عقیق: پژوهشکده قرآن و عترت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی، سلسله کارگاه‌های آموزشی «نماز و سلامت معنوی» را به صورت برخط برگزار می‌کند.
چهارمین جلسه این کارگاه آموزشی با ارائه محسن احتشامی‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با موضوع «نماز معراج قرب انسان» برگزار شد.
وی در ابتدا رابطه نماز را با بقیه اعمال مطرح و با اشاره به دو حدیث نبوی الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّينِ؛ نماز ستون دین است و أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا وَ إِنْ رُدَّتْ رُدَّ مَا سِوَاهَا؛ اولین چیزی که از بنده محاسبه می‌شود، نماز است، پس اگر پذیرفته شد غیر آن هم پذیرفته می‌شود و اگر قبول نشد مابقی اعمال هم ردّ می‌شود، بر جایگاه نماز در میان فرائض الهی تأکید کرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: همانطور که نماز شرط پذیرش سایر احکام عملی دانسته شده است، همین رابطه را اعتقاد به ولایت و امامت حجج الهی با اعتقادات و همه اعمال و اخلاقیات دارد، چنان که صفت ایمان در آیه شریفه «وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا يُظْلَمُونَ نَقيرا» (سوره نساء، آیه ۱۲۴) شرط عاقبت به خیری و پذیرش اعمال صالح بیان شده است و همان حق‌پذیری و ولایت‌پذیری است. از این رو گفته‌اند: نماز بی ولای او عبادتی است بی وضو/ به منکر علی بگو نماز خود قضا کند.
احتشامی‌نیا در بیان بحث اهمیت نماز افزود: اینکه در آیات قرآن از سجده ملائکه و ابلیس سخن گفته شده معلوم می‌شود که سفارش به نماز از ابتدا به مخلوقات وجود داشته چون اصل نماز سجده است و در متون دینی مکرر آمده که نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا در حالت سجده است.
وی در بحث از اصطلاح «معراج» گفت: معراج یعنی وسیله بالا رفتن. کلمه معراج در قرآن نیامده است، ولی به شکل ریشه فعلی مانند «یَعرج» آمده است. در آیات و روایات از معراج پیامبر(ص) بسیار یاد شده است که معراج جسمی و روحی بوده است و به واسطه آن پیامبر(ص) آیات الهی را در آسمان‌ها و زمین و ما بین آنها رؤیت می‌فرماید و با فرشتگان و انبیاء گفت‌وگو می‌کند. از جمله آیه اول سوره اسراء که می‌فرماید: «سُبْحانَ الَّذی أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذی بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْبَصير» این آیه اشاره دارد که مسجد الاقصی که مصداق آن را برخی مفسران همان بیت‌المقدس می‌دانند که هم دنیایی و هم آخرتی برکت دارد، مقرّ انبیاء بوده، مهبط وحی بوده و منطقه بسیار خوش آب و هوایی است.
احتشامی‌نیا افزود: روایت «الصَّلَاةُ مِعْرَاجُ المُؤْمِن» اگر سند متقنی هم نداشته باشد، ولی محتوایش در آیات و روایات تأیید می‌شود. اینکه نماز وسیله عروج انسان با ایمان است مفرده دیگری در موضوع قرب پروردگار به ذهن متبادر می‌کند به نام «لقاء». این تعبیر در قرآن بیش از بیست بار به کار رفته است و ناظر بر لقاء خدا است.
دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز اضافه کرد: بی‌تردید منظور از لقای خدا دیدار و ملاقات مادی و ظاهری نیست زیرا خداوند صورت حسی و وهمی و خیالی و حتی عقلی ندارد، چنانکه از امام سجاد علیه السلام در مناجات العارفین نقل شده است که فرمودند: «لَمْ تَجْعَلْ لِلْخَلْقِ طَرِيقاً إِلَى مَعْرِفَتِكَ إِلَّا بِالْعَجْزِ عَنْ مَعْرِفَتِكَ؛ خدایا تو راهی برای آفریده‌ها برای رسیدن به معرفت خود قرار ندادی جز اینکه ناتوانی خود را از معرفت تو بیان کنند» و در احادیث از پیامبر(ص) خطاب به خدا نقل شده است: «لَا أُحْصِی ثَنَاءً عَلَيْكَ أَنْتَ كَمَا أَثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ؛ نمی‌توانم نهایت ثناء و ستایش را بر تو به زبان آورم، تو همان گونه هستی که خودت خویش را ستودی و ثنا گفتی».
وی گفت: معنای ملاقات با خدا و لقاءالله بر اساس آیات و روایات در پنج جایگاه قابل تأمل است: ۱. در دنیا این است که به طریقه وجدانی همه جا او را شاهد و ناظر بر خود بدانی. ۲. مراد از لقاء خدا در لحظه مرگ یافتن و وجدان فقر خود است در زمان فقدان همه کمالات و فقدان وجود. ۳. مراد از ملاقات با خدا در قیامت دیدن شوکت و عدل الهی در عرصه محشر است، البته برای مؤمنان رحمت الهی و برای کافران نقمت و شروع عذاب است. ۴. لقاء پروردگار در بهشت همان دیدن نعمت‌های الهی است. ۵. لقاءالله در معنای دیگر بسیار عرفانی است و خاص پیامبران و حجج الهی و خواص یاران ایشان است که خدای کریم درجات بالاتری از معرفت خویش را به ایشان عطا می‌کند.
