۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۴۴ : ۱۵
بزرگداشت شیخ مفید(ره)
ماجرای عنایت امام زمان(عج) به شیخ مفید
شیخ مفید سؤالی را به اشتباه جواب داد، ولی امام زمان(عج) با پیغامى آن را اصلاح فرمود، پس از مدتى که مرحوم مفید آگاه شد و در پى آن از دادن فتوا منصرف شد، آن حضرت طى نامه‌اى فرمود: بر شماست که فتوا بدهید و بر ماست که شما را استوار کرده و نگذاریم در خطا بیفتید.
عقیق: نهم آذر روز بزرگداشت «محمد بن محمد بن نعمان» (336 ـ 413) مشهور به شیخ مفید یکی از بزرگترین علمای شیعه و اسلام است، به همین مناسب پیرامون زندگانی این عالم بزرگ شیعی از کتاب «تلخیص از کتاب فقهای نامدار شیعه» نوشته عبدالرحیم عقیقی بخشایشی می‌آید:
شیخ مفید نامش محمد بن محمد بن نعمان هم متکلم و هم فقیه است، وی در سال 338 متولد و در سال 413 درگذشته است، کتاب معروف او در فقه به نام «مقنعه» است و چاپ شده و موجود است، شیخ مفید از چهره‌های بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام است.
*شیخ مفید و روزگار زندگی او:
پس از دوره سیاه بود که متفکران شیعه به خود آمدند و به این فکر افتادند که نخست اندیشه‌های فکری و اعتقادی شیعه را به مردم بیاموزند و آنان را با عدالت و مساوات و احکام اسلامی آشناتر سازند، از قرن دوم هجری به بعد، متکلمان شیعه و شاگردان امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) کوشیدند، اصول معتقدات تشیع را بر پایه منطق عقلی و منطق کـلام پیاده کنند، از این تاریخ تا سال 447 هجری، یعنی به سال ورود طغرل سلجوقی به بغداد و برانداختن آخرین فرمانروای شیعه آل بویه، «الملک الرحیم»، دانشمندان شیعه با استناد به ظاهر قرآن کریم و با استفاده از اخبار اهل بیت(ع) عالی‌ترین مکتب اندیشه بشری و اسلامی را ارائه داده‌اند که تا آن روز در دنیای اسلام بی‌سابقه بود، اصول فلسفی و اعتقادی این مذهب را آن چنان پـی‌ریـزی کردند که نه تنها در طول تاریخ زنده بماند، بلکه پیوسته پیشروی خود را حفظ کند و چاره یاب و پاسخگوی مشکلات اجتماعی باشد.
از یک سو اصل عدالت را در زمره اصول اعتقادی درآوردند و از سوی دیگر عقل را جز منابع استنباط احکام کلی شناساندند، در زمینه اعتقاد و عمل هر دو، حکومت عقل را به رسمیت شناختند، عصر ظهور شیخ مفید و هم‌ردیفان او در چنین موقعیت ویژه بود.
این نوع حرکت مکتبی توسط فقها و متکلمان و اندیشمندان اسلامی متوقف نشد، بلکه پیوسته تعقیب و پیگیری شد تا به وسیله فقیهان پارسایی مانند ابن ادریس، علامه حلی، محقق حلی، شیـخ علی کرکی، پسرش شیخ عبدالعال و شیخ علی منشار، شیخ بهائی و ده‌ها تن عالم دیگر در صحنه فقاهت ظاهر شدند و فقه شیعه را از عبادات و معاملات که به وسیله صدوق و کلینی و مفید و شیخ طوسی پی‌ریزی شده بود، به مرحله کامل‌تری رساندند، درست است که پس از یورش مغول بـه مراکز علمی، اندک وقفه‌ای در حوزه‌های علمی مدارس دینی به وجود آمد، ولی پس از فترت دوران مغول از نو، طبقات بعدی فقها مانند شهید اول و دوم، مقدس اردبیلی، بعدها علامه وحید بهبهانی، شیخ جعفر آل کاشف الغطا، شیخ محمدحسن صاحب جواهر و میرزای بزرگ شیرازی و شیخ مرتضی انصاری، فقه اسلام احیا شده و رونق گرفت تا به عصر کنونی رسید.
