از زیان های شراب و قمار تا چگونگی تحریم آن

* آيه               

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَآ إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَيَسْئَلُونَكَ مَاذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْأَيَتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ‏

* ترجمه                      

از تو درباره شراب و قمار مى ‏پرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ است و منافعى (مادّى) نیز براى مردم دارند. (ولى) گناه آن دو از سود آنها بزرگ‏ تر است. (همچنین) از تو مى‏ پرسند كه چه انفاق كنند؟ بگو: افزون (بر نیاز خود را)، خداوند اینچنین آیات را براى شما روشن مى‏ سازد تا شاید اندیشه كنید.

* نکته ها                     

كلمه «اثم» به گفته ‏ى راغب در مفردات، به كارى گویند كه انسان را در انجام كارهاى خیر كُند و سست كند.

سؤال اوّلِ مردم درباره ‏ى حكم خمر و میسر است. كلمه «خمر» به معناى پوشش است و لذا به پارچه ‏اى كه زنان سرِ خود را با آن پوشانده و مراعات حجاب مى‏كنند، «خمار» مى‏ گویند. از آنجا كه شراب، قدرت تشخیص را از عقل گرفته و در واقع آن را مى ‏پوشاند، به آن «خمر» مى‏ گویند.

همچنین كلمه‏ ى «مَیسر» از «یسر» به معناى آسان است. گویا در قمار، طرفین مى ‏خواهند مال همدیگر را به آسانى بربایند.

این آیه در پاسخ پرسش آنها مى‏ فرماید: شرابخوارى و قماربازى، گناهان بزرگى هستند، گرچه ممكن است منافعى داشته باشند. چنانكه عده ‏اى از راه كشت انگور یا شراب فروشى و گروه‏ هایى با دایر كردن قمارخانه، ثروتى بدست مى ‏آورند. در كتاب ‏هاى علمى و تربیتى، آثار و عوارض منفى شراب و قمار به تفصیل بازگو شده است.

در اینجا فهرستى از آنچه در تفسیر نمونه در باب زیان‏ هاى شراب و قمار آمده است، مى ‏آوریم:

1- كوتاه شدن عمر

2- عوارض منفى در كودكان. مخصوصاً اگر آمیزشى در حال مستى صورت گیرد.

3- گسترش فساد اخلاقى و بالا رفتن آمار جنایات از قبیل: سرقت، ضرب و جرح، جرائم جنسى و افزایش خطرات و حوادث رانندگى. از یكى از دانشمندان نقل شده است كه اگر دولت‏ ها نیمى از شراب فروشى ‏ها را ببندند، ما نیمى از بیمارستان ‏ها و تیمارستان ‏ها را مى ‏بندیم.

قمار نیز از جمله عوامل هیجان، بیمارى‏ هاى عصبى، سكته ‏هاى مغزى و قلبى، بالا رفتن ضربان قلب، بى اشتهایى، و رنگ پریدگى و ... است. همچنان كه بررسى كنندگان، 30 درصد آمار جنایات را مرتبط با قمار دانسته ‏اند. در ضمن قمار، در شكوفایى اقتصادى نقش تخریبى داشته و نشاط كار مفید را از بین مى ‏برد.

در بعضى از كشورهاى غیر اسلامى نیز در سال‏ هایى قمار را ممنوع و غیر قانونى اعلام كرده‏ اند. مثلاً انگلستان در سال 1853، شوروى در سال 1854 و آلمان در سال 1873 قمار را ممنوع اعلام كردند.

سؤال دوّمِ مردم درباره ‏ى انفاق است كه مى‏ پرسند چه چیزى را انفاق كنند؟ آیه در جواب مى‏فرماید: «عفو» را! عفو در لغت علاوه بر گذشت و آمرزش به معناى حدّ وسط، مقدار اضافى، و بهترین قسمت مال آمده است و هر یك از این معانى نیز با آیه سازگار است و ممكن است مراد از عفو، همه ‏ى این معانى باشد. یعنى اگر خواستید انفاق كنید، هم مراعات اعتدال را نموده و همه ‏ى اموالتان را یكجا انفاق نكنید تا خود نیازمند نشوید و هم در موقع انفاق، از بهترین اموال خود بدهید. چنانكه قرآن در جاى دیگر مى ‏فرماید: «لن تنالوا البرّ حتّى تنفقوا ممّا تحبّون» به نیكى نمی رسید [آل‏عمران، 92] مگر از آنچه دوست دارید انفاق كنید.

در تفاسیر آمده است كه تحریم شراب به صورت تدریجى بوده است. زیرا اعراب، گرفتار شراب بودند و لذا آیات، به تدریج آنها را آماده پذیرش تحریم نمود. ابتدا این آیه نازل شد: «تتّخذون منه سكراً و رزقاً حسناً» [نحل، 67] از انگور، هم نوشابه ‏ى مست كننده و هم رزق نیكو بدست مى ‏آید. یعنى شراب، رزق حسن نیست. بعد این آیه نازل شد: «فیهما اِثم كبیر و منافع للناس و اِثمهما اكبر» ضرر شراب و قمار براى مردم، بیشتر از منفعت آنهاست. و سپس این آیه نازل شد: «لاتقربوا الصلوة و انتم سُكارى» [نساء، 43] به هنگام نماز نباید مست باشید. و در خاتمه حرمت دائمى و علنى بیان شد؛ «انّما الخمر و المیسر... رجس من عمل الشیطان» [مائده، 90] شراب و قمار... نجس و از اعمال شیطان هستند.

* پيام ها                      

1- شراب و قمار، هر دو عامل فساد جسم و روح و مایه ‏ى غفلت هستند. لذا در قرآن در كنار هم مطرح شده ‏اند. «الخمر و المیسر»

2- از اندیشه و امنیّت، پاسدارى كنید. با تحریم شراب، از عقل و فكر، و با تحریم قمار، از آرامش و سلامتى روحى و اقتصادى پاسدارى شده است. «فیهما اثم كبیر... و اثمهما اكبر»

3- در برخوردها، انصاف داشته باشید. بدى‏هاى دیگران را در كنار خوبى‏ هاى آنها ببینید. آیه از منافع شراب و قمار چشم نمى ‏پوشد وموضوع را به نحوى مطرح مى‏ كند كه قدرت تعقّل و تفكّر در انسان زنده شود. «فیهما اثم كبیر و منافع للناس و اثمهما اكبر»

4- در محرّمات گاهى ممكن است منافعى باشد. «منافع للناس»

5 - در جعل قوانین باید به مسئله اهمّ و مهمّ توجّه كرد. «منافع للناس و اثمهما اكبر»

6- احكام الهى بر اساس مصالح و مفاسد است. «اثمهما اكبر»

7- آشنایى با فلسفه احكام، گامى به سوى پذیرش آن است. «اثمهما اكبر»

8 - گناهان، كبیره و صغیره دارند. «اثمهما اكبر»