عقیق:صفحه آیین رحمت سایت دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی به «بررسی تطبیقی پیرامون «دیوار چین» و «سدّ ذوالقرنین»» پرداخته که بدین شرح است:

پرسش:

آیا می‌توان «دیوار چین» را همان «سدّ ذوالقرنین» دانست؟

پاسخ اجمالی:

دیوار بزرگ چین، غیر از سدّ استوار ذوالقرنین است که قرآن از آن یاد کرده؛ چراکه این دیوار از سنگ و آجر و صاروج ساخته شده و آن سد از تکه‌های آهنی که روی آن سرب مذاب ریخته شده است. به گفته استاد «محمدخیر رمضان یوسف» نباید دیوار و سدّ را با هم اشتباه گرفت؛ چراکه از نظر طول، شکل و محل قرار گرفتن، تفاوت‌های فاحشی میان آن دو وجود دارد و به آسانی قابل تشخیص است!

پاسخ تفصیلی:

شن شیه هوانگ (chin chih Huaung) در سال ۲۲۱ پیش از میلاد، برای نخستین بار در تاریخ موفق شد همه ایالتها و استان‌های چین را یکپارچه سازد و بدین وسیله نیروی انسانی و اقتصادی بسیاری برایش فراهم آمد و شروع به ساخت دیوار بزرگ چین کرد. برای این کار هزاران مهندس و صدها هزار کارگر را برای برش و تراش سنگها به کار گمارد.(۱) کار ساخت دیوار ادامه یافت(۲) تا آنکه مرزهای شمالی میان چین و مغولستان را مسدود کرد و راه نفوذ قبایل غارتگر و خونریزی را که پیوسته به دشت‌های چین هجوم می‌آوردند بست.

این دیوار از آب‌های دریای زرد که بخشی از دریای چین است، تا رشته کوه‌های «تاین تاغ» ادامه دارد و طول آن به حدود ۱۵۰۰ مایل یا ۲۴۰۰ کیلومتر می‌رسد(۳) و به موازات خطی ساحلی که رو به روی شبه جزیره لیاوتونگ قرار دارد تا شیایوکولن، آخرین دژ در وسط آسیا امتداد دارد و از سرزمین‌های هوبی، شانسی، شینسی و کانسو می‌گذرد.

مسیر این دیوار به پیروی از قلّه‌ها و کوهپایه‌ها، پیچ و تاب خورده، دور می‌زند و در میان درّه‌های عمیق، سراشیب می‌شود و مساحتی بیش از ۳۲۰۰ کیلومتر را پوشانده است. ارتفاع دیوار در بخش شرقی، بین پنج تا ده متر در نوسان است و عرض آن از ۸ متر در دامنه‌ها تا پنج متر در قلّه‌ها تغییر می‌کند و گنجایش آن به گونه‌ای است که سنگفرش پهنی را به وجود آورده است که شش اسب سوار، کنار یکدیگر می‌توانند حرکت کنند. باروهای محکمی نیز وجود دارد که آنها را حفاظت می‌کند. در ساختمانِ دیوار، ۲۵ هزار برج تعبیه شده است(۴) که مساحت هر کدام به پنج متر مربع و ارتفاع آن به سیزده متر می‌رسد. این برج‌ها هنوز پابرجاست.

دیوار مشتمل بر دروازه‌های ستبری است که در مناطقی دور از هم قرار گرفته‌اند و سربازان ورزیده‌ای از آنها محافظت می‌کردند. در خارج از دیوار، برج‌های دیده‌بانی متعددی روی تپه‌ها یا تنگه‌ها قرار داشت که به انضمام برج‌های دیوار، برای اعلام خطر به کار می‌رفته است. به هنگام احساس خطر و نزدیک شدن سربازان دشمن، در روز با دود یا پرچم و در شب با آتش به طور سریع اعلام خطر می‌کردند و به دنبال آن، نیروهای پشتیبان به منطقه در معرض خطر ارسال می‌شدند. ترکیب ساختمانی دیوار چنین است که درون آن از سنگ و خاک تشکیل شده که روی آن را نمایی از آجر پوشانده است و تمامی بر روی پایه هایی از سنگ بنا شده است.(۵)