شـیخ بزرگوار ما در آن بحران برخوردهای اعتقادی و سیاسی و حرکت‌های سرنوشت‌ساز در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانش‌های ابتدایی را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد، او که در یک خانواده عمیق و اصیل در تشیع از سلاله نیکان و پاکان به وجود آمده بود و سراسر خاندان او مالامال از عشق به اهل بیت رسالت بوده‌اند، راهی بغداد شد، از اساتید و دانشمندان مدارس بغداد نیز کسب علم و دانش کرد تا در علم کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان شد.
*مکتب مفید
پـش از مفید، علم کلام و اصول فقه در میان دانشمندان اهل سنت رونقی به سزا داشت، فقها و متکلمان بسیاری در اطراف بغداد گرد آمده و در رشته‌های گوناگون اصول عقاید سرگرم بحث و مناظره بودند.
هر چند علم کلام پیش از مفید نیز در میان شیعیان سابقه داشته است، ولی در اثر محدودیتی که در کار شیعیان از نظر سیاسی بود، این موضوع از مرحله تألیف و تدوین کتاب تجاوز نمی‌کرد، پیش از مفید، شیخ صدوق که رئیس شیعیان بود، سبک ساده‌ای را در تصنیف و تألیف به وجود آورده بود و آن را بـه صورت املا به صورت ساده به مستمعان القا می‌کرد، مفید نیز در پیگیری مکتب استاد کوشید و با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کرد و تلاش‌هایی را که متقدمان مانند ابن جنید اسکافی و قبل از او ابن عقیل فقیه معروف شیعه و عیاشی ریخته بودند، به صورت دلپذیری درآورد، به گفته نجاشی کتاب کوچکی در اصول فقه تصنیف کرد که مشتمل بر تمام مباحث آن بود.
*نامه‌های امام زمان (عج) به شیخ مفید
همچنین دفتر زندگى شیخ مفید، صفحات نورانی دارد که در آن‌ها نامه‌های مبارک امام زمان(عج) به چشم مى‌خورد، دانشمند بزرگوار، احمد بن علی طبرسی در اواخر کتاب «احتجاج» برخی از توقیع‌های (نامه) حضرت ولی‌عصر(عج) را که به شیخ مفید صادر کرده، آورده است.
در این نامه‌ها حضرت حجت (عج) شیخ مفید را مشمول عنایات خاص و الطاف مخصوص خود قرار داده است، به عنوان نمونه امام زمان(ع) در خطاب‌هایش به شیخ مفید چنین مىفرماید: «للاخ السدید و الولی الرشید الشیخ المفید»؛ به برادر با ایمان و دوست رشید، شیخ مفید ....
ترجمه برخی از فراز‌های این نامه چنین است: این نامه‌اى است به برادر با ایمان و دوست رشید، شیخ مفید أبوعبداللَّه محمّد بن محمّد بن نعمان که از جمله پیمان‌هایى است که به ودیعت نهاده شده و از بندگان خدا اخذ گردیده است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم، سلام بر تو اى دوست مخلص در دین که در اعتقاد به ما با علم و یقین امتیاز دارى.
ما شکر وجود تو را به پیشگاه خداوندى که جز او خدایى نیست برده و از ذات بىزوالش مسألت مىکنیم که رحمت پیاپى خود را بر آقا و مولى و پیغمبر ما محمّد و اولاد طاهرین او فرو فرستد، و به تو- که پروردگار توفیقات را براى یارى حقّ مستدام بدارد و پاداش تو را با سخنانى که از جانب ما مىگویى با صداقت افزون گرداند - اعلام مىدارم که: به ما اجازه داده شده که تو را به شرافت مکاتبه مفتخر سازیم و موظّف بداریم که آنچه به تو مىنویسیم به دوستان ما که نزد تو هستند برسانى....
هر چند ما در جایى منزل کردهایم، که از محلّ سکونت ستمگران دور است و این هم به علّتى است که خداوند صلاح ما و شیعیان با ایمان ما را تا زمانى که دولت دنیا از آن فاسقان است در این دیده است، ولى در عین حال از اخبار و اوضاع شما کاملا آگاهیم و چیزى از آن بر ما پوشیده نمىماند.
*فتوای نادرست شیخ مفید و اصلاح آن توسط امام زمان(عج)
شیخ مفید سؤالی را به طور غیر عمد و به اشتباه جواب داد، ولی حضرت ولى‌عصر(عج) با پیغامى آن را اصلاح فرمود، پس از مدتى که مرحوم مفید آگاه شد و در پى آن از دادن فتوا منصرف شد، آن حضرت طى نامه‌اى خطاب به شیخ فرمود: «بر شماست که فتوا بدهید و بر ماست که شما را استوار کرده و نگذاریم در خطا بیفتید».(اطلاعات بیشتر)
*غروب خورشید فقیه بزرگ شیعه
سرانجام این عالم ربانی در سال 413 هجرى در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت، شیخ طوسى که خود در تشییع جنازه او حضور داشته است، مىگوید: روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. 80 هزار نفر از شیعیان او را تشییع کردند و سیدمرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد(ع)، پایین پاى آن حضرت نزدیک قبر استادش ابن قولویه مدفون شد.
