اربعین؛ شناسنامه تاریخی شیعیان

عقیق: همه ساله هزاران نفر عاشقانه چندی قبل از اربیعن حسینی، پای پیاده رهسپار سرزمینی می شوند که صحنه نبردو جنگ جبهه حق و باطل بود.

سرزمینی که مصیبتی را در تاریخ رقم زد که امروز در تمام نقاط جهان با فرارسیدن ما محرم صدای مظلومیت اش در جان و دل همه می پیچد. برای بسیاری سوال است که پیاده روی های اربعین چه سابقه ای در تاریخ دارد، آیا ائمه(ع) و علمای شیعه نیز چنین رویکردی را داشتند و اساسا رشیه این پیاده روی ها به منظور زیارت مزار ائمه به کجا بر می گردد.
در این راستا با حجت الاسلام و السلمین دکتر سید صمصام الدین قوامی، استاد حوزه و دانشگاه به گفت وگو پرداختیم که حاصل آن را می خوانید:

در چند سال اخیر کاروان های مختلفی از ایران پای پیاده در روز اربعین حسینی رهسپار کربلا می شوند، آیا این جریان سابقه تاریخی دارد و می توانیم برایش از نگاه تاریخ و یا عملکرد ائمه مصداقی بیاوریم؟

بله، این رویکرد یعنی پیاده روی به قصد زیارت البته سابقه ای حتی قبل از قیام عاشورا دارد. در مورد خانه خدا داریم که امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) از مدینه به سمت مکه را پای پیاده به قصد زیارت خانه خدا طی می کردند، همچنین در مورد سیدالشهدا(ع) نیز گفته اند که حضرت بیست و پنج سفر پیاده به مکه رفته اند و در مسیر به زوار و حجاجی که می دیدند رهنمود داشته و ایشان را ارشاد می کردند.

حال وقتی چنین رویکردی در مورد دو امام معصوم درباره زیارت خانه خدا آن هم به این شکل و در آن زمان ثبت می شود، به طبع این مساله سنت حسنه ای می شود.

البته قافله ها که در آن زمان به طور طبیعی پیاده بودند، چراکه به جز حیوانات و ابزار ابتدایی آن روزگار امکاناتی وجود نداشت، مرادم از طرح این مساله آن بود که آیا پیاده رو به قصد زیارت و یا بعضا شهادت و زیارت مزار آن بزرگواران در گذشته و به ویژه میان اهل بیت در رابطه با امام حسین(ع) وجود داشته است؟
بله، ببینید، زمانی که قافله اسرا از کربلا وارد شام می شوند و دوباره به کربلا بر می گردند این حرکت شکل می گیرد چراکه با پای پیاده برگشتند، این که امروز می بینیم خیل عظیمی روز اربعین پیاده به زیارت بارگاه امام حسین(ع (می روند در واقع همراهی و تکرار تاریخی با قافله اسرا است که با چنان وضعی بعد از چهل روز به کربلا باز گشتند. چهل روز بعد از واقعه کربلا زمانی که می خواستند از مدینه به شام برگردند امام سجاد(ع) فرمودند ما را از کربلا عبور دهید. همچنین ماجرای جابر انصاری که نابینا هم بود و عطیه که آنها نیز پیاده آمده بودند.

در ایران البته این حرکت بسیار نمود دارد، چه در چند سال اخیر که حرکت کاروهای عزاداری برای حضور در کربلا برای عزاداری مراسم اربعین شکل می گیرد و چه در گذشته که که بسیاری از علمای از نجف به کربلا، یا از تهران به مشهد می رفتند، فکر می کنید که این رویکرد تواسنته باشد با یان سابقه تبدیل به نماد شعی شده باشد؟
قطعا، در واقع بزرگترین حرکت عزاداری شیعه محسوب می شود، زمان صدام که اصلا اجازه عزاداری نمی دادند، قبل از صدام نیز در زمان حسن البکر نیز اجازه راهپیمایی به قصد زیارت و عزاداری داده نمی شود اما بعد از کشته شدن صدام عقده های چندین ساله سر باز کرده و انفجاری از حضور شیعیان در حرمین شریفین رخ داد.

