عقیق: سومین نشست از سلسله جلسات «آهات» با موضوع تحلیل هنری، فرهنگی و اجتماعی عزاداری‌های محرم و صفر امسال سید مجید بنی‌ فاطمه با حضور سید مجید بنی‌فاطمه مداح اهل‌بیت (ع)، محمدمهدی سیار دبیر علمی نشست، عبدالکریم خیامی استادیار دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) و سید وحید سمنانی شاعر و منتقد ادبی در خبرگزاری فارس برگزار شد.

هدف از برگزاری نشست‌های «آهات» چیست؟

محمدمهدی سیار دبیر علمی نشست در ابتدای مراسم اظهارداشت:«آهات» جمع آه است و به معنای نغمه‌های محزون که لابه‌لای نوحه‌خوانی یا شعرخوانی می‌آید، گفته می‌شود و نام این نشست‌ها نیز جمع این اصطلاح است. در این نشست‌ها بنا داریم از منظر ادبی و هنری و اجتماعی به عملکرد مداحان و هیأت‌های مذهبی در محرم و صفر امسال نگاهی داشته باشیم تا با طرح نقطه نظرات دانشگاهیان بتوانیم نقاط قوت مجالس حسینی را تقویت و نقاط ضعف را برطرف کنیم.

وی گفت: در این جلسات بنا داریم پیوندی میان دانشگاه در رشته‌های ادبی و هنری با رسانه در موضوعات جامعه‌شناسی و فرهنگی با محوریت هیأت‌های مذهبی به منظور تولید فکر و پیشبرد گفتمان اسلامی ایجاد کنیم تا ان شاء الله هیأت‌ها اثرگذاری بیشتری داشته باشند.

بنی‌فاطمه به دنبال دیده شدن به هر قیمتی نیست

عبدالکریم خیامی استادیار دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) در این نشست اظهارداشت: با بررسی آثار و عملکرد سید مجید بنی‌فاطمه و نگاه از بیرون به گفتارها، موضع‌گیری‌هایش در فضای مجازی و در مجموع جمع بین ابتلا و احساسات او که انگاره نامیده می‌شود، نشان می‌دهد که او به دنبال این نیست که با حاشیه‌سازی خود را در معرض دیده شدن قرار دهد بنابراین او کمتر سوژه اخبار است.

وی با اشاره به اینکه با جستجوی نام او در موتور جستجو گوگل می‌بینیم که عکس غیرطبیعی و یا لینک خبری حاشیه‌داری از او دیده نمی شود و بیشتر آثار مداحی او در صفحات نخست است، گفت: عملکرد بنی‌فاطمه نشان می‌دهد که او به دنبال دیده شدن به هر قیمتی نیست و بنا ندارد خود را سوژه خبری کند.

خیامی گفت: تنها حاشیه‌ای که برای او در سال‌های اخیر ایجاد شده است ناشی از مصاحبه‌اش با رسانه ملی در برنامه بدون تعارف است که آن هم رسانه‌ای یک جمله او در خصوص پاکت گرفتن را برعکس برجسته کرده است تا خبرش بازدید بیاورد.

ضرورت ایجاد تنوع در ژانرهای ارتباطی با مستمعین

عبدالکریم خیامی استادیار دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: برخی از مداحان عملکردی نمایشی دارند و در میزان استفاده از عناصر نمایشی مانند نور و صدا، حضور کودکان در کنار خود، نوع لباس و حتی آرایش چهره افراط می‌کنند و تنها به دنبال دیده شدن هستند اما بنی‌فاطمه حداقل تلاش برای استفاده از این عناصر را دارد.

وی با بیان اینکه این مداح به دنبال این نیست که متن را به حاشیه ببرد، گفت: البته در نوع ژانرهای ارتباطی او با مخاطبان تنوع کمی را شاهد هستیم. بنی‌فاطمه وابستگی بالایی به کاغذ دارد البته این خوب است زیرا مانع بیان برخی جملات فکر نشده و یا سهو اللسان می‌شود اما در کار او کمتر شاهد بیان خاطره، خطاب کردن مخاطبان، جملات قصار هستیم که جادارد باتوجه به اثرگذاری بالایش و پرمخاطبان بودن این بُعد را تقویت کند تا بتواند اثرگذاری بسیاری داشته باشد مانند شب هشتم محرم امسال که در ابتدای روضه به جوان‌ها توصیه می‌کند امشب دست پدرها را هرطور شده ببوسید که توصیه‌ای به حفظ احترام پدر و مادرهاست.

