شرایط امر به معروف و نهی از منکر

عقیق:خداوند در آیه ۷۱ سوره مبارکه توبه ضمن بیان اوصاف مؤمنان آنها را دارای شرایط امر به معروف می‌داند و آمران به معروف را به پاداش وعده می‌دهد.

در این آیه علائم و نشانه‌هاى مردان و زنان با ایمان بیان شده که مى‌فرماید: «مردان و زنان با ایمان دوست و ولى و یار و یاور یکدیگرند»

به این آیه توجه کنید؛

«وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَآءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَیُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أَوْلِئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ‏»

ترجمه

مردان و زنان با ایمان، یار و یاور و اولیاى یکدیگرند، به معروف (خوبى‏‌ها) فرمان مى‏‌دهند و از منکرات و بدى‏‌ها (منکرات) نهى مى‏‌کنند، نماز بر پاى داشته، زکات مى‏‌پردازند و از خداوند و پیامبرش پیروى مى‏‌کنند. بزودى خداوند آنان را مشمول رحمت خویش قرار خواهد داد. همانا خداوند، تواناى غالب و حکیم است.

اوصاف مؤمنان

در این آیه دقیقاً به موازات آیه‌ای که در وصف منافقان بیان شد اوصاف مؤمنان را بیان می‌کند و می‌فرماید: مؤمنان همه دوستان یکدیگرند و باوجود کثرت‌ها و تفاوت‌هایشان بعضی متولی امور بعضی دیگرند و همه آنها در ایمان به خدا و عقاید حقه اشتراک دارند و به همین جهت هم به صلاح جامعه خود یکدیگر را امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و بوسیله برپاداشتن نماز ارتباط خود را باخالقشان برقرار می‌سازند و بوسیله زکات بین خودشان ارتباط و همبستگی ایجاد می‌کنند و ولایت فیمابین خود را در ظاهر و باطن عینیت می‌بخشند و خدا را در احکام شرعیه الهی اطاعت می‌کنند.

همچنین از رسول خدا(ص ) در احکام ولائیه‌ای که در اداره امور و اصلاح شئون جامعه صادر می‌شود، مثل امر به جهاد و قضاوت‌های آن حضرت در دعاوی و حدود شرعی و... اطاعت می‌کنند و آنگاه خبر می‌دهد که بزودی قضای الهی شامل حال این‌گونه افراد شده و رحمت خدا اشخاص متصف به این صفات را در بر خواهد گرفت و علت این شمول رحمت هم اولاً عزت و سلطنت الهی است که هیچ مانعی جلوگیر او نیست و دیگر آنکه خدا حکیم است و هیچ اشتباه و اختلال و سستی و گزافی در احکام او راه ندارد.

خصوصیات زنان و مردان با ایمان

در آیه مورد بحث علائم و نشانه‌هاى مردان و زنان با ایمان بیان شده است که آن هم در پنج قسمت خلاصه مى‌شود. آیـه از ایـنـجـا شـروع مـى‌شـود کـه مى‌فرماید: «مردان و زنان با ایمان دوست و ولى و یار و یاور یکدیگرند» (والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیا بعض ). پس از بیان این اصل کلى به شرح جزئیات صفات مؤمنان مى‌پردازد که در ادامه می‌آید:

۱. نخست مى‌گوید: «آنها مردم را به نیکى‌ها دعوت مى‌کند» (یامرون بالمعروف ).

۲. «مردم را از زشتی‌ها و بدی‌ها و منکرات باز مى‌دارند» (وینهون عن المنکر).

۳. آنـهـا بـه عـکـس مـنافقان که خدا را فراموش کرده بودند «نماز را برپامى دارند» (ویقیمون الصلوة ) و به یاد خدا هستند و با یاد و ذکر او دل را روشن و عقل را بیدار و آگاه مى‌دارند.

۴. آنها بر خلاف منافقان که افرادى ممسک و بخیل هستند بخشى از اموال خویش را در راه خدا و حـمایت خلق خدا و براى بازسازى جامعه انفاق می‌کنند «و زکات اموال خویش را مى‌پردازد» (ویؤتون الزکوة ).