در جاهایی که از فراز بلندیها می‌گذرد، دو خندق متوازی به فاصله ۸ متر حفر یا درون صخره‌ها تراشیده شده است. در این خندقها توده‌های ضخیمی از سنگ گرانیت(۶) نهاده‌اند که ارتفاع آن به چندین متر می‌رسد و در هر سو دیواری از آجرسرخ رنگ برپا شده است که طول آن نزدیک به یک متر است. آجرها با ملاطی سفید رنگ که شاید صاروج باشد، به هم پیوند خورده و به گونه ای سخت است که هیچ میخی در آن فرو نمی‌رود. فاصله میان دو دیوار آجری با خاکِ کوبیده شده پر گشته و برای عبور سواره نظام، سنگ فرش شده است.

در شمال پکن، دیوار بر فراز کوه‌هایی به ارتفاع ۱۶۰۰ متر که شیب تندی دارد و حتّی بزِ کوهی نیز نمی تواند از آن بالا رود، قرار گرفته است و در آن سو دورتر در غرب، در «شینسی» و «کانسو» دیوار آسان ترین راه‌های کوهستانی را دنبال می‌کند. جنس دیوار در آنجا از لای‌های نرم یا خاک زرد است و طبقه ای بلند از آجر یا سنگ، آن را پوشانده است. دیواری که اکنون برپاست، تقریباً همه آن به دوران خانواده مینگ باز می‌گردد. گرچه بسیاری از پایه‌های آن بیش از ۲۰۰۰ سال عمر دارد.(۷) خطی طولانی که از آجر خاکستری رنگ است، به چین باستان باز می‌گردد و وجه تمایز میان دو شیوه زندگی است و میان زندگی صحرانشینی با کشاورزان نرم خو حائل شده است.

بدین سان دیواری بلند از سنگ و آجر و گل از شرق آنجا که دریاست تا غرب که کوه‌های «تاین تاغ» قرار دارد، ایجاد شده است و صحرای «گوبی» در شمال را به طور کامل محاصره کرده است و آن را از دشت‌های حاصل‌خیز و پر باران چین که مواهبی طبیعی، تمدنی بزرگ و مردمانی ریشه‌دار با تاریخی چهار هزار ساله دارد، جدا می‌کند. امپراطور شن شیه هوانگ، تنها به حمایت از شهرهای خود در برابر هجوم قبایل ددمنش مغول که در صحرای مغولستان (گوجی) می‌زیستند، اقدام نکرد، بلکه برای یکپارچه ساختن حکومت و پایان بخشیدن به ینول داری و فئودالی، قوانین جدیدی وضع کرد.

از آنچه یاد شد، روشن می‌شود که دیوار بزرگ چین، آن سدّ استوار ذو القرنین که قرآن آن را یاد کرده، نیست؛ چرا که این دیوار از سنگ و آجر و صاروج ساخته شده و آن از تکه‌های آهنی که روی آن سرب مذاب ریخته شده است.(۸) ویل دورانت در توصیف دیوار بزرگ چین می‌نویسد: «شی هوانگ تی در بیست و پنج سالگی به گشودن و یگانه ساختن دولت‌های کوچک همسایه پرداخت. هان در سال ۲۳۰ ق.م چائو در ۲۲۸، وی در ۲۲۵، چو در ۲۲۳، ین در ۲۲۲ و سرانجام دولت مهم تشی در ۲۲۱ فتح شد و سرزمین چین، پس از قرنها و شاید برای نخستین بار، زیر سلطه یک فغفور در آمد. فاتح جدید، به خود لقب «هوانگ تی» (فغفور نخست) داد و مصمّم شد که شاهنشاهی نو را از نظامی پایدار برخوردار سازد. وی طبعی خشن و لجوج داشت، خدایی جز خود نمی شناخت و مانند بیسمارک، سر آن داشت که سرزمین خود را با خون و آهن متحد کند.

