۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۸ : ۰۷
خطبه رسول اكرم (ص) در جمعه آخر شعبان
عقیق: رسول اكرم (ص) جمعه آخر شعبان درباره ماه مبارك رمضان [2] خطابه‌اي ايراد
فرموده‌اند كه گرچه خطابه‌هاي متعدد از رسول خدا و ائمه هدي (ع) داريم و
نزديك ماه مبارك رمضان ايشان در خطابه‌هايشان اهميت اين ماه را گوشزد مي
فرمودند اما اين خطابه فرازهاي بلندي دارد كه آنرا ممتاز كرده است. اين
خطبه چنين نقل شده :
« عن ابيه عن الرضا عن آبائه عن عليٍ (ع) قال : اِن رَسولَ الله خَطَبَنا ذات يَوْم فقال اَيُّها الناس اِنهُ قَدْ اَقْبَلَ اِلَيْكُم شَهْرُ الله بِالْبَرَكَه وَ الرَّحمه وَ المغفرَه شَهْرٌ هُوَ عِندَ الله اَفْضَلُ الشُّهُر وَ ايّامهُ اَفْضَلُ الايّام وَ لياليه اَفْضَلُ اللَّيالي هُوَ شَهْرٌ دُعيتُم فيه اِلي ضيافه الله اَنفاسُكُم فيه تَسْبيحٌ وَ نوْمكُم فيه عبادَه وَ عَملُكُم فيه مقبولٌ وَ دعاؤُكُم فيه مستجابٌ فاسئلوا اللهَ رَبَّكُم بِنيّاتٍ صادِقَه وَ قُلوبٍ طاهره اَن يُوَفِّقَكُم لِصيامه وَ تِلاوَه كتابه فَاِن الشَّقِيَّ من حُرِم غُفْران الله في هذا الشَّهْر العظيم وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُم وَ عَطَشِكُم فيهِ جوعَ يَوْم القيامه وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقوا علي فُقَرائِكُم وَ مساكينكُم وَ قِّروا كِبارَكُم وَ ارْحَموا صِغارَكُم وَ صِلوا اَرْحامكُم وَ احْفَظوا اَلْسِنتَكُم وَ غُضُّوا عَما لايَحِلُّ النظَرُ اِلَيْه اَبْصارَكُم وَ لايَحِلُّ الاِسْتِماعُ اِلَيْهِ اَسْماعَكُم. وَ تُوبوا اِلي الله من ذنوبِكُم وَ ارْفَعُوا اِلَيْهِ اَيْدِيَكُم بِالدُّعاءِ في اَوْقاتِ صَلَواتِكُم فَاِنها اَفْضَلُ السّاعاتِ يَنظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَُّ فيها بِالرَّحْمه اِلي عِبادِهِ يُجيبُهُم اِذا ناجَوْهُ اَيُّها الناس اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم فَفُكُّوها بِاسْتِغْفارِكُم وَ ظُهورُكُم ثَقِيلَه من اَوْزارِكُم»3
امام هشتم (ع) از پدران بزرگوارش و آنان از اميرالمومنين (ع) نقل كرده‌اند كه اميرالمومنين (ع) فرمود: پيغمبر اكرم (ص) نزديك ماه مبارك رمضان كه بود خطابه‌اي ايراد كردند در بعضي از خطابه‌هاي ديگر است كه در جمعه آخر ماه شعبان بود كه اين ماه ماهي است كه
« اَيُّها الناس اِنهُ قَدْ اَقْبَلَ اِلَيْكُم شَهْرُ الله بِالْبَرَكَه وَ الرَّحمه وَ المغفرَه»
به استقبال ماه خدا برويد كه به سوي شما گام بر مي‌دارد. ماه خدا با بركت و رحمت و همه زيبايي‌ها و جمال به سوي شما در حركت است.
« شَهْرٌ هُوَ عِندَ الله اَفْضَلُ الشُّهُر»
ماه مبارك رمضان بالاترين و برترين ماه‌هاست.