منبع:فارس
شیخ مفید نامش محمد بن محمد بن نعمان هم متکلم و هم فقیه است، وی در سال 338 متولد و در سال 413 درگذشته است، کتاب معروف او در فقه به نام «مقنعه» است و چاپ شده و موجود است، شیخ مفید از چهره‌های بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام است.
*شیخ مفید و روزگار زندگی او:
پس از دوره سیاه بود که متفکران شیعه به خود آمدند و به این فکر افتادند که نخست اندیشه‌های فکری و اعتقادی شیعه را به مردم بیاموزند و آنان را با عدالت و مساوات و احکام اسلامی آشناتر سازند، از قرن دوم هجری به بعد، متکلمان شیعه و شاگردان امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) کوشیدند، اصول معتقدات تشیع را بر پایه منطق عقلی و منطق کـلام پیاده کنند، از این تاریخ تا سال 447 هجری، یعنی به سال ورود طغرل سلجوقی به بغداد و برانداختن آخرین فرمانروای شیعه آل بویه، «الملک الرحیم»، دانشمندان شیعه با استناد به ظاهر قرآن کریم و با استفاده از اخبار اهل بیت(ع) عالی‌ترین مکتب اندیشه بشری و اسلامی را ارائه داده‌اند که تا آن روز در دنیای اسلام بی‌سابقه بود، اصول فلسفی و اعتقادی این مذهب را آن چنان پـی‌ریـزی کردند که نه تنها در طول تاریخ زنده بماند، بلکه پیوسته پیشروی خود را حفظ کند و چاره یاب و پاسخگوی مشکلات اجتماعی باشد.
از یک سو اصل عدالت را در زمره اصول اعتقادی درآوردند و از سوی دیگر عقل را جز منابع استنباط احکام کلی شناساندند، در زمینه اعتقاد و عمل هر دو، حکومت عقل را به رسمیت شناختند، عصر ظهور شیخ مفید و هم‌ردیفان او در چنین موقعیت ویژه بود.
این نوع حرکت مکتبی توسط فقها و متکلمان و اندیشمندان اسلامی متوقف نشد، بلکه پیوسته تعقیب و پیگیری شد تا به وسیله فقیهان پارسایی مانند ابن ادریس، علامه حلی، محقق حلی، شیـخ علی کرکی، پسرش شیخ عبدالعال و شیخ علی منشار، شیخ بهائی و ده‌ها تن عالم دیگر در صحنه فقاهت ظاهر شدند و فقه شیعه را از عبادات و معاملات که به وسیله صدوق و کلینی و مفید و شیخ طوسی پی‌ریزی شده بود، به مرحله کامل‌تری رساندند، درست است که پس از یورش مغول بـه مراکز علمی، اندک وقفه‌ای در حوزه‌های علمی مدارس دینی به وجود آمد، ولی پس از فترت دوران مغول از نو، طبقات بعدی فقها مانند شهید اول و دوم، مقدس اردبیلی، بعدها علامه وحید بهبهانی، شیخ جعفر آل کاشف الغطا، شیخ محمدحسن صاحب جواهر و میرزای بزرگ شیرازی و شیخ مرتضی انصاری، فقه اسلام احیا شده و رونق گرفت تا به عصر کنونی رسید.
شـیخ بزرگوار ما در آن بحران برخوردهای اعتقادی و سیاسی و حرکت‌های سرنوشت‌ساز در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانش‌های ابتدایی را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد، او که در یک خانواده عمیق و اصیل در تشیع از سلاله نیکان و پاکان به وجود آمده بود و سراسر خاندان او مالامال از عشق به اهل بیت رسالت بوده‌اند، راهی بغداد شد، از اساتید و دانشمندان مدارس بغداد نیز کسب علم و دانش کرد تا در علم کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان شد.
*مکتب مفید
پـش از مفید، علم کلام و اصول فقه در میان دانشمندان اهل سنت رونقی به سزا داشت، فقها و متکلمان بسیاری در اطراف بغداد گرد آمده و در رشته‌های گوناگون اصول عقاید سرگرم بحث و مناظره بودند.
