عقیق: با پایان یافتن اولین سال از فعالیت مرکز تخصصی احیاء امر، این نهاد در ساختار جدید خود در مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)، نشست اعضای این مجموعه با آیت‌الله سید محمدمهدی میرباقری با هدف رونمایی از کتاب سال ۱۴۰۱ (گزارش یک‌ساله مرکز تخصصی احیاء امر) برگزار شد.
مرکز تخصصی احیاء امر؛ شکل‌گیری، مأموریت و تمایزات
مصباح‌الهدی باقری رئیس رشد دانشگاه امام صادق(ع) در ابتدای جلسه به توضیح فلسفه وجودی مرکز تخصصی احیاء امر و تاریخچه اجمالی آن از زمان پیدایش به عنوان هسته تا حضور در قامت مجموعه تخصصی احیاء امر به عنوان یک مرکز مستقل پرداخت.
در ادامه سیدابوالحسن حسینی، مدیر مرکز تخصصی احیاء امر، مقدماتی را درباره مأموریت و منطق اقدامی که در مجموعه وجود دارد بیان کرد و مأموریت مرکز تخصصی احیاء امر را پردازش نظری و جریان‌سازی عملی برای تحقق هیأت الگو در نظام تمدنی شیعه معرفی کرد، او همچنین موفقیت‌های کسب شده و درخشش مجموعه را مرهون ترکیبی منحصر به فرد از سه مؤلفه زیست در محیط علمی دانشگاه امام صادق(ع)، برخاستن از هیأت میثاق با شهدا و حاکم بودن منطق تربیتی مرکز رشد دانست.
فعالیت‌هایی متنوع و متکثر، برآمده از اعضایی در رشته‌های مختلف علوم اجتماعی
اعضاء این مرکز که در رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی تحصیل می‌کنند و دارای سابقه و تجربه خادمی در هیأت میثاق با شهدا هستند و به فعالیت‌های علمی، پژوهشی و جریان‌سازی عملی در این حوزه مشغول هستند، به صورت مجزا گزارشی از مأموریت اختصاصی خود و اقدامات صورت گرفته در یک ساله گذشته مطرح کردند. برخی از مواردی که در این بخش از جلسه و توسط اعضای مؤسسه تشریح شد، عبارت بودند از:
اندیشکده مطالعات حسینی؛ برش علمی اقدامات مرکز احیاء امر و تولید ادبیات علمی در حوزه هیأت
فصلنامه مطالعات آیینی عین؛ نشریه علمی تخصصی در موضوعات مبتلابه اهل هیأت
طرح حامی؛ حمایت از پایان نامه‌های با موضوع هیأت و مطالعات حسینی
نشست‌های علمی آهات؛ تحلیل ادبی و اجتماعی نوحه‌های مداحان شاخص
طرح سدره؛ ترویج و تسهیل روضه‌های خانگی
طرح خانه حسینی؛ سبک زندگی و تربیت حسینی بر محور روضه‌های خانگی
ساخت مستندهای تخصصی در حوزه شعر آیینی
میثاق کودکی؛ بازیوارسازی محتواهای تولیدی و مطالعات حسینی
واحد تحقیق و توسعه؛ محمل رشد ایده‌های اولیه و نظارت و ارزیابی
لواء؛ ارتقاء هنری و محتوایی فضاسازی‌های طرح‌ریزی‌شده در هیأت‌ها
واحد رسانه‌ای مرکز تخصصی احیاء امر
برگزاری همایش علمی هیأت و آیین‌های عزاداری
تولید ادبیاتی برای جوشش علوم اجتماعی اسلامی
بیان نکات راهبردی ناظر به مجموعه فعالیت‌های مرکز تخصصی احیاء امر بخش دوم نشست را به خود اختصاص داد. آیت‌الله سیدمهدی میرباقری در ابتدا این نوع از جلسات را مایه امیدواری به نسل جدید و آتش به اختیارها دانست و اظهار داشت: احساس می‌شود ادبیاتی بر محور انقلاب اسلامی در حال تولید است که نقطه‌های جوشش برای علوم انسانی و علومی است که براساس آنها اداره جامعه شکل می‌گیرد.
