ماجرای تقریظ رهبرانقلاب بر شعری که نذر یک شاعر بود

عقیق:نشست «قالب ترکیب‌بند در شعر انقلاب با نگاهی به ترکیب‌بندهای نغمه مستشار نظامی» به بهانه رونمایی از تقریظ مقام معظم رهبری بر سروده‌های این شاعر، شب گذشته 5 آذرماه، با حضور جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب فارسی‌زبان از کشورهای مختلف به صورت مجازی برگزار شد.

محمود اکرامی‌فر، شاعر، در ابتدای این نشست به ظرفیت قالب ترکیب‌بند برای بیان مقصود شاعر اشاره کرد و گفت: ترکیب‌بند هرچند در دوره کنونی، قالبی کم‌استقبال است، اما اگر قرار باشد شاعر به یک سوژه همه‌جانبه و عمیق بپردازد و درازدامن سخن بگوید و آنها را هدفمند به شعر تبدیل کند، قالب خوب و مناسبی است. به عنوان مثال انگار شاعر قصد دارد به طبقه آخر یک ساختمان از طریق راه پله برود، بعد از چندین پله به پاگرد می‌رسد، درپاگرد نفسی تازه می‌کند و دوباره چندین پله را طی می‌کند تا به طبقه آخر ساختمان می‌رسد.

وی ادامه داد: به هر حال در این قالب کمتر معمول، شاعران بزرگی طبع‌آزمایی کرده‌ و با شعرهای شریفشان ماندگار شده‌اند که شاید دو تن از سرآمدان ماضی این وادی، محتشم کاشانی و جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی باشند.

اکرامی‌فر به استقبال از قالب ترکیب‌بند در دوره معاصر اشاره و اضافه کرد: در دوره معاصر نیز شاعرانی صاحب‌نام از این قالب برای سرایش اشعار مذهبی خویش استفاده کرده اند که استاد گرمارودی عزیز، با ترکیب بند 15 بندی و علیرضا قزوه با ترکیب‌بند 14 بندی از نام‌آوران این حوزه هستند، در بین شاعران جوان از حیث سن و سال نیز خانم نغمه مستشار نظامی ترکیب‌بندهای شریفی دارد که یکی از آنها 12 بند دارد و ان‌شاءالله به یادگار از ایشان م‌ ماند؛ چرا که سوژه، زبان و پردازش این ترکیب‌ها در کنار قدرت شاعری این بزرگوار کارش را برجسته کرده است و باعث ماندگاری اثر شریفش خواهد شد.

محمد جواد محبت، از شاعران پیشکسوت، نیز در ادامه این نشست به تقریظ مقام معظم رهبری بر ترکیب‌بندهای مستشار نظامی اشاره کرد و گفت: شعرهای نغمه مستشار نظامی بانوی شاعر که نگاه به آسمان دارد و دل در گرو اهل‌ بیت(ع) گذاشته، نغمه جان است و نسیم روح که بر زبان آمده ودر قالب شعر ریخته شده است.

وی ادامه داد: یادداشت «امین» شعر انقلاب که خود با دنیای شعر مأنوس است، نشانگر شناخت والای ایشان بر «زلال قریحه شاعران» است و تأییدی نیکو و مکتوب بر اثرگذار بودن کلام بانوان شاعری است که به ظریف‌ترین لایه‌های زنده جامعه و ارزشی ترین زخم‌ها و آه‌ها پرداخته‌اند:

(بخوان به نام خدا داستان ایمان را
حدیث زینبی مادران ایران را... )

محبت در پایان تأکید کرد: نگاه تیزبین و گوهرشناس ایشان براشعار نغمه‌ شعر ایران، بانو مستشار نظامی ارج نهادن به دنیای روحانی شعر اوست. برای این بانوی شاعر آرزو می‌کنم همچنان بر قله‌های رفیع شعر ایران بدرخشند و پایدار باشند.

الهام نجمی، از شاعران جوان کشور، نیز در ادامه در یادداشتی به بررسی ارزش شعر مستشار نظامی پرداخت و گفت: «قطره» اگر چه نامش قطره است اما دریایی از کلمات عاشورایی است که از جان و دل عاشق شاعری متعهد و جان آگاه سرچشمه گرفته است. نغمه مستشارنظامی با وضوی اشک خود واژگانش را طهارت بخشیده و جامه ارادتی از جنس شعر بر تن روح خود پوشیده و هر سال در یک نذر فرهنگی واژه به واژه از مصائب سیدالشهدا علیه السلام و خواهر بزرگوارش زینب کبری سلام الله علیها می‌سراید. ترکیب بندهایی زینبی که از جنس «ما رایت الا جمیلا» است. او چنین به پابوسی حریم عاشواریی زینب کبری سلام الله علیها می‌رود:

می‌گوید از شکستن سرو تناورش
این شیر زن که مثل پدر مثل مادرش

زینب درست مثل پدر حرف می‌زند
میراث مادر است دل داغ پرورش

می‌گوید از مصیبت سرخی که دیده است
از قتل عام چلچله‌ها در برابرش...

