادهای غیبی از ویژگیهای برجسته علامه امینی(ره) بود. مرحوم علامه امینی برای نگارش کتاب الغدیر، از ۱۸۰۰ کتاب نسخهبرداری کرده و بیش از ۱۰ هزار کتاب را مطالعه کرد.
حجتالاسلام بهرام محمدیان: یکصد محقق و استاد دانشگاه «ام القری» مکه ماموریت پیدا کردهاند بر رد کتاب الغدیر کتاب بنویسند و تاکنون در انجام اینکار عاجز ماندهاند
ما قدر این کتابهای الغدیر را نمیدانیم و باید متوجه باشیم که مخالفین چقدر برای آن ارزش و اعتبار قائل هستند. زمانی که در خانه خدا مشغول طواف بودم و به زبان عربی دعا میخواندم شخص عربی که بعدها معلوم شد مصری و استاد دانشگاه «ام القری» مکه است با من سلام و علیکی کرد و پرسید از کجایی؟ گفتم ایرانی، در شگفت شد چون قرائت دعا به زبان عربی آنهم از یک شیعی ایرانی برایش غیرمنتظره بود. بالاخره گرم صحبت شدیم و وقتی اعتمادش نسبت به من زیاد شد اظهار کرد که کتابهای الغدیر انصافا بسیار ممتاز و با پشتوانه علمی و تحقیقاتی تنظیم گردیده و علمای اهل سنت را در مقابل آن به چالش کشانده است.
به گفته او حدود یکصد محقق و استاد دانشگاه «ام القری» مکه ماموریت پیدا کردهاند که بر رد این کتابهای الغدیر کتاب بنویسند و تاکنون در انجام اینکار عاجز ماندهاند. آنها هزینه زیاد میکنند اما نتیجهای برایشان حاصل نشده است.
امینی و الغدیر در سرودههای شاعران
خامه شیوا و دلپذیر/ قاسم رسا
پرتو خورشید آسمان ولایت
کرد تجلی چو بر ضمیر «امینی»
پاکدلی ره در آسمان على یافت
شد کرم دوست، دستگیر امینی
صحنه تاریخی غدیر چو آراست
خامه شیوا و دلپذیر امینی
ماند بجا زین سفینههای لئالی
نام درخشان «الغدیر» امینی
فتح الفتوح/ سیدمحمدحسین بهجت تبریزی (شهریار)
مولف الغدیر فاتح فتح الفتوح
رایت این فتح گو به عرش بر کوبدا
الاقلم الا «امین» لارقم الا «الغدیر»
تاجور است آن که این سکه به زر کوبد
مظهر امانت/ سیدکریم امیری فیروزکوهی
امین دین الهی، صدیق آل رسول
امینی آن که بحق مظهر امانت بود
غدیرخم شد از او بحر بینهایت علم
که خود به علم و ادب بحر بینهایت بود
دادخواه جرم تاریخ/ حبیب چایچیان (حسان)
«امینی» دادخواه جرم تاریخ
شکایتنامه او «الغدیر»ش
نهال تلخ باطلکنده از بیخ
کلام حق، نشان دلپذیرش
ای عظیم مرد/ طه حجازی (ح. آرزو)
نامی شریف داشت/ لختی نگاه کن/ این نام آشناست
چون شهر و آفتاب/ چون شام و ماهتاب: علامه امینی...
ای عظیم مرد/ گفتند: مردهای / اما تو زنده ای هنوز/ای آتش نهفته به اوراق «الغدیر»
ای آفتاب تافته از چهر این کتاب/ای جاودان حماسه حق خواهی قرون
سلام قطره به دریادل غدیری/ مهدی اخوان ثالث (م. امید)
... «امینی» وار مردانی که در اکرام حق کوشند
جز این در زندگیشان نیست عشقی یا مرامی خوش..
« امینی» پاکباز عشق دین، کاندر قمار حق
به نقد عمر و هستی زد همه داد و تمامی خوش
«غدیر»ی کرد بی همتا، چنان چون بیکران دریا
لبالب از رحیق حق، جهان را زو مشامی خوش
از این دریادل آماده، «غدیر»ی ایزدی باده
خوش آن رندی کزین مشرب کند شرب مدامی خوش
الا یادش گرامی باد و نامش جاودان والا
به حق حق، «امید» اینک، حدیث حق، خاتمی خوش