« وَ ايّامهُ اَفْضَلُ الايّام وَ لياليه اَفْضَلُ اللَّيالي»
روزهايش بهترين روزها و شبهايش بهترين شبهاست در سال.
« هُوَ شَهْرٌ دُعيتُم فيه اِلي ضيافه الله»
ماهي است كه شما از جانب خدا به مهماني خدا دعوت شده‌ايد، صاحبخانه خداست و شما وارد بر پروردگار عز و جل هستيد.
« اَنفاسُكُم فيه تَسْبيحٌ وَ نوْمكُم فيه عبادَه وَ عَملُكُم فيه مقبولٌ وَ دعاؤُكُم فيه مستجابٌ »
نفس‌هاي شما در آن تسبيح و خوابتان عبادت و اعمالتان مورد قبول و دعايتان در اين ماه مستجاب است. آن قدر اين ماه بزرگ است و آن قدر احترام به اين ماه انسان را بالا مي‌برده انسان را بزرگ مي‌كند، انسان را به خدا وصل مي‌كند به قدري شخصيت آدمي گسترده مي‌شود در حدي كه نفسهايش ثواب تسبيح خدا دارد و خوابش عبادت است و اعمالش همه پذيرفته است. اعمال صالحه‌اش مقبول و دعايش مستجاب است. انسان در اين ماه با احترام به اين ماه و توجه به نماز و روزه اين قدر بزرگ مي‌شود كه اگر در تمام سال انسان اين توجه را بكند چنين عظمتي را پيدا نمي‌كند.
حالا كه اين ماه چنين است پس به چند نكته توجه كنيد:
1: « فاسئلوا اللهَ رَبَّكُم بِنيّاتٍ صادِقَه وَ قلوبٍ طاهره»
پس از خدا بخواهيد و دعا كنيد با نيات صادق و قلوب پاك.
در حديث ديگر است كه از اميرالمومنين (ع) سوال مي‌كنند در ماه رمضان چه كنيم؟ مي‌فرمايند: دعا و استغفار از گناه دعا و استغفار.
2: از خدا خير بخواهيد، آخرت بخواهيد، دنيا بخواهيد و در رأس آنها توجه به معنويات بخواهيد، از خدا بخواهيد خدا به شما توفيق روزه بدهد و توفيق تلاوت كتاب او قرآن را.
« اَن يُوَفِّقَكُم لِصيامه وَ تِلاوَه كتابه»
از خدا بخواهيد كه به قرآن توجه كنيد، قرآن بخوانيد و به قرآن عمل كنيد. عجيب است كه اگر انسان از خدا خواست خدا به آدمي لطف مي‌كند، در لطف حق ترديدي نيست.
« فَاِن الشَّقِيَّ من حُرِم غُفْران الله في هذا الشَّهْر العظيم »
شقي آن كسي است كه از رحمت خدا در اين ماه محروم شود.
« وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُم وَ عَطَشِكُم فيهِ جوعَ يَوْم القيامه وَ عَطَشَهُ »
بنابراين اول از خدا بخواهيد موفق به روزه و تلاوت قرآن شويد. بچه‌ها و نوجوانان مخصوصاً در مساجد به تلاوت قرآن و تجويد قرآن و احياناً تفسير قرآن بوسيله افراد شايسته تشويق كنيد. ماه ماه قرآن و ماه نور است. شقي كسي است كه از اين ارزش‌ها محروم گردد، وقتي گرسنه و تشنه مي‌شويد ياد قيامت و آخرت بيفتيد، در عالم برزخ هم غذايي است به نوع خودش در قيامت هم كه معاد جسماني است غذايي است كه در عالم قبر تشنه و گرسنه نباشد قالب مثالي ما، در قيامت گرسنه و تشنه و سرگردان نباشيم. ياد كنيم آن تشنگي و گرسنگي را و به خودمان بينديشيم.
3:« وَ تَصَدَّقوا علي فُقَرائِكُم وَ مساكينكُم»
صدقه دهيد به فقراء ، به مساكين صدقه دهيد.