خیامی با بیان اینکه این مداح از رفتارهای سخیف برخی دیگر از مداحان مبراست، گفت: او در محرم امسال گاهی پشت میکروفن با پایه ایستاد خواند، گاهی نشسته روضه خواند که آن هم متناسب با محتوا و شعر بود، گاهی میان جمعیت رفت و نوحه خواند و به نوعی تناسب میان گفتار با زبان بدنش ممتاز است اما بازهم می‌توان گفت که کم است زیرا همچنان اتکا به کاغذ دارد.

این استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه سایت لهوف که اختصاص به آثار بنی‌فاطمه و هیأت ریحانةالحسین(س) دارد، تصریح کرد: این سایت بسیار سهل‌الاستفاده است و بخش بندی‌های بسیار خوب و دقیقی دارد که گنجینه بسیار خوبی هم از آثار او محسوب می‌شود.

اصرار مداحان به شعر جدید خواندن موجب خلق نوحه‌های ضعیف شده است

سید مجید بنی‌فاطمه مداح اهل بیت(ع) در این بخش از نشست اظهارداشت: متاسفانه در این سال‌های اخیر سلیقه‌ها تغییر کرده است. زمانی که برای شخصیت حضرت علی‌اصغر(ع) شاعران 3-4 سال اثر تولید می‌کند تمام حرف‌هایش را زده است بنابراین نوآوری ندارد بنابراین نباید اصرار به خواندن نوحه جدید داشته باشیم در این صورت کار ضعیف تولید خواهد شد. وقتی کار ضعیف خوانده می‌شود یک شاعر تازه‌کار هم آن را الگو قرار می‌دهد و شروع کارش را با یک شعر ضعیف‌تر از آن آغاز می‌کند و مداحی هم آن را می‌خواند که منجر به ضعف هرروزه آثار می‌شود.

اصل کار ما در هیأت احیای شعائر است نه خواندن شعر جدید!

وی با بیان اینکه باید آثار را تکرار کرد به طور مثال نوحه «جان آقام، سنه قربان آقام» که سروده محسن عرب خالقی بود با تکرار جاافتاد، گفت: ما از تکرار آثار فاصله گرفتیم در حالی که مستمع باید با یک نوحه انس بگیرد. اصل کار ما در هیأت، احیای روضه و شعائر اهل بیت(ع) و توسل است اما از این فاصله گرفتیم و به این فکر می‌کنیم «امشب برویم ببینیم بنی‌فاطمه چی‌ می‌خواند؟» اگر تکراری هم بخواند می‌گوییم «ای بابا تکراری خواند!». این‌ها خطر است که موجب ضربه خوردن به دستگاه می‌شود. من گاهی می‌خواهم شعری را بخوانم به من می‌گویند نه این را نخوان! چون فلان مداح قبل از تو خوانده است. این چه نگاهی است که حاکم شده است؟!

بنی‌فاطمه گفت: چرا باید از شعر و نوحه‌ای که یک شاعر برای سرودن آن مدت‌ها سختی و ریاضت کشیده است، ساده دل بکنم و آن را یکبار مصرف بخوانم. برخی می‌ترسند با تکرار کردن دیده نشوند، چه ایرادی دارد؟ وظیفه ما احیای شعائر است. کار خوب را باید تکرار کنیم.

شعار با تکرار عجین است

محمدمهدی سیار شاعر و نوحه‌سرا در واکنش به این اظهارات گفت: شعار با تکرار عجین است و اصلا تا تکرار نشود شعار نمی‌شود بنابراین نباید از تکرار آثار هراس داشت.

صدا و سیما به هیأت‌های امروز

سید وحید سمنانی شاعر نیز در این مراسم با اشاره به اینکه نمی‌توان سطح اشعار سال‌های اخیر سید مجید بنی‌فاطمه را نزولی دانست گفت: کارهای خوب و ابیات بسیار قوی در اشعار او بسیار فراوان است اما متاسفانه سطور ضعیف هم دارد و شاید دو شعر او اصلاً جای طرح نداشته باشد. اگر بناست نوحه را بسنجیم باید خواننده آن را هم مدنظر قرار داد. شاید یک شعری مداح دیگری بخواند خیلی اشکال نداشته باشد اما زمانی که همان شعر را بنی‌فاطمه می‌خواند به دلیل شناخت او از شعر و جایگاهش دارای ایراد است.