احتشامی‌نیا اضافه کرد: برای اینکه در نماز به همه خاصیت‌های آن برسیم یک سری عوامل ایجابی لازم است مانند حضور قلب و یک سری عوامل سلبی مانند پرهیز از حرام‌خوری. بهترین منبع برای یافتن عوامل ارتقای درجات نماز خود قرآن و روایات است. در سه مجموعه از آیات قرآن تقریبا عوامل یکسانی در این مورد بیان شده است: «سوره مؤمنون آیات ۱ تا ۱۱»، «سوره فرقان آیات ۶۴ تا ۷۷ » و «سوره معارج آیات ۱۹ تا ۳۵» که اولی توصیف مؤمنان است، دومی خصوصیات عبادالرحمان را بیان کرده و سومی از ویژگی‌های مصلین یعنی نمازگران پرده بر داشته است. چون توصیفات این سه گروه شبیه به یکدیگر است می‌توان گفت: نمازگزاران واقعی همان انسان‌های با ایمان و بندگان خاص خدا هستند.
این استاد دانشگاه آیات ۱۹ تا ۳۵ سوره معارج را که می‌فرماید: إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً (۱۹)إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً (۲۰)وَ إِذا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً (۲۱) إِلاَّ الْمُصَلِّينَ (۲۲)الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ (۲۳)وَ الَّذينَ في أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ۲۴)لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ (۲۵)وَ الَّذينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ (۲۶)وَ الَّذينَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ (۲۷)إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ (۲۸)وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ (۲۹)إِلاَّ عَلى أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومينَ (۳۰)فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ (۳۱)وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ (۳۲)وَ الَّذينَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ (۳۳)وَ الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ (۳۴)أُولئِكَ في جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ (۳۵) یادآوری کرد و گفت: در آیات ۱۹ تا ۲۱ برای همه انسان‌ها سه ویژگی بسیار حریص بودن، جزع و بی‌تابی بسیار و مانع از رساندن خیر به دیگران بیان شده است که قطعا آفرینش خداوند خوب است و این سه ویژگی لازمه زندگی آدمی است ولی باید کنترل شود و بر اساس این آیات کنترل این هَلوع بودن، جزوع بودن و منوع بودن به واسطه اقامه نماز دانسته شده است.
وی گفت: بر اساس این آیات اگر می‌خواهیم نمازمان نمازی باشد که ما را از کارهای زشت باز دارد لازم است سفارشات بیان شده در آیات ۲۳ تا ۳۴ را مورد نظر قرار دهیم: آیه ۲۳ می‌فرماید: افراد تمام نمازهای خود را می‌خوانند و این طور این نیست که برخی نمازها را بخوانند و برخی را رها کنند. آیات ۲۴ و ۲۵ می‌فرماید: علاوه بر خارج کردن زکات واجب از اموالشان، انفاق مستحبی به سائل و محروم را هم در برنامه دارند، آیه ۲۶ می‌فرماید: روز قیامت را باور دارند، آیات ۲۷ و ۲۸ می‌فرماید: نسبت به عذاب الهی در قبال گناهان و تقصیرات خائف و نگران هستند، آیات ۲۹ تا ۳۱ می‌فرماید: در روابط خود با دیگرن با عفت و حیا هستند، آیه ۳۲ می‌فرماید: به امانتداری نسبت به مال، جان و آبروی افراد و وفای به عهد و پیمان با دیگران پای‌بند هستند. آیه ۳۳ می‌فرماید: نسبت به تحمل شهادت‌ها و ادای آن کاملا رعایت می‌کنند و آیه ۳۴ می‌فرماید: آداب ظاهری و باطنی نماز را رعایت می‌کنند.
این استاد دانشگاه در پایان گفت: رعایت هشت شرط بیان شده در این آیات می‌تواند سبب ارتقای درجات نماز و تأثیر بیشتر آنها بر زندگی باشد. البته علاوه بر نمازهای واجب لازم است به نمازهای نافله نیز توجه کرد به خصوص نماز شب که نشان دوستی خاص با خداست و تأثیرات عجیبی در زندگی انسان دارد.
این پژوهشگر حوزه علوم قرآن و حدیث برای تأکید بر مطالب ارائه شده، جلسه را با دو دوبیتی ذیل از ابوالسعید ابوالخیر تمام کرد:
آنی تو که حالِ دلِ نالان دانی احوالِ دلِ شکسته‌بالان دانی
گر خوانمت از سینه سوزان شنوی ور دم نزنم زبانِ لالان دانی
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند گرد در و بام دوست پرواز کنند
هر جا که دری بود به شب بربندند الا در عاشقان که شب باز کنند
منبع:ایکنا