هر چند علم کلام پیش از مفید نیز در میان شیعیان سابقه داشته است، ولی در اثر محدودیتی که در کار شیعیان از نظر سیاسی بود، این موضوع از مرحله تألیف و تدوین کتاب تجاوز نمی‌کرد، پیش از مفید، شیخ صدوق که رئیس شیعیان بود، سبک ساده‌ای را در تصنیف و تألیف به وجود آورده بود و آن را بـه صورت املا به صورت ساده به مستمعان القا می‌کرد، مفید نیز در پیگیری مکتب استاد کوشید و با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کرد و تلاش‌هایی را که متقدمان مانند ابن جنید اسکافی و قبل از او ابن عقیل فقیه معروف شیعه و عیاشی ریخته بودند، به صورت دلپذیری درآورد، به گفته نجاشی کتاب کوچکی در اصول فقه تصنیف کرد که مشتمل بر تمام مباحث آن بود.
*نامه‌های امام زمان (عج) به شیخ مفید
همچنین دفتر زندگى شیخ مفید، صفحات نورانی دارد که در آن‌ها نامه‌های مبارک امام زمان(عج) به چشم مى‌خورد، دانشمند بزرگوار، احمد بن علی طبرسی در اواخر کتاب «احتجاج» برخی از توقیع‌های (نامه) حضرت ولی‌عصر(عج) را که به شیخ مفید صادر کرده، آورده است.
در این نامه‌ها حضرت حجت (عج) شیخ مفید را مشمول عنایات خاص و الطاف مخصوص خود قرار داده است، به عنوان نمونه امام زمان(ع) در خطاب‌هایش به شیخ مفید چنین مىفرماید: «للاخ السدید و الولی الرشید الشیخ المفید»؛ به برادر با ایمان و دوست رشید، شیخ مفید ....
ترجمه برخی از فراز‌های این نامه چنین است: این نامه‌اى است به برادر با ایمان و دوست رشید، شیخ مفید أبوعبداللَّه محمّد بن محمّد بن نعمان که از جمله پیمان‌هایى است که به ودیعت نهاده شده و از بندگان خدا اخذ گردیده است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم، سلام بر تو اى دوست مخلص در دین که در اعتقاد به ما با علم و یقین امتیاز دارى.
ما شکر وجود تو را به پیشگاه خداوندى که جز او خدایى نیست برده و از ذات بىزوالش مسألت مىکنیم که رحمت پیاپى خود را بر آقا و مولى و پیغمبر ما محمّد و اولاد طاهرین او فرو فرستد، و به تو- که پروردگار توفیقات را براى یارى حقّ مستدام بدارد و پاداش تو را با سخنانى که از جانب ما مىگویى با صداقت افزون گرداند - اعلام مىدارم که: به ما اجازه داده شده که تو را به شرافت مکاتبه مفتخر سازیم و موظّف بداریم که آنچه به تو مىنویسیم به دوستان ما که نزد تو هستند برسانى....
هر چند ما در جایى منزل کردهایم، که از محلّ سکونت ستمگران دور است و این هم به علّتى است که خداوند صلاح ما و شیعیان با ایمان ما را تا زمانى که دولت دنیا از آن فاسقان است در این دیده است، ولى در عین حال از اخبار و اوضاع شما کاملا آگاهیم و چیزى از آن بر ما پوشیده نمىماند.
*فتوای نادرست شیخ مفید و اصلاح آن توسط امام زمان(عج)
شیخ مفید سؤالی را به طور غیر عمد و به اشتباه جواب داد، ولی حضرت ولى‌عصر(عج) با پیغامى آن را اصلاح فرمود، پس از مدتى که مرحوم مفید آگاه شد و در پى آن از دادن فتوا منصرف شد، آن حضرت طى نامه‌اى خطاب به شیخ فرمود: «بر شماست که فتوا بدهید و بر ماست که شما را استوار کرده و نگذاریم در خطا بیفتید».(اطلاعات بیشتر)
*غروب خورشید فقیه بزرگ شیعه
سرانجام این عالم ربانی در سال 413 هجرى در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت، شیخ طوسى که خود در تشییع جنازه او حضور داشته است، مىگوید: روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. 80 هزار نفر از شیعیان او را تشییع کردند و سیدمرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد(ع)، پایین پاى آن حضرت نزدیک قبر استادش ابن قولویه مدفون شد.
منبع:فارس
گزارش خطا