 و ظاهرا سبک عزاداری در این روزها و در این ایام شکل ویژه دارد؟!

دقیقا، برای مثال هیئات «طویریج» عراق که هیئاتی بسیاری قدیمی است، این هیئات حروله می کنند، یعنی هنگام عزاداری نه می دوند و نه عادی راه می بروند، حالتی سراسیمه دارند که تداعی کننده شرایط اسرا است، علامه بحرالعلوم نیز در این هیات بودند و معروف است که علامه حین عزاداری عمامه اش را انداخته و اعلام کرده است که امام زمان را دیدم که ایشان هم در این هیات بوده است و امام زمان را دیدم که ایشان نیز چنین کردند.

در واقع ماجرا این بود هنگامی که هیات به محل استقرار علامه بحر العلوم رسید، اطرافیان از رفتار علامه شگفت زده شدند. علامه بحر العلوم به محض مشاهده هیات عمامه از سر انداخته، پیراهن از تن به درآورده و با همراهی عزاداران به سمت کربلا فریاد واحسیناه واحسیناه سر می داد.
اطرافیان علامه که نگران آسیب رسیدن به ایشان بودند، مرحوم بحر العلوم را احاطه نموده تا آنکه پس از اتمام مراسم عزاداری ایشان به حال طبیعی باز گشتند.
اطرافیان علامه نقل می کنند که علامه به شدت توان خویش را از دست داده بود و صورت اش برافروخته بود. وقتی علت این رفتار ناگهانی را از مرحوم بحر العلوم جویا شدند ایشان فرمود: هنگامی که هیات به من نزدیک گردید، امام زمان را دیدم که با سر و پای برهنه به همراه عزاداران به همراه سینه زنان اشک می ریزند. با دیدن این صحنه، اختیارم از دست برفت و وارد هیات شدم تا بهمراه امام زمان (عج) عزاداری و سینه زنی کنم.

 حرکت این هیات و عزاداری دقیقا یادآور شرایط سخت کاروان اسرا است که پای برهنه روی ریگ های داغ بیایان و با شلاق های پیاپی به سختی قدم از قدم بر میداشتند و این همدردی با اهل بیت امام حسین(ع) است. آیادیگر ائمه نیز اربعین داشتند؟
به مساله جالبی اشاره کردید، در واقع هیچ کدام از معصومین دیگر اربعین ندارند، حتی مادر بزرگوارشان حضرت زهرا(س)، اما سیدالشهدا(ع) اربعین دارد، و دلیل این مسئله برگشت کاروان اسرا بعد از چهل روز از واقعه عاشورا به کربلا است که یادآور فاجعه و مصیبت خاندان اهل بیت بود.

نکته دیگر در مورد اربعین که به نظرم شایسته است در این مجال مطرح شود، آن است که چهل رمزی دال بر کمال و بلوغ است، یعنی گویا این خون بعد از چه روز به ثمر نشسته است لذا این رفت و برگشت از کربلا به شام و بازگشت به کربلا در تاریخ ماند و تا به امروز ادامه یافت به طوری که در ایران هرساله هزاران نفر هم آهنگ با قافله کربلا به این سرزمین می روند.
آیا اشاره ای مستقیم نسبت به اربعین حسینی از سوی ائمه(ع) داریم؟
بله، امام حسین عسگری(ع) روز اربعین را به نام شیعه ثبت و مهر کرد، چراکه فرمود: شیعیان چهار علامت دارند: یکی اینکه انگشتر بر دست راست می کنند، سجده برخاک می کنند، نافله می خوانند، بلند «بسم الله الرحمن الرحیم» می گویند، و زیارت اربعین دارند.

 منبع:شبستان