طرح سدره و روضه‌های خانگی، محملی برای مقابله با الگوهای غربی خانواده
میرباقری در هر بخش از ارائه گزارش، نکات و توصیه‌هایی را مطرح و درخصوص طرح سدره و ارتقاء آن در طرح خانه حسینی، به دو نکته اشاره کرد و افزود: اول آن که محتوایی که بنا هست از طریق مبلغین ارائه شود، باید حاوی نظام فکری مؤثری باشد که بتواند رابطه بین اعتقادات و عمل اجتماعی را تمام کند. دوم آنکه به تبع مدرن‌شدن کشور مشکلات گسترده شده و جریان مشاوره‌ای در حال فعال شدن است که بسیار خطرناک است. در این جریان مشاوره‌ای، طبقه مرجعی درست می‌شود که مردم به آنها رجوع می‌کنند و البته آنها به لحاظ تعلیم طبیعتاً علوم انسانی غرب را آموختند و از حیث تربیت، تربیت صحیح اسلامی ندارند که بتوانند مرجع خانواده قرار بگیرند و این‌ها آفات بسیاری درست می‌کنند و به شدت به آن دامن می‌زنند که اتفاق بیفتد و کار سازمان‌دهی شده‌ای است و اگر اینگونه جلو برود، شاید در طول یک دهه یک طبقه مرجع جدی برای حل مسائل اشخاص و خانواده‌ها پیدا بشود که به شدت دامن می‌زنند به الگوهای غربی.
وی ادامه داد: اگر این روحانی خانواده بخواهد جایگزین آن بشود، آموزش‌هایی نیاز است. اگر بخواهید روحانیون طبقه مرجع در این امور باشند باید دانش‌های لازم متناسب با بحران‌های کنونی اشخاص و خانواده را داشته باشند. این کار اگر خوب الگوسازی شود می‌تواند جایگزین جریان مشاوره شود و چون همراه تعلق به سیدالشهدا و روضه‌های خانگی و آن عواطف و احساسات است هم تأثیرش زیاد است هم مرجعیتش به سرعت شکل می‌گیرد. تربیت نیروی انسانی در طراز این کار نیاز است. این مرکز می‌تواند این کار را الگوسازی کند. انسانی که می‌خواهد محرم اسرار خانواده بشود و مشکلات آن را حل کند هم باید توانایی روحی، هم توانایی ذهنی و هم مهارت داشته باشد، هر سه را لازم دارد. اگر میزان تقوا برای اینکه انسان مشاور خانواده شود وجود نداشته باشد از درون آن آسیب‌های فراوانی بوجود می‌آید.
تعلیم و تربیت کودکان از طریق بازیوارسازی معارف حسینی
میرباقری در ارتباط با طرح میثاق کودکی و بازیوارسازی، اظهار داشت: مراقب باشید این بازی رهزن نشود. در واقع به یک معنا ما بازی نداریم، یک نوع تعلیم و تربیت است، حتی در دوره کودکی هم لهو و لعب نداریم. البته مقصود شما همین است، اما تلاش کنیم ادبیات ما متناسب با معارف اهل بیت باشد. ما باید مبانی خودمان را در همه شئون تسری بدهیم. وادی امام حسین (علیه السلام) وادی حیاه‌الآخره هست آنجا وادی لهو و لعب نیست. در مدل تربیتی اهل بیت سرگرمی به این معنا نداریم.
ضرورت وجود مدل پژوهشی متکامل در اندیشکده مطالعات حسینی
وی در ارتباط با اندیشکده مطالعات حسینی و پژوهش‌های انجام شده، اذعان داشت: احساس می‌شود در موضوعات پژوهشی اندیشکده، یک مدل اجمالی وجود دارد، ولی این مدل باید تکمیل بشود؛ چون هیأت یک بیرون دارد یک درون. نظام روابط درون و بیرون تعریف بشود و هم نظام شامل و هم نظام مشمول مدنظر قرار بگیرد هر دو مورد توجه قرار بگیرد. آنچه در خصوص سه رکن هیأت، یعنی امام، زائر و خادم بیان فرمودید، ناظر به نظام مشمول و خود هیأت بود؛ و اگر بخواهید نسبتش را با بیرون ببینیم پژوهش‌های جدی‌تری مطرح می‌شود، نسبتش با خانواده، حاکمیت و صنف‌ها و... باید دیده شود، خانواده رابطه بیرونی است. اگر بخواهیم جامعه بر محور هیأت داشته باشیم، باید نسبت‌های هیأت با بیرون هم در یک مدلی مطالعه بشود که بتواند متغیرهای درونی و بیرونی را با هم ببیند و موضوعات پژوهشی بر اساس یک نظام متقنِ طراحی شده، باشد.
میرباقری تصریح کرد: در مورد پژوهش‌هایی که درباره اندیشه امامین انقلاب انجام می‌دهید. حتماً باید به روش و مدل محتوایی برسید. برخی از آثاری که منتسب به امامین انقلاب منتشر شده، بی‌اساس است و صرفاً فیش‌هایی را کنار هم گذاشته‌اند و به ایشان نسبت می‌دهند. در حالی که قرائت این اندیشه، نیاز به تحلیل دارد، هم منطق می‌خواهد هم مدل محتوایی می‌خواهد و الا چیزی را نسبت می‌دهیم که هر کسی از ظن خود شد یار من. مدل قرائت مهم است به اضافه چارچوب معنایی که امکان تحلیل روشن و جمع‌بندی از فیش‌ها را می‌دهد.
