زیارت و اعمال شب و روز اربعین حسینی/ با زیارت اربعین دل‌هایمان را به نهضت سیدالشهداء گره می‌زنیم

به گزارش عقیق به نقل از فردا، اربعین در لغت به معنی چهلم است و در اصطلاح به بیستم صفر ۶۱ هجری قمری، چهلمین روز شهادت امام حسین علیه‌السلام گفته می‌شود. مشهور است که اسیران کربلا روز ۲۰ ماه صفر سال ۶۱ قمری در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین علیه‌السلام به کربلا بازگشتند. زیارت اربعین یکی از اعمال روز اربعین است. زیارتی که بنابر روایتی از امام حسن عسکری علیه‌السلام یکی از پنج نشانه مومن است. زیارت امام حسین علیه السلام و زیارت اربعین از بهترین اعمال اربعین حسینی عنوان شده‌‌ است.

 از امام حسن عسکری علیه‌السلام روایت شده که فرمود: «نشانه‌هاى مؤمن پنج چیز است:
۱. به جاى آوردن پنجاه و یک رکعت نماز (۱۷ رکعت نماز واجب و ۳۴ رکعت نافله)
۲. زیارت اربعین (امام حسین علیه‌السلام)
۳. انگشتر به دست راست کردن
۴. پیشانى را به هنگام سجده بر خاک گذاشتن
۵. بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را در نماز بلند گفتن

جابربن عبدالله انصاری اولین زائر امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین

بسیاری از شیعیان در روز اربعین خود را از هر جایی به کربلا می‌رسانند و امام‌شان را در این روز زیارت می‌کنند. همچنین در این روز جابر بن عبدالله انصاری به زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام رفته است. ابراهیم آیتی در این باره می‌نویسد: «جابر بن عبدالله انصاری بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام را از خود به یادگار گذاشت.» چند روز پس از رسیدن خبر شهادت امام، جابر انصاری بارِ سفر به سوی کربلا بست. پیری و دوری راه و ظلم ستمکارانی همچون یزید و ابن زیاد، مانع سفر جابر نشد. «عطیفه عوفی» شاگرد جابر نیز او را در این سفر همراهی می‌کرد. سید بن طاووس، داستان زیارت جابر و عطیه از کربلا را نقل کرده و زیارتنامه‌ای را که جابر با آن، امام و شهدای کربلا را زیارت کرده، آورده است. نقل شده است که جابر پس از زیارت، روی قبر خم شد و صورت خود را به قبر مالید و چهار رکعت نماز خواند. آن گاه به زیارت قبر علی‌اکبر علیه السلام رفت و آن حضرت را نیز زیارت کرد، بر قبر او بوسه زد و دو رکعت نماز به جا آورد. سپس به زیارت بقیه شهدا رفت و با کلماتی عمیق زیارت‌نامه خواند. در پایان به زیارت حضرت ابوالفضل علیه‌السلام رفت و با جملاتی زیبا آن حضرت را زیارت کرد و دو رکعت نماز خواند.

ائمه علیهم‌السلام برای از یاد نرفتن قیام خونین کربلا روز اربعین را بزرگ شمرده و از اولین زائر حسینی یعنی جابر بن عبدالله انصاری تجلیل کرده و به مرور روایات بسیاری در زمینه ثواب زیارت امام حسین علیه‌السلام در روزهای خاص و در تمام طول سال نقل کردند.

 اعمال روز اربعین

اولین عمل روز اربعین حسینی، زیارت اربعین است که در ابتدای این یادداشت، به ثواب آن اشاره کردیم. متن این زیارت به این صورت است:
السَّلامُ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ السَّلامُ عَلَی خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ السَّلامُ عَلَی صَفِیِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیِّهِ السَّلامُ عَلَی الْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ السَّلامُ عَلَی أَسِیرِ الْکُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیُّکَ وَ ابْنُ وَلِیِّکَ وَ صَفِیُّکَ وَ ابْنُ صَفِیِّکَ الْفَائِزُ بِکَرَامَتِکَ أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَةِ وَ اجْتَبَیْتَهُ بِطِیبِ الْوِلادَةِ وَ جَعَلْتَهُ سَیِّدا مِنَ السَّادَةِ وَ قَائِدا مِنَ الْقَادَةِ وَ ذَائِدا مِنَ الذَّادَةِ وَ أَعْطَیْتَهُ مَوَارِیثَ الْأَنْبِیَاءِ وَ جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَی خَلْقِکَ مِنَ الْأَوْصِیَاءِ فَأَعْذَرَ فِی الدُّعَاءِ وَ مَنَحَ النُّصْحَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلالَةِ وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَی وَ شَرَی آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّی فِی هَوَاهُ وَ أَسْخَطَکَ وَ أَسْخَطَ نَبِیَّکَ.

سلام بر ولیّ خدا و حبیبش، سلام بر دوست خدا و نجیبش، سلام بر بنده برگزیده خدا و فرزند برگزیده‌اش، سلام بر حسین مظلوم شهید، سلام بر آن دچار گرفتاری‌ها و کشته اشک‌ها، خدایا من گواهی می‌دهم که حسین ولیّ تو و فرزند ولیّ تو و فرزند برگزیده توست حسینی که به کرامتت رسیده، او را به شهادت گرامی داشتی و به خوشبختی اختصاص‌اش دادی و به پاکی ولادت برگزیدی و او را آقایی از آقایان و پیشروی از پیشرویان و مدافعی از مدافعان حق قرار دادی و میراث‌های پیامبران را به او عطا فرمودی و او را از میان جانشینان حجّت بر بندگانت قرار دادی و در دعوتش جای عذری باقی نگذاشت و از خیرخواهی دریغ نورزید و جانش را در راه تو بذل کرد، تا بندگانت را از جهالت و سرگردانی گمراهی برهاند، در حالی که بر علیه او به کمک هم برخاستند، کسانی که دنیا مغرورشان کرد و بهره واقعی خود را به فرومایه‌ترین و پست‌ترین چیز فروختند و آخرت‌شان را به کمترین بها به گردونه فروش گذاشتند، تکبّر کردند و خود را در دامن هوای نفس انداختند، تو را و پیامبرت را به خشم آوردند.

