ویژگی نوحه‌ موفق چیست؟

عقیق:دوره دوم از کارگاه نوحه و سرود آیینی با حضور مهدی زنگنه و جمعی از شاعران آیینی کشورمان در  باشگاه خبرنگاران پویا در حال برگزاری است.

در این کارگاه مهدی زنگنه شاعر و مداح اهل‌بیت(ع) نکاتی را درباره ساخت و تولید نوحه و موسیقی به علاقه‌مندان این حوزه آموزش داد.

گزیده پنجمین جلسه از دوره دوم این کارگاه به‌شرح ذیل است:

در تاریخ هنر موسیقی تلاش آهنگسازان همیشه معطوف به ساخت قطعات گوشنواز بوده است نه گوشخراش! البته در عصر ما آهنگسازانی متولد شدند که موسیقی گوشخراش را تولید کرده‌اند و عجیب آن است که این نوع موسیقی طرفدارانی را در دنیا به خود جذب کرده‌ است. البته نکته حائز اهمیت در این نوع موسیقی خاستگاه اجتماعی و پیام آن است. غالباً این نوع موسیقی در جهت اعتراض‌های اجتماعی است و صاحبان و هوادارانش انسان‌هایی هنجارشکن و معترض به وضع موجودند.

مسلماً رسالت ما در حوزه موسیقی دینی و آیینی ساخت قطعاتی گوشنواز و روح‌پرور است نه هنجارشکن و گوشخراش! برای ساخت نوحه‌ها و سرودهای زیبا و دلپذیر باید به نکات بسیاری توجه کرد که قطعاً ذکر تمام آنها در یک یا چند جلسه ممکن نیست. برخی از این نکات مربوط به چینش نت‌ها و ریتم است و برخی در حیطه کلام جای می‌گیرند. در این جلسه ابتدا چند نکته مربوط به کلام را بیان می‌کنیم:

1/ حتی‌الامکان تحریرها را طوری طراحی کنید که روی صامت‌های ساکن قرار نگیرد. گوشنوازترین تحریرها آنهایی است که روی مصوت‌های بلند ( آ، او، ای) باشد. در اولویت دوم مصوت‌های کوتاه برای تحریر مناسبند. اما اگر بخواهیم روی صامت‌های ساکن تحریر بزنیم قطعاً شنیدنی نخواهد بود.

مثال: واژه مستانه/ بدترین طراحی تحریر برای این کلمه این است که تحریر روی حرف "س" باشد، و بهترین تحریر روی هجای "تا" خواهد بود.

این اتفاق عمدتاً در بندهای دوم و سوم نوحه‌ها و سرودها رخ می‌دهد. بند اول به‌درستی توسط نوحه‌سرا ساخته شده است اما در بندهای بعدی بی‌توجه به جای تحریرها، و صرفاً بر اساس وزن عروضی‌اش نوحه را ادامه می‌دهد، غافل از آن که تحریر روی صامت ساکن قرار گرفته است.

2/  تنافر حروف: یعنی قرار گرفتن حروف کنار هم به‌طوری که تلفظ آنها سنگین باشد، به‌عنوان مثال در غزل فیض کاشانی ساکن روی حرف پ موجب سختی تلفظ شده است.

گفتم که روی خوبت از من چرا نهان است

گفتا تو خود حجابی ورنه رخم عیان است

گفتم ز فیض بپذیر این نیمه جان که دارد

گفتا نگاه‌دارش  غم‌خانه تو جان است

تنافر کلمات نیز از زیبایی و گوشنوازی سخن می‌کاهد:

پس فرش خویش را به گذرگاه می‌کشیم

خـانه بـه دوش قـافـلـه‌سـالار زیـنـبیم

یا:

سحاب اشک دل و دیده را مصفا کرد

به باغ اشک گل گریه را شکوفا کرد

یا:

گر تضرع کنی و گر فریاد

دزد زر باز پس نخواهد داد

در واژه‌های پس فرش خویش، گل گریه و دزد زر باز پس با تنافر کلمات مواجهیم.

3/ سعی کنید حروف "ه" و "ح" را ابتدای مصاریع استفاده نکنید، زیرا نفس مداح و خواننده را تلف می‌کند و ممکن است تا پایان مصراع نفس کم بیاورد، همچنین واج "پ" را ابتدای مصراع نیاورید، زیرا اگر مداح اندکی با قدرت مصراع را آغاز کند موجب ایجاد صدایی هولناک در باندها خواهد شد.

4/ ترجیحاً پایان مصراع‌ها علی‌الخصوص گوشواره‌ای که قرار است مردم همخوانی کنند با ساکن تمام نشود. بلکه با مصوت بلند یا کوتاه پایان بپذیرد تا مداح و مردم بتوانند تحریر بزنند تا نت هجای آخر را به‌اندازه یک یا دو ضرب بکشند.

* * *

یکی از بایدهای نوحه و سرود، گوشواره (ترجیع) است. تمام حیثیت و شخصیت نوحه به آن است که حاضرین در جلسه بخشی از آن را همخوانی کنند، حال ممکن است در برخی از هیأت‌های فوق‌حرفه‌ای که مخاطب جوان و ثابت دارند بتوان تمام فرازهای یک نوحه را از مردم جواب گرفت، اما نوعاً جلسات مذهبی از مخاطبین یک‌پارچه بی‌بهره‌اند. در مساجد محلی اقشار گوناگون با سنین مختلف برای شب عاشورا آمده‌اند عزاداری کنند، قطعاً نمی‌توان توقع داشت همه با هم شعر و ملودی نوحه‌ای چهارفرازی را فی‌المجلس یاد بگیرند و پاسخ بدهند. باید برای دخیل کردن مستمعین در روند جلسه، بخش یا بخش‌هایی را ویژه آنها طراحی کرد. هرچه ملودی و شعر گوشواره ساده‌تر و روان‌تر باشد، نوحه موفق‌تری ارائه شده است.

یکی از معضلات مداحی امروز همین است که مداحان نوحه‌های‌شان را می‌خوانند و یک نفر کنار آنها ذکر می‌گوید و مردم هم صرفاً سینه می‌زنند. یکی از دلایل ماندگار نشدن بسیاری از نوحه‌های دهه 1390 همین است.

منبع:تسنیم