۵. منافقان فاسقند و سرکش و خارج از تحت فرمان حق، اما مؤمنان «اطاعت فرمان خدا و پیامبر او مى‌کنند» (ویطیعون اللّه ورسوله ). در پایان این آیه اشاره به نخستین امتیاز مؤمنان از نظر نتیجه و پاداش کرده و مى‌گوید: «خداوند آنها را به زودى مشمول رحمت خویش مى‌گرداند» (اولئ ک سیرحمهم اللّه ). شـک نیست که وعده رحمت به مؤمنان از طرف خداوند از هر نظر قطعى و اطمینان بخش است چرا که «خداوند توانا و حکیم است» (ان‌اللّه عزیز حکیم ). نه بدون علت وعده مى‌دهد و نه هنگامى که وعده داد از انجام آن عاجز مى‌ماند.

امر به معروف و نهی از منکر عامل عمل به دیگر واجبات

آیه‏ ۶۷، درباره‏ منافقان تعبیرِ «بعضهم من بعض» را آورده بود، امّا این آیه درباره‏ مؤمنان مى‏‌فرماید: «بعضهم اولیاء بعض»، شاید اختلاف تعبیر به خاطر آن است که بر خلاف مؤمنان، وحدت عمیق و پیوند ولایت در میان منافقان نیست و هنگام بروز منافع شخصى، وفادار نیستند و وحدتشان ظاهرى و صورى است، به قول قرآن: «تحسبهم جمیعاً وقلوبهم شتّى» (حشر، ۱۴) آنان را متّحد مى‏‌پندارى درحالى که دل‌هایشان پراکنده است. چون امر به معروف و نهى از منکر، عامل برپایى واجبات دیگر است، از این ‏‌رو در آیه، قبل از نماز و زکات آمده است.(تحف‏‌العقول، ص ۲۳۷)

شرایط و ضوابط امر به معروف

زن و مرد هر دو، در اصلاح جامعه تأثیر گذارند. «المؤمنون والمؤمنات»

مؤمنان در جامعه‏ اسلامى، نسبت به یکدیگر از طرف خداوند، حقّ ولایت و نظارت همراه با محبّت دارند و بى‏‌تفاوت نیستند.«بعضهم اولیاء بعض»

امر به معروف ونهى از منکر که بر همه‏ مردان و زنان با ایمان واجب است، برخاسته از حقّ ولایت بر یکدیگر است. «بعضهم اولیاء بعض یأمرون... وینهون»

امر به معروف و نهى از منکر باید از موضع قدرت باشد نه ضعف. «یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»

امر و نهى، در سایه‏ محبّت و ولایت قابل اجرا است. «بعضهم اولیاء، یأمرون...»

توجّه به زندگى محرومان و تأمین اجتماعى فقرا، در کنار مسائل عبادى دیگر است. «یُقیمون، یُؤتون الزکوة و یُطیعون اللّه...»

ایمان در اصلاح فرد و جامعه، نقش به سزایى دارد. «المؤمنون و المؤمنات... یأمرون، یَنهون، یُقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و یطیعون اللّه»

امر به معروف و نهى از منکر، اقامه‏ نماز، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسول، وظیفه و عملکرد دائمى مؤمنان است. «یَأمرون، یَنهون، یُقیمون، یُؤتون، یُطیعون» (فعل مضارع رمز استمرار است)

کسانى که دیگران را به کارهاى خوب دعوت مى‏‌کنند، باید خود نیز اهل عمل باشند. «یأمرون، یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و یطیعون»

اطاعت از خدا و رسول باید با میل و رغبت باشد. «یُطیعون اللّه و رسوله» (اطاعت در لغت به معناى پیروى با میل است)

هم اطاعت از خدا در برنامه‏‌هاى عبادى لازم است و هم اطاعت از رسول در برنامه‏‌هاى حکومتى. «یطیعون اللَّه ورسوله»

اعمال انسان، زمینه‏‌ساز رحمت الهى است. «یَأمرون، یَنهون، یُقیمون، یُؤتون، یُطیعون، سیرحمهم اللّه»

زن و مرد در دریافت رحمت الهى یکسان هستند. «المؤمنون والمؤمنات... سیرحمهم اللّه»

منبع: تفاسیر المیزان، نمونه و نور