وی گفت: بنی‌فاطمه امسال در شب شهادت حضرت قاسم(ع) یک بحر طویل برای ایشان خواند که بسیار عالیست و به تاریخچه زندگی ایشان از زمان تولد تا شهادت پرداخت که جزء اشعار ارزشمند امسال اوست.

سمنانی با بیان اینکه شاید یکی از نکاتی که در خصوص آقای بنی‌فاطمه وجود دارد، عدم تکرار اشعار و نوحه‌های قدیمی خود او است، گفت: خوب نیست مداحان به دنبال این باشند که برای هر مناسبت شعر جدید بخوانند که الحمدلله خود ایشان هم گفتند همچنین رویکردی ندارند. این نگاه منجر می‌شود که هر شعری خوانده شود. شعر باید حرف جدید و تازه داشته باشد پس اگر چنین شعری نداریم همان تکراری‌ها خوانده شود بهتر است. معتقدم این تلاش برای شعر جدید خواندن از عوارض صداوسیما در هیأت‌هاست که بعد از چندماه آثار گذشته را پخش نمی‌کنند و به دنبال کار جدید هستند، در حالی که این روند هیچ کمکی به معرفت‌افزایی و ورود اندیشه تازه در میان هیأتی‌ها نمی‌کند.

این شاعر افزود: امسال بنی‌فاطمه در شب شهادت حضرت علی‌اکبر(ع) نوحه‌ای با مضمون لا اله الا الله خواندن در زمان تشییع میت می‌خواند که به گفته خودش سروده محمد صمیمی است و بسیار پرمغز و خوب است و به جا هم خود او وسط نوحه اذان می‌گوید که یک همراهی و خوش سلیقگی جذاب است.

صوت این نوحه را اینجا بشنوید

لزوم پرداختن بیشتر به مسائل اجتماعی روز

وی گفت: یکی دیگر از ضعف‌های کار سید مجید بنی‌فاطمه عدم پرداختن به مسائل روز در اشعار محرم و صفر امسال است. این به معنای عدم توجه به مسائل سیاسی و مشکلات نیست اما در محرم امسال شاهد جنایات بسیاری علیه مردم یمن بودیم اما بنی‌فاطمه هیچ شعری در این خصوص ندارد. شعر هیأت بسیار پرمخاطب است و می‌تواند در این حوزه‌ها اثرگذاری بسیاری داشته باشد به خصوص که آثار بنی‌فاطمه در میان کشورهای عربی هم بسیار پرمخاطب است.

سمنانی با بیان اینکه جدای از آن اثر بحر طویل برای حضرت قاسم(ع) من آثار محاوره‌ای و عامیانه بنی‌فاطمه را نسبت به آثار کلاسیکش بیشتر پسندیدم، افزود: این جنس آثار با سوز صدای بسیار جذاب او همخوان‌تر است و اثرگذاری بیشتری هم دارد و گویی خودش هم تسلط بیشتری برروی اجرای آن‌ها دارد. البته جا دارد در انتخاب غزل در حوزه اشعار کلاسیک دقت بیشتری داشته باشد. حاج علی انسانی یک شعر بی‌ربط شاعری را که اصلاً در حالت عادی تصور نمی‌کنید ربطی به اهل بیت(ع) داشته باشد، در یک شب محرم می‌خواند و بسیار هم انتخاب دقیقی داشته است و جواب هم می‌گیرد.

بنی‌فاطمه باید نواها و نوحه‌هایی را در تاریخ هیأت و مداحی ما ماندگار کند

این شاعر افزود: بنی‌فاطمه جایگاه بسیار بالا و محبوبیت بی‌بدیلی دارد که باید از این تریبونش برای مقاصد بالاتری استفاده کند. او با این صوت و نوای خود که بی مثال است، باید نواها و نوحه‌هایی را در تاریخ هیأت و مداحی ما ماندگار کند.