هیأت، محور تحولات تاریخی جامعه شیعه
این کارشناس حوزه دین ادامه داد: نکته سوم در خصوص اندیشکده هم اینکه عنایت داشته باشید جایگاه هیأت را پایین نبینید. هیأت، حلقه اتصال جامعه به ادبیات عاشورا است، محور تحولات تاریخی جامعه شیعه است. این تشکیلات را در مطالعات دست کم نگیرید. همین‌طور که از دل عاشورا انقلاب در می‌آید، از دلش حتماً نظام و حکمرانی و جامعه هم بیرون می‌آید. کما اینکه هیأت مهم‌ترین نهاد بوده است در ایجاد انقلاب اسلامی، در مراحل بعد هم باید همان نقش را برایش قائل شد. در همان مراحل اولش هم ادبیات‌سازی نشده است که نقش هیأت‌ها در خود انقلاب اسلامی چه بوده و تفاوت آن با دیگر انقلاب‌ها چه بوده است. ادبیات علمی پیدا نکرده است. نقش هیأت را نقش رفیعی ببنید و ادبیات تولید کنید.
وی با بیان اینکه در تقاطع‌گیری با خانواده و امثال این‌ها، آنجایی که با اقتضائات دنیای مدرن تقاطع پیدا می‌کند خیلی مراقبه کنید، تصریح کرد: گاهی در تقاطع‌گیری غفلت از اقتضائات دنیای مدرن می‌شود و ناخودآگاه الگوهای آنها مورد تأیید قرار می‌گیرد. نکته بعدی اینکه در این تقاطع‌گیری سه سطح را پیش ببرید؛ سطح خرد، کلان، توسعه. هم در سطح ارتقاء ظرفیت کل، هم در کلان یعنی ساختارها و خرد یعنی موضوعات، در سه سطح بحث را ببرید. یعنی هیأت وقتی با خانواده تقاطع پیدا می‌کند هم می‌تواند در افزایش ظرفیت خانواده مؤثر باشد که وحدت خانواده را افزایش دهد هم می‌تواند در ساختار خانواده و هم در موضوعات می‌تواند این اتفاق می‌افتد. نه فقط با خانواده با جامعه هم همین سه سطح باید دنبال بشود.
هیأت؛ کهف و پناه جامعه در برابر فتنه‌ها
میرباقری بعد از شنیدن گزارش اعضا و اظهار نظر نسبت به هر یک از بخش‌ها و فعالیت‌های مرکز احیاء امر، در ادامه به بیان سه نکته راهبردی بر اساس آیاتی از قرآن پرداخت و نسبت‌سنجی این آیات را با دستگاه اباعبدالله (علیه السلام) تشریح کرد و افزود: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً» (سوره مبارکه کهف آیه شریفه ۹) سیدالشهدا و عاشورا کهف جامعه مؤمنین در برابر مخاطراتی است که آنها را تهدید می‌کند. یک بساط شکوفه‌ها و جلوه‌های دنیا است که در دست اهل دنیاست و جلوه پیدا می‌کند و اگر این کهف نباشد امکان نجات نیست. سیدالشهدا کهف این امت است. هیأت نهادی است که پناهگاهی در برابر دستگاه عظیم شیطان است. این کهف ما را نجات می‌دهد.
وی در ادامه افزود: در برابر ابتهاجات مادی که در دستگاه شیطان و بنی‌امیه درست می‌شود اگر حضرت عالم را وارد آن حزن عاشورایی نمی‌کردند هیچ کس از دل آن لهو و لعب‌ها بیرون نمی‌آمد، این حزن، مؤمن را از دل دنیا و شکوفه‌ها و جلوه‌های آن عبور می‌دهد. ما به دید یک کهف در برابر کل فتنه‌ها به هیأت نگاه کنیم و ببینیم چگونه می‌شود این را پناهگاهی برای همه طبقات مؤمنین قرار داد. باید به هیأت به این دید نگاه کنیم. باید خیلی تأمل کرد که چگونه در دل فتنه‌های سنگین می‌توان این پناهگاه را بالفعل کرد. باید روی این بحث سرمایه‌گذاری کرد تا ببینیم چگونه می‌شود این کهف را گسترش داد برای اقشار و جریان‌های مختلف و چگونه می‌شود جامعه را به سلامت از این فتنه‌ها عبور داد.
