عقیق: حاج محمد صمیمی نوحه‌سرا در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه منظومه فکری خاص خود را در نوحه و تصنیف مداحی دارم که شاید اساتید نظر دیگری داشته باشند، اظهارداشت: من اعتقاد دارم نوحه‌سرا، شأن پس‌پرده‌ای دارد و اینکه خیلی تلاش صورت گیرد تا نوحه‌سرا به حق و حقوق مغفول شده خود برسد، شاید با آنچه در شرایط و تقدیر او رقم خورده است، منافات داشته باشد.
مخالف خارج شدن نوحه‌سرا از پس‌پرده هستم
وی با طرح مثالی برای جا افتادن این موضوع گفت: برخی طرح اشکال می‌کنند که چرا دهه اول محرم عزاداری می‌کنید، درحالی که شهادت و مصیبت‌های سیدالشهدا علیه‌السلام تازه از روز عاشورا آغاز می‌شود.این افراد از علل عالم معنا غافل هستند.
صمیمی با بیان اینکه خوب است که افراد با استعداد معرفی شوند گفت: اینکه برخی می‌گویند مداح و خواننده مهم نیست و مهم نوحه‌سراست و باید به او بپردازیم و معرفی کنیم، اشتباه است. در عالم معنا برای نوحه‌سرا اینطور تقدیر کردند.
«اذان نگو» قالب‌های مرسوم نوحه را شکست
این شاعر آئینی با اشاره به اثر فاخر «اذان نگو بلال» که این روزها به مناسبت ایام شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها با نوای سیدمجید بنی‌فاطمه منتشر شد، گفت: این اثر مورد استقبال قرار گرفته است و نیاز است که برای مردم بیشتر تبیین شود تا افراد بهتر آن را درک کنند و بهره ببرند.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر نوحه‌ها در قالب ۳ بند یا ۳-۴ فراز تولید می‌شوند که به کلاسیک مشهور است و نوحه‌سراها به آن وفادار هستند، گفت: در اثر «اذان نگو بلال»، این رسم همیشگی اتفاق نیفتاده است و گویی شعر آن تنها یک بند است که فرازهای مختلفی دارد. بعد از اذان، فرازها متفاوت می‌شود و بر محور «اذان نگو» بنا شده است.
صمیمی با توصیه به نوحه‌سرایان جوان گفت: گاهی بد نیست که قالب‌ها را بشکنیم. هر قاعده و قالبی تا جایی که به معنا اضافه کند، کارایی دارد و باید به آن پایبند بود اما اگر این قواعد و قالب‌ها دست و پاگیر باشند بهتر است نوحه‌سرا ماجراجویی کند و قالب را بشکند.
نوحه باید بافتارمند باشد
این شاعر آئینی با اشاره به اینکه در مکاتب ادبی معاصر مانند ساختارگرایی، پساساختارگرایی، فرمالیزم و پسافرمالیزم معیارهای سنتی آهنگ، ریتم و شعر برای بررسی آثار در کنگره‌های شعر و نوحه یا ذهن مخاطبان وجود دارد، گفت: معتقدم این رویه‌ها تغییر کرده است و نباید ابعاد مختلف نوحه را جداگانه بررسی کرد. یک نوحه باید بافتارمند باشد یعنی اجزای مختلف و ناهمگون آن بهم تنیده باشد و تفکیک نشود.
وی با بیان اینکه بافتارمندی در این اثر تاحدودی رعایت شده و توفیق دارد، گفت: البته این را من نباید بگویم. در این اثر فضاسازی خوبی اتفاق افتاده و این بافتارمندی ناشی از آن است. در این نوحه بدون اینکه بگوییم خانه‌ای وجود دارد، افراد خانواده کنار بستر یک بیمار هستند و به موذن می‌گویند که برای مرهم درد بیمار اذان بگوید، این اتفاقات را در فضای نوحه می‌بینیم. این نکات مستقیم گفته نشده است اما بافتارمندی اثر این را می‌رساند.