مداحان و هیأتی‌ها از نقد فرار نکنند

سید مجید بنی‌فاطمه مداح اهل بیت(ع) در ادامه این سخنان گفت: از برگزاری این نشست بسیار خورسندم و به تمام مداحان هم توصیه می‌کنند از این جلسه و نقد ولو اینکه ناراحت شوند هم دوری نکنند. این کار و جلسات اگر یک دهه قبل برگزار می‌شد به جاهای بسیار بهتری می‌رسیدیم. ما مداحان و هیأتی‌ها باید صبر و تحمل و نقدپذیری خود را افزایش دهیم که در این صورت می‌توانیم به جاهای بهتری برسیم.

وی با اشاره به اینکه آنچه می‌گویم برای فرار از نقد یا توجیه نیست، گفت: مداحان در گذشته تنها بار مداحی را بردوش خود داشتند. به طور مثال من قبلا مقید بودم یک شعر بلند حفظ کنم و در جلسه بخوانم و یا کتاب «با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه» را حتی با اینکه مطلع بودم دوباره بخوانم تا مرور شود اما امروز من مسئولین هیأت داری هم بر دوشم است. یک زمانی وسط تهران در هیأت حضور پیدا می‌کردم، افراد حرفه‌ای تر بودند و ذوق و شوق داشتند. سال 76 و 77 در حسینیه لباس فروشان کنار حاج علی انسانی و در بیت‌الزهرا(س) کنار حاج منصور ارضی روضه و شعر خوانده‌ام اما از یک زمانی از تمام این مجالس دل کندم و در غرب تهران هیأت برپا کردم.

هیأت را در غرب تهران و معدن کلیساهای خانگی برپا کردیم

بنی‌فاطمه افزود: در ابتدای ورود به این منطقه با کلیساهای خانگی مواجه بودیم. اکثر خادمان و جوانان هیأت ما بچه هیأتی نبودند و جز هیأت ما جای دیگری نمی‌روند اما با جان و دل خود را در این فضا قرار دادند و مشغول به کار هستند. بنابراین باید در این بررسی‌های صرفاً محدود به محرم امسال و سال قبل که به دلیل شرایط کرونایی خاص بود، نباشیم. باید این را مدنظر قرار داد که من تنها یک مداح نیستم بلکه هیأت‌دار هم هستم.

این مداح اهل بیت(ع) افزود: برای یک مداح موسیقی اصلی کار صدای جمعیت، گریه و ضرب سینه‌زنی است و زمانی که در فضای باز پارک ارم جلسه برگزار می‌کنیم از این مزایا محروم هستیم بنابراین ناخودآگاه نوحه‌های انتخابی ما تغییر می‌کند.

در تمام امور هیأت شخصاً دخالت می‌کنم

وی با بیان اینکه از زمان حضور در پارک ارم از صبح تا شب تمام کارهای خود را تعطیل کردم و پا به پای دیگر خادمان تلاش کردیم تا بستر برگزاری هیأت را فراهم کنیم، گفت: در تمام امور مانند منبری، محل قرارگیری سن، فاصله‌گذاری‌ها، امور مالی، محل قرارگیری دوربین‌ها و عملکردشان و ... من شخصاً نظر می‌دهم یعنی کاری نیست که در هیأت رخ دهد و من در آن دخالتی نداشته باشم.

بنی‌فاطمه با بیان اینکه سهراب سپهری از زمانی افت کرد که شروع به نقاشی کرد، گفت: هنرمند زمانی که در حوزه دومی وارد می‌شود دچار ضعف می‌شود.

متاسفانه در سالهای اخیر اشعار دیر به دست من می‌رسد!

این مداح اهل بیت(ع) تصریح کرد: متاسفانه در این سال‌های اخیر اشعار توسط شعرا بسیار دیر به دست من می‌رسد درحالی که همواره مشی من این بود با شعر مانوس می‌شدم و می‌خواندم. بنابراین از همین فاطمیه اخیر تصمیم گرفتم ولو شده اشعار قدیمی را بخوانم اما کاری را که دیر به دستم رسیده است، نخوانم.

وی ادامه داد: در جلسه با اعضای هیأت گفتم که مردم از من هیأت‌داری نمی‌خواهند بلکه نوحه، روضه، حماسه و عاطفه می‌خواهند اما متاسفانه این امور برای ما مشغله ایجاد کرده است.