پس از ربودن تاج سلطنت، یکی از نخستین کارهایش متصل کردن و کامل ساختن دیوارهای مجزایی بود که از دیرگاه برای حفظ چین از اقوام بربری، در مرزهای شمالی ساخته بودند. وی متوجه شد که برای ساختن دیوار (این نشانه عظمت و شکیبایی قهرمانی چین) باید از انبوه مخالفان داخلی خود سود جوید. دیوار بزرگ چین که ۲۴۰۰ کیلومتر طول دارد و در امتداد آن، جای جای دروازه‌های بزرگی به سبک آشور تعبیه شده، عظیم ترین ساختمانی است که بشر تاکنون بر پا داشته است. ولتر می‌گوید: «اهرام مصر در کنار آن، چیزی جز توده هایی سست و بی اعتبار نیست». در طی ده سال، مردانی بیشمار در راه بنای دیوار جان باختند. چینیان می‌گویند: مایه انهدام یک نسل و مایه نجات نسل‌های بسیار شد».(۹)

با توجه به آنچه یاد شد، عجیب خواهد بود که برخی معتقدند این دیوار، همان سدّی است که ذو القرنین ساخته است! استاد محمد خیر رمضان یوسف می‌نویسد: «گمان نمی کردم کسی در تحقیق تا این حد دچار اشتباه شود. این شخص، دیوار و سدّ را با هم اشتباه گرفته است؛ با وجود آنکه از نظر طول، شکل و محل قرار گرفتن، تفاوت فاحشی میان آن دو وجود دارد و به آسانی قابل تشخیص است!».

استاد طبّاخ اظهار داشته است که منافاتی ندارد دیوار چین از آثار ذو القرنین باشد؛ زیرا کارگران سازنده آن، خود چینیان بودند. مقتضای سخنی که قرآن از وی حکایت می‌کند: «فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ»(۱۰) نیز همین است؛ یعنی با نیروی کار و با ابزار و وسایل به من کمک کنید. منافاتی نیز ندارد که ساخت دیوار به حکمران چین در آن روزگار نسبت داده شود؛ زیرا این کار به درخواست او و پیش چشم او صورت گرفته است. چون او و ملّتش توان اجرای آن را نداشتند و در برابر دشمنی قوی قرار داشتند که یارای ایستادگی در برابر یورش‌های او را نداشتند، از ذو القرنین کمک گرفت. حضور ذو القرنین در آنجا با لشکریان بی شمارش، مغولها را وادار به سکوت و عدم ممانعت از ساخت دیوار می‌کرد. بنابراین چینیان با کمک ذو القرنین توانستند چنین دیوار عظیمی بسازند.(۱۱)

تعجّب برانگیزتر، مقاله‌ای است که استاد محمد جمیل بیهم در مجلّه «إخاء»، شماره ۳۲ که در تهران، سال ۱۹۶۲ م. منتشر شده است، در رد بر مقاله ابوالکلام آزاد در همین مجلّه نوشته است. نگارنده می‌گوید: «من در سال ۱۹۵۵ م. در مجله عرفان مقاله ای منتشر کردم که در آن، دلیل و برهان آوردم بر اینکه دیوار بزرگ چین، همان سدّ یأجوج و مأجوجی است که در قرآن آمده است و قصّه پردازان درباره آن خرافه‌ها بافته اند. زمانی که فرصت سفر به چین برایم فراهم آمد و این دیوار را دیدم، اطمینانم بیشتر شد؛ به ویژه که با دو چشم خود، قلّه‌های دو کوهی را که رو به روی هم بودند و ذو القرنین میان آن دو را هم سطح کرده بود، دیدم و در قسمتی که کارگران دولتی مشغول ترمیم خرابیها بودند، پاره‌های آهن را مشاهده کردم»؟!(۱۲)