بند به بند سوز دلش را می‌سراید و می‌خواند:

خواهر نگاه کرد و بردار نگاه کرد
گودال شرمسار به مادر نگاه کرد

در بین واژه‌های شناور میان خون
خواهر به زخم‌های مکرر نگاه کرد

یا اختی الوداع صدا در گلو شکست
زینب به برق تیغه خنجر نگاه کرد...

داغ‌های زینب کبری سلام الله علیها به اوج خود می‌رسد:

زینب تمام بار جهان را به دوش داشت
داغ کبوتران جوان را به دوش داشت

بغض هزار ابر سترون به شانه‌اش
اشک هزار رود روان را به دوش داشت

سنگین‌تر از همیشه سری سربلند را
غمگین‌تر از همیشه که جان را به دوش داشت...

شاعر هم پای ام‌المصائب نوحه‌خوان باغ لاله‌های سر بریده و مجروح با کاروان اسیران نینوا می‌گوید:

عمه‌ام شاهد گل‌های شناور در خون
عمه این گل شش ماهه پرپر در خون

عمه‌ام وای در این دشت بلا می‌سوزم
در غم خم شدن قامت اکبر در خون

زینبم مویه‌کنان می‌روم و می‌آیم
بین این قافله با چادر مادر در خون...

شعله در خیمه دل سوختگان افتاده
آتش جان عظیم تو به جان افتاده

باغبان بی‌کفن افتاده تماشاگر گل
از غمش ولوله در باغ جنان افتاده

زینبم زینب و اندوه جهان بر دوشم
کوه اندوهم و فریاد اگر خاموشم

واژه‌ها غم آلود و خاک آلود مویه‌کنان به دروازه شام می‌رسند و غربت اهل بیت سیدالشهدا علیهم‌السلام را مویه می‌کنند:

شام ای شام بلا وقت عزاداری نیست؟
دین ندارید؟ در آیین شما یاری نیست؟

شام ای شام چه دلگیر و سیاهی آخر
رسم تو کوفه صفت رسم وفاداری نیست؟

از حلب تا به حما شرح پریشانی بود
آسمان مرثیه‌گو مرثیه بارانی بود

سر به هر منزل این راه که بر می‌دارد
قصه قافله دلشده طولانی بود

هر چه دیدم همه زیباست خدا می‌داند
شرح این واقعه را کرب و بلا می‌داند

در بخش دیگری از این یادداشت می‌خوانیم: این شاعر روشن‌ضمیر ترکیب‌بند سومش را خطاب به حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام می‌خواند و دلش را به بندهای این ترکیب‌بند دخیل می بندد:

ندیدم هیچ سرداری به سرداری سردارت
که بی سر سر فرو اورده باشد بر سر دارت

سرت تاج سر سردارهای بی سر عاشق
چه طوفان‌هاست در آرامش چشمان بیدارت...

شهیدان زیادی پشت لبخند تو پنهانند
هزار آیینه در چشمت نماز صبح می‌خوانند

شب از شرم حضورت ماه را در چاه می‌بیند
به شوقت اختران هفت گردون مست و حیرانند

عطش واژه‌ها بیشتر شده و ذکر شش ماهه‌ای شهید به میان می‌آید و عطر سیب سراسر ترکیب‌بند را فرا گرفته است:

گلاب تازه‌ای در جام جان‌ها ریخت لبخندی
برای یاری دینت رباب آورده فرزندی

چه فرزندی که شهد از خنده‌هایش وام می‌گیرد
شکر ریز و شکر رفتار شیری حبه قندی...

سحر گل کرد در حلقوم اصغر یک جهان آواز
قلم را ان زبان نبود که سرّ عشق گوید باز...

نجمی در پایان تأکید کرد: در آخر باید بگویم توان قلم این حقیر کمتر است از نوشتن زیبایی‌های این ترکیب بندهای زینبی. حقیقت والای این شعرهای عاشورایی را رهبر بزرگوار جهان اسلام می‌دانند که بعد از خواندن این اثر ارزشمند از شاعر محترم آن تشکر کردند. امید که چشمه شعرهای زلالش همیشه جوشان باشد و ختم به دریای بیکران زینبی سلام الله علیها.

مهدی باقرخان، شاعر و پژوهشگر از هندوستان، در ادامه این نشست حضور پر رنگ زنان شاعر در عرصه شعر و ادبیات معاصر را یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران دانست و گفت: در این دوره شعر زن از نظر کمی و کیفی نسبت به دوره‌های گذشته ادب فارسی معناگراتر بوده است. شاعرانی چون طاهره صفارزاده تا شاعری از نسل امروز مانند سرکار خانم مستشار نظامی پا به پای مردان صاحب‌نام شعر و ادب ایران تأثیر به‌سزایی داشته‌اند و این تأثیرگذاری‌ها فراتر از قید زمان و مکان بوده است.