چرا مداحان باید نوحه‌ها را تکرار کنند؟

عبدالکریم خیامی استادیار دانشکده دین و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به دلایل پاسداشت میراث فرهنگی اعم از نوحه و ملودی‌های قدیمی گفت: حفظ میراث معنوی صحیح، پیوستار بین نسلی، زمزمه پذیری، ارائه مستمر الگوهای طراز و ایجاد حس مشترک برای دستیابی به همبستگی اجتماعی از دلایلی است که نشان می‌دهد چرا باید نوحه‌ها را تکرار کرد. یکی از ثمرات تکرار نوحه‌ها استفاده از حافظه جمعی برای رسیدن به همبستگی است.

وی افزود: سید مجید بنی‌فاطمه گزینش حساب شده از آثار گذشته‌اش برای تکرار در جلسه دارد و او حتی ملودی‌های گذشته را بازتولید می‌کند طوری که احساس ناملموس بودن ندارد. نوآوری خوب است اما باید ارتباطی میان شاعر و مداح برقرار شود تا شاعر با شعر انس بگیرد و آن را مال خود بداند و اشکالاتش را برطرف کند تا در اجرا هم ضعفی نداشته باشد.

بنی‌فاطمه مداحی است که جایگزین ندارد

خیامی با اشاره به اینکه عنصر خیال در آثار و نوحه‌های بنی‌فاطمه کمتر موجود است، گفت: محتوای آثار بنی‌فاطمه با بافت سیاسی و فرهنگی و اقتصادی روز تناسب کمی دارد و شاید بتوان گفت برخی آثار او اگر در سال 88 یا 90 هم خوانده شود، هیچ تفاوتی نمی‌کند. ظرفیت نوحه‌ها می‌تواند مسائل اجتماعی را حل کند. بنی‌فاطمه در جایگاهی ایستاده است که به دلیل بی‌حاشیه بودن بسیار بالاست که کسی نمی‌تواند جای او را پرکند. برخی مداحان می‌توانند جای یکدیگر را بگیرند اما بنی‌فاطمه شاخصه‌هایی دارد که قابل جایگزینی نیست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در برخی از شب‌های محرم امسال بنی‌فاطمه حماسه و غم را بسیار زیبا کنار هم قرار می‌دهد، گفت: در شب پنجم محرم این مداح با ارادت ویژه خودش به امام حسن(ع)، نام این امام غریب را می‌آورد که تماماً هم حماسی است.

صوت نوحه شب پنجم محرم بنی‌فاطمه را اینجا بشنوید:

شاعران و مسئولان هیأت هم باید در جلسات تحلیل و بررسی آهات شرکت کنند

سید مجید بنی‌فاطمه مداح اهل بیت(ع) در بخش پایانی این نشست اظهارداشت: شکل ظاهری نقد تلخ است اما در این جلسه تماماً شیرین بود. بنای ما در محرم امسال و سال گذشته صرفاً اقامه جلسه و حفظ این خیمه در این شرایط کرونایی بود. ما دقیقاً مانند خانواده‌ای بودیم که مهمان داشتند اما وسیله‌ای نداشتند و با وسایل موجود به استقبال رفته بودند.

وی با بیان اینکه برخی از نقدها به دوستان شاعر جوان ما برمی‌گردد، گفت: پیشنهاد میکنم برای دوره‌های بعدی این جلسات حتماً شاعران و مسئولان هیأت را هم دعوت کنید تا در این نقد و بررسی شرکت کنند و با دست پر برای جلسات بعدی تلاش کنند. قبول دارم باید با دقت بیشتری اشعار را انتخاب کنم .

بنی‌فاطمه در پایان خاطرنشان کرد: از نقد درست نباید ترسید باید با هم گفت‌وگو کنیم تا ان شاء الله بتوانیم آینده روشن‌تری برای جلسات اهل بیت(ع) ایجاد کنیم.

نشست‌های تخصصی آهات که به تحلیل هنری و اجتماعی عزاداری‌های 1400 می‌پردازد، به همت گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات و هسته احیاء امر مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) در خبرگزاری فارس برگزار می‌شود. همچنین در برپایی و ترویج و اشاعه این جلسات مجموعه‌های دیگری از جمله شواری فرهنگ عمومی کشور، جامعه ایمانی مشعر، بنیاد دعبل خزاعی، موسسه فرهنگی عقیق و موسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب مشارکت داشته‌اند.

فیلمی از این نشست را اینجا مشاهده کنید:

منبع:فارس