صمیمی با اشاره به اینکه در این اثر موسیقی کلمات هم وجود دارد، گفت: در بخشی از شعر این اثر گفته می‌شود: «تو آسمون خونه زمون اذونه» که کلمات داخل آن دارای وجه موسیقایی هستند و موجب تقویت موسیقی اثر می‌شوند.این نوحه‌سرا ادامه داد: ما در نوحه با پدیداری شنوایی روبرو هستیم که وزن موسیقایی اثر شامل ادبیات، فن اجرا و ... آن را رقم می‌زند. باید همه اجزای نوحه دارای نوازش شنوایی باشند.
اذان گفتن بنی‌فاطمه در این نوحه، تکان‌دهنده است
وی با اشاره به اینکه در یک نوحه، اجرا باید ماموریت خود را انجام دهد گفت: حاج سیدمجید بنی‌فاطمه در میانه این نوحه اذان می‌گوید که وجه موسیقایی آن بسیار تکان دهنده است. دستگاه موسیقی که در آن اذان گفته می‌شود با دستگاه و خط موسیقی تصنیف متفاوت است و نشان می‌دهد که راوی تغییر می‌کند. این خود یک فضاسازی است. گویی دوربین از روی صورت راوی، روی صورت موذن می‌رود. اگر دستگاه موسیقی این اجزا باهم یکسان بود و در یک خط بود، این بافتارمندی از دست می‌رفت.
صمیمی در ادامه این گفت‌وگو با اشاره به اینکه ما یک خطای راهبردی در راهنمایی‌های خود به نوحه‌سرایان جوان داشتیم و آن هم نگاه تفکیکی به موضوعات نوحه بود، گفت: به نوحه‌سرای جوان گفته می‌شد ادبیات، موسیقی و روایت خود را جداگانه تقویت کند و سپس آن‌ها را باهم تلفیق کند تا اثری در قالب نوحه شکل دهد. به نظر من نوحه‌سرا باید عناصر پرداکنده را در وجود خود بیامیزد و در اثر تولیدی‌اش ارائه کند. جای آمیزش این عناصر برای رقم خوردن تصنیف در وجود گوینده و نوحه‌سراست نه اینکه در خود اثر باشد.
این نوحه‌سرا تصریح کرد: آثار این چنینی اول باید مدنظر اهل بیت قرار گیرد و بعد نیازمند هنر اجراست که آقای بنی‌فاطمه آن را به خوبی اجرا کرده است. سومین شاخصه هم هنر سرایش شعر است که همه این‌ها باید باهم کنش و واکنش داشته باشند.
وی درخصوص بُعد موسیقایی این اثر گفت: ما ۷ مقام موسیقی قرآنی داریم که شامل صبا، نهاوند، عجم، بیات، سه‌گاه، حجاز و رست است که نغمه‌های قرآنی است. ما ۷ دستگاه و ۴ آواز ایرانی هم داریم که به ردیف آوازی مشهور هستند. در موسیقی امروز باید مرکب‌خوانی کرد تا مخاطب جذب شود. یعنی باید دستگاه‌های مختلف را استفاده کرد نمی‌توان با سه‌گاه شروع کرد و خاتمه داد. مخاطبان امروز دوست دارند که مرکب‌خوانی بشوند.
صمیمی تصریح کرد: در نوحه هم یک دستگاه موسیقی را با یک مقام باید مرکب کرد که این اتفاق در این اثر رخ داده است. دستگاه‌های ایرانی و مقام‌های قرآنی در این اثر تلفیق شدند. بخش اول این نوحه پاپ است و در دستگاه خاصی نیست و در ادامه مرکب شده با حجاز و پهلو به افشاری و بیات ابوعطا زده است.
این نوحه‌سرا در پایان گفت: نوحه‌های امروز باید مرکب باشد مگر آواهای سوگ محض که می‌تواند در یک دستگاه باشد. در هر صورت باید اثر برای ارائه معنا باشد بنابراین پافشاری به دستگاه باید در خدمت معنا باشد.