محمّد خیر رمضان در پی این سخن می‌نویسد: «من چیزی از این بیشتر نمی‌گویم که این شگفت ترین مغالطه در تحقیقی بود که تاکنون خوانده ام...».(۱۳) خداوند عاقبت ما را با این وهم و خیالها به خیر بگذراند.(۱۴)

پی نوشت ها:

(۱). وی برای ساختن این دیوار یا سدّ، همه مردم سالم چین را به کار گماشت و حتّی نویسندگان و هنرمندان را به کوه کنی و سنگ تراشی واداشت. از هر سه مرد چینی، یک تن ناچار بود در ساختن دیوار شرکت کند. (فرهنگ فارسی، دکتر محمّد معین، ۵ / ۵۵۲، بخش اعلام)

(۲). ساختن دیوار چین تقریباً ۱۸ سال طول کشید. (همان، ص ۵۵۳)

(۳). در دایرة المعارف باستان شناسی جهان که به اشراف لئونارد کوتریل و تألیف ۴۸ دانشمند باستان شناس است و به وسیله محمّد عبدالقادر محمّد و دکتر «زکی اسکندر» به عربی ترجمه شده است، طول نمایی این دیوار، ۱۴۰۰ مایل، معادل ۲۲۵۰ کیلومتر تعیین شده است. (بنگرید به: محمّدخیر رمضان، پیشین، ص ۳۴۹، حاشیه)

(۴). هر برج از دیگری ۱۶۰۰ متر فاصله داشت. تعداد سربازانی را که از این دیوار نگهبانی می کردند، ۹۰۰ هزار تن نوشته اند. (فرهنگ معین، پیشین، ص ۵۵۳)

(۵). کارگران دو دیوار به موازات هم به فاصله ۸ متر با سنگ و آجر، به بلندی ۶ متر بنا نهادند و میان آن دو دیوار را به خاک انباشتند و بر روی آن باز از دو جانب به ارتفاع ۵/۱ متر دیواری ساختند. بنابراین دیوار مزبور حدود ۵/۷ متر ارتفاع دارد و قطرش به اندازه ای است که ۶ سوار می توانند پهلو به پهلوی هم از روی آن عبور کنند. پانصد کیلومتر نخست دیوار در مناطق کوهستانی ساخته شده است. (همان، ص ۵۵۲)

(۶). گرانیت سنگ سختی است که رنگ های گوناگون دارد و ستونها و اسطوانه ها را از آن می سازند.

(۷). چنان که گذشت، این دیوار پس از سال ۲۲۱ ق. م. به دست شن شیه هوانگ ساخته شد.

(۸). بنگرید به: مفاهیم جغرافیّه فی القصص القرآنی، ص ۱۲۸ ـ ۱۳۰؛ ذو القرنین القائد الفاتح و الحاکم الصالح، ص ۳۴۹ - ۳۵۱.

(۹). تاریخ تمدن، مشرق زمین، گاهواره تمدن، ص ۷۶۸.

(۱۰). سوره کهف، آیه ۹۵.

(۱۱). بنگرید به آنچه وی در این باره در کتابش «ذو القرنین»، ص ۵۵ نوشته است و نیز محمد خیر رمضان، پیشین، ص ۳۴۷.

(۱۲). بنگرید به: اغالیط المورّخین، ابوالیسر عابدین، دمشق، ۱۳۹۱ هـ - ۱۹۷۲ م.، ص ۳۱۷. شاید تکّه های آهنی که وی در آنجا مشاهده کرده است، باقی مانده های بیل و کلنگ های کارگرانی بوده است که در بخش های خراب شده مشغول حفاری بوده اند و وی گمان کرده از بقایای سدّ است.

(۱۳). ذو القرنین القائد الفاتح و الحاکم الصالح، ص ۳۹۴.

(۱۴). برگرفته از کتاب: نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، معرفت، محمدهادی، مترجمان: حکیم باشی، حسن، رستمی، علی اکبر، علیزاده، میرزا، خرقانی، حسن، مؤسسه فرهنگی تمهید، چاپ دوم، ۱۳۸۸، ص ۶۵۴ الی ۶۵۸.

منبع:حوزه