ضرورت جهاد تبیین بر محور ادبیات عاشورایی
میرباقری با اشاره به آیه «هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِنْ نَارٍ یُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِیمُ» (سوره مبارکه حج آیه شریفه ۱۹) گفت: این درگیری یک درگیری عظیم تاریخی است. هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ سیدالشهدا فرمودند ما هستیم و بنی‌امیه. در روایت دیگری امام صادق (علیه السلام) ظاهراً می‌فرمایند ما می‌گوییم طرح خدا درست است. آنها می‌گویند طرح ما درست است بعد حضرت فرمودند جدم با ابوسفیان می‌جنگید جدم امیرالمؤمنین با معاویه می‌جنگید، سیدالشهدا با یزید و فرزندم با سفیانی. این یک جریان مستمر است. این درگیری در عاشورا به قله خودش می‌رسد. زیارت عاشورا را ملاحظه کرده‌اید، اگر این توجه در انسان پیدا شد که عظمت درگیری و وسعت کار سیدالشهدا را دید که درگیری ایشان در مقیاس سماوات و ارض است و عظمت مصیبت، انسان را به این بصیرت می‌رساند که آفاق میدان درگیری تا کجاست و موضع ایجاد می‌کند؛ از لعن تا برائت تا صف و قتال تا این قتال کشیده می‌شود به خونخواهی حضرت، قرب و معیت و ثبات قدم.
وی با بیان اینکه در این میدان درگیری اگر بتوانیم عاشورا را خوب تبیین کنیم می‌تواند محور بصیرت نسبت به میدان درگیری حق و باطل و شناخت جریان‌ها باشد، با بیان مثالی از دوران امیرالمؤمنین و اهمیت و لزوم همراهی با ولی به تکمیل این بحث پرداخت و اظهار داشت: می‌توان با عاشورا - اگر خیلی جزئی‌نگر نباشیم - یک جهاد تبیین گسترده‌ای را رقم زد. در همه دوره‌ها مورد نیاز بوده است و امروز نیاز ضروری جامعه ماست و نیاز گسترده‌ای است. ما یکی از مشکلاتی که داریم این است که ادبیات نداریم برای تبیین انقلاب اسلامی و دستاوردهایش. هنگام تبیین، با ادبیات توسعه تبیین می‌کنیم در حالی که این ادبیات و شاخص‌های آن برای تبیین انقلاب اسلامی نیست. با عاشورا می‌توان یک ادبیات فاخری تولید کرد برای تبیین موضع حق و باطل در عرصه‌های مختلف و پیروزی‌های حق و شکست‌های باطل و نقطه ضعف‌های خودمان. این میدان درگیری تاریخی، میدانی است که باید از آن برای تبیین میدان درگیری امروز کمک بگیریم.
هیأت، محور سبک زندگی جدید مبتنی بر اصول پیشرفت، نه توسعه غربی
میرباقری با اشاره به آیه «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا وَاذکُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَیکُم إِذ کُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِکُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَکُنتُم عَلى شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَکُم مِنها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُم آیاتِهِ لَعَلَّکُم تَهتَدونَ» (سوره مباکه آل عمران آیه شریفه ۱۰۳) در بیان شأن نزول و ماجرای این آیه به توضیح نعمت مورد اشاره در آیه پرداخت که همان نعمت رسول است و در دوره بعد ایشان نیز امام است که رشته نعمتی است که توسط ایشان عداوت تبدیل به اخوت می‌شود و رشته اعتصام است، گفت: سیدالشهدا حبل‌اللهی است که می‌توان با او یک جامعه دیگری ساخت. جامعه‌ای که بر لبه‌های جهنم است تبدیل بشود به یک جامعه بهشتی، با سیدالشهدا می‌توان این کار را انجام داد. دنیای غرب جامعه مبتنی بر بازار را می‌سازد که آدم‌‌ها به دنبال منافع حداکثری خود هستند و مبنای آن بر صفات رذیله است. ما در برابر دنیای امروز باید سبک جدید اجتماعی که از جمله خانواده است بسازیم، یعنی پناهگاه ما در چالش بین توسعه و پیشرفت هیأت است.
وی اضافه کرد: هیأت مهم‌ترین نهادی است که می‌تواند محور یک سبک زندگی جدید مبتنی بر اصول پیشرفت باشد نه توسعه. آنها به دنبال احیای اصول توسعه در جوامع اسلامی هستند ما به دنبال پیشرفت مبتنی بر پرستش خداوند متعال هستیم. ما می‌خواهیم جامعه‌ای درست کنیم در سمت بهشت، مبتنی بر الفت و اخوت که این جامعه، «محوری» می‌خواهد که اعتصموا بحبل الله است؛ سیدالشهدا و عاشورا محوری است که می‌توان با آن سبک زندگی جدیدی را رقم زد در برابر سبک زندگی مدرن و ما باید هیأت را به عنوان مهم‌ترین نهادی که وجود دارد که می‌تواند پایگاهی بشود برای شکل‌گیری سبک زندگی جدیدی در جامعه در نظر بگیریمبخشی از پژوهش‌ها باید برود به سمت ایجاد یک جامعه جدید و سبک زندگی جدید مبتنی بر اصول پیشرفت بر محور عاشورا که بخشی از آن خانواده است.