 اعمال شب و روز اربعین

دومین عملی که از سید بن طاووس نقل شده است: زیارت وداع اربعین است. برای خواندن زیارت باید رو به ضریح بایستید و بگویید:

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَى وَصِیِّ رَسُولِ اللَّهِ. السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ الْحَسَنِ الزَّکِیِّ. السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ. السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الشَّهِیدَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلَایَ وَ ابْنَ مَوْلَایَ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَلَى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّکَ أَتَیْتُکَ توجّهت إلیک یَا مَوْلَایَ زَائِراً وَافِداً رَاغِباً مُقِرّاً لَکَ بِالذُّنُوبِ. هَارِباً إِلَیْکَ مِنَ الْخَطَایَا لِتَشْفَعَ لِی عِنْدَ رَبِّکَ. یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ حَیّاً وَ مَیِّتاً، فَإِنَّ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ مَقَاماً مَعْلُوماً وَ شَفَاعَةً مَقْبُولَةً. لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ هتک حَرَمَکَ وَ غَصَبَ حَقَّکَ. وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ خَذَلَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ دَعَوْتَهُ فَلَمْ یُجِبْکَ وَ لَمْ یُعِنْکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِهِ وَ حَرَمِ أَبِیکَ وَ أَخِیکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ شُرْبِ مَاءِ الْفُرَاتِ لَعْناً کَثِیراً یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً؛ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ. أَنْتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبَادِکَ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ، وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ. اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِهِ، وَ ارْزُقْنِیهِ أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ حَیِیتُ یَا رَبِّ. وَ إِنْ مِتُّ فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛

سلام بر تو اى پسر رسول خدا! سلام بر تو اى پسر على مرتضى جانشین رسول خدا! سلام بر تو اى پسر فاطمۀ زهرا سرور زنان جهان! سلام بر تو اى وارث امام حسن پاک! سلام بر تو اى حجت خدا در زمین و گواه او بر آفریده‌ها! سلام بر تو اى اباعبداللّه شهید! سلام بر تو اى مولاى من و پسر مولاى من! گواهى مى‌دهم که تو نماز را به پا داشتى و زکات دادى و امر به معروف و نهى از منکر کردى و در راه خدا جهاد نمودى تا این‌که امر یقین تو را فرارسید و نیز گواهى مى‌دهم که تو دلیل روشن از سوى پروردگارت داشتى.

اگر از دور حضرت را زیارت می‌کنید، باید بگویید: اى مولاى من! اکنون من به عنوان زائر، واردشونده، گراینده، اقرارکنندۀ به گناه و گریزان از خطا. به درگاه تو آمده‌ام تا در نزد پروردگارت از من شفاعت کنى. اى پسر رسول خدا! درود خدا بر تو در حال حیات و مرگ تو، زیرا تو در نزد خدا از مقام معلوم و شفاعت مورد پذیرش برخوردارى. خداوند کسانى را که به تو ستم نموده‌اند، لعنت کند و نیز کسانى را که تو را محروم نموده، حقت را غصب نموداند، لعنت کند و قاتلان تو را لعنت کند و آنان را که دست از یارى تو کشیدند، لعنت کند و آنان را که خواندى و به تو پاسخ مثبت ندادند و تو را یارى نکردند، لعنت کند و نیز کسانى را که از رفتن تو به سوى حرم خدا و حرم رسول خدا و حرم پدر و برادرت جلوگیرى کردند، لعنت کند و کسانى را که تو را از نوشیدن آب فرات منع کردند، بسیار و پى‌درپى لعنت کند. خدایا! اى پدیدآورندۀ آسمان‌ها و زمین! داناى پنهان و آشکار! تو بین بندگانت در آنچه اختلاف دارند، حکم مى‌کنى و زود است آنانى که ظلم کردند، بدانند کدامین جایگاه بازگشتشان است. خدایا این زیارت را آخرین عهدم از زیارت قرار مده و همیشه برایم تا وقتى که باقى و زنده هستم روزى‌ام گردان، اى پروردگار! و اگر مردم مرا در گروه ایشان محشور فرما، اى مهربان‌ترین مهربانان!

 زیارت و اعمال شب و روز اربعین حسینی

سوم اینکه: خواندن زیارت آخر روز عاشورا، در این روز توصیه شده است. سبب تأکید زیارت آن حضرت در این روز آن است که حضرت امام زین‌العابدین علیه‌السّلام با سایر اهل بیت علیه‌السلام در این روز بعد از مراجعت از شام به کربلاى معلى وارد شدند و سرهاى مقدّس شهدا را به بدن‌هاى ایشان ملحق کردند، البته این بسیار بعید است.
 
بعضى روایت کرده‌اند که در این روز اهل بیت علیه‌السلام وارد مدینه شدند، البته این هم بسیار بعید است. بعضى نیز گفته‌اند که شاید امام زین‌العابدین علیه‌السلام با طىّ الارض، پنهانی به کربلا رفته‌اند و سر‌ها را به بدن‌ها ملحق کرده‌اند، البته احتمال چنین چیزی کم است. در هر حال آنچه مشخص است؛ اوّل کسى که از صحابه حضرت به زیارت آن حضرت مشرّف شد، جابر بن عبد‌اللّه انصارى بود و او در این روز به کربلا رسید و آن حضرت و شهدای کربلا را زیارت کرد.