نغمه مستشار نظامی، شاعر، نیز در بخشی از این جلسه با اشاره به ظرفیت زبان فارسی در بیان مقصود گفت‌: ظرفیت عظیم زبان فارسی موجب پدید آمدن قالب‌های متنوعی در شعر شده است: رباعی، دوبیتی، سه‌گانی، نوخسروانی، غزل، قطعه، قصیده، مثنوی و... . هر یک از این قالب‌ها به نوبه خود ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که قابلیت پذیرش مضامین ویژه‌ای را به آنها داده و می‌دهد.

وی ادامه داد: یکی از قالب‌های شعر فارسی که از قالب‌های ترکیبی و نسبتاً جدید محسوب می‌شود، قالب ترکیب‌بند است؛ قالبی شریف که همواره ظرف مضامین عالی بوده و کمتر ترکیب‌بندی با مضامینی غیر از مضامین مذهبی و آیینی و اخلاقی سروده شده است. این قالب علاوه بر ویژگی تبرک و تیمن به نام اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به دلیل محدود نکردن شاعر در یک قافیه و ردیف فرصت روایت و مضمون پروری را به وی می‌دهد و برای شرح روایت‌گونه و سرودن منظومه‌های آیینی نیز کارآیی ویژه‌ای دارد. هر چند این قالب با پیدایش شعر نو و گرایش شاعران به این قالب در صد سال اخیر مهجور مانده بود اما پس از انقلاب بار دیگر مورد توجه اهل ادب واقع شد و با سرایش ترکیب‌بند فاخر"با کاروان نیزه" توسط علیرضا قزوه این قالب شریف جان تازه‌ای به خود گرفت و دیگر شاعران نیز به آن روی آوردند. علیرضا قزوه که به حق نسل شاعران پس از انقلاب را معلمی کرده و می‌کند در سرایش ترکیب‌بند با مضامین آیینی و موضوعات روز شاعران معاصر را یاری نموده و راهنمایی می‌کنند؛ کما اینکه توفیق سرایش ترکیب‌بندهای آیینی برای اینجانب نیز به همین صورت حاصل شد‌.

وی ادامه داد: در جلسه نقد و بررسی کتاب «در اوج غربت نارنج» در سال 94 استاد به غزلی با مطلع «می‌گوید از شکستن سرو تناورش/ این شیرزن که مثل پدر، مثل مادرش...»، با موضوع حضرت زینب(س) اشاره فرمودند و گفتند این شعر قابلیت ترکیب‌بند شدن را دارد و ممکن است خود شاعر از این ظرفیت بی اطلاع باشد. از آن جلسه که در دهه محرم آن سال برگزار شده بود تا اربعین با مطالعه منابع پیرامون زندگی و شخصیت حضرت زینب(س) از جمله کتاب‌های ارزشمند خصائص زینبیه؛ القطره و زندگی حضرت زینب(س) که تعدادی از آنها به یاری برادر ارجمندم، محمد مهدی عبداللهی به دستم رسید و با یاری و راهنمایی استاد قزوه نخستین ترکیب‌بند زینبی را نوشتم. در سرایش این شعر دیگر استادان ارجمند خوش عمل، سعیدی‌راد، غفورزاده و زنده‌یاد غلامرضا شکوهی نیز راهنمایی‌های ارزشمندشان را نثار قلم ناقابل بنده کردند که جا دارد از ایشان نیز تشکر می‌کنم. این ترکیب‌بند آغاز نذری شد که تا مروز ادامه دارد و ان شاءالله به یاری اهل بیت(ع) تا قلم به دست دارم، ادامه پیدا کند.

زهرا میریان کریمی نیز در ادامه سروده‌ای را به مستشار نظامی تقدیم کرد:

ترکیب‌بند شعر وعشق ومهر هستی
بانوی تکرار غزل‌های پر از شور
نذر محبت کرده‌ای تا مهر باشی
تابانده‌ای در سرزمین شعرما نور

در هر کلامت اوج دانایی هویداست
از واژه‌هایت می‌تراود عطر باران
اسفندمان را چون بهاران سبز کردی
جان داده‌ای بر ساقه‌های خشک گلدان

می‌تابی از آن سوی فرداهای روشن
مانند خورشیدی پر از لبخند هستی
با تو زمستان معنی‌اش حس بهاراست
فاخرترین بانو که در اسفند هستی

در شعرهایت صبر زینب(س) را سرودی
ترکیبی از صبر و صلابت، عشق و ایمان
فرهنگ‌مان را با حضورت پروراندی
ای نغمه بانوی غزل‌پرداز ایران

منبع:تسنیم