لازم نيست مسكين باشند، چه بسا خانواده‌هاي آبرومند باشند كمك كنيد به آنها در اين ماه. نگذاريد خانواده‌ها در زندگي دچار مشكل باشند.
در حديث ديگر از رسول اكرم است مي‌فرمايد در جمعه آخر ماه شعبان بود.
پيامبر مي‌فرمود با فقراء و آنان كه ندارند مواسات كنيد، يكرنگ باشيد.
لزوم دوري از اسراف:
خيلي جاي تأسف است كه آدم مي‌بيند در جامعه اسلامي افرادي سفره‌شان تهي از غذاست و افرادي سفره‌شان رنگي از غذاست. خيلي جاي تأسف كه آدم اسراف و تبذير مي‌بيند. نكنيم اين همه اسراف و اين همه ولخرجي. چقدر مهماني‌ها و ولخرجي در دعوت‌ها، عروسي‌ها، غير عروسي‌ها، حتي مهمانان خارجي كه دعوت مي‌كنيم چقدر در اين هتل‌ها غذا هدر مي‌رود. خدا به ما غضب مي‌كند. در مراسم‌ها، چه عزاها، چه عروسي‌ها اين همه ولخرجي نكنيم.
از اين ماه مبارك توشه بگيريم شيوه زندگي كه خدا بر آن راضي است را در پيش بگيريم. اينجا مي‌فرمايد: مواسات بر تهديدستان، انفاق بر فقيران. ولي روي هم رفته از طرف ديگر اسراف چيزي حرام است، تبذير كه دور ريختن است بدتر از اسراف است. اينها گناهان علني جامعه ماست. اين چه فرهنگي است كه بين ما مردم و طبقه خاصي است. يك توجيهي به وضع زندگي است. اينها همه گناه است، اينها همه پاسخ مي‌خواهد، بايد در پيشگاه خدا جواب بدهيم. گناه كه فقط غيبت و تهمت و فحشا و دروغ نيست. آنها گناهان كبيره است و بجاي خود محفوظ است، اينها هم گناه است.
« وَ تَصَدَّقوا علي فُقَرائِكُم وَ مساكينكُم »
به فقرا و مسكينان صدقه دهيد، به پيرمردان احترام كنيد و به كودكان رحم كنيد.
4: « وَ قِّروا كِبارَكُم وَ ارْحَموا صِغارَكُم »
پيرمردان را احترام كنيد، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، پدران و مادران را احترام كنيد. در جامعه‌اي اگر پيرمردها و پيرزن‌ها و بزرگسال محترم نباشد رحمت خدا از سر آن جامعه دور مي‌شود.
اي كبار، اي پدرها، اي مادرها، اي كساني كه پير هستيد كوچك‌ها را هم شفقت كنيد و دست ملاطفت بر سرشان بكشيد.
5: « وَ صِلوا اَرْحامكم »
در اين ماه به ارحامتان برسيد و با آنها ارتباط برقرار كنيد.
6: « وَ احْفَظوا اَلْسِنتَكُم وَ غُضُّوا عَما لايَحِلُّ النظَرُ اِلَيْه اَبْصارَكُم وَ لايَحِلُّ الاِسْتِماعُ اِلَيْهِ اَسْماعَكُم.»
زبانتان را حفظ كنيد، چشمانتان را از گناه بپوشانيد، اي مردان، به زن اجنبي نگان نكنيد و اي زنان به مرد بيگانه چشم ندوزيد، عفت را پيشه كنيد، ارتباط در ادارات، در كلاس ، در كارهاي ديگر براساس عفت و تقوا باشد مخصوصاً در اين ماه كه ماه ذخيره كردن و ايجاد ملكه تقوا در آدمي است.
خودتان را به گناه نزديك نكنيد، استماع گناه نكنيد، استماع كنيدآنچه حق است نه آنچه باطل و گناه است.
7: « وَ تَحَننوا علي اَيْتام الناس »
به يتيمان و بچه‌هايي كه فاقد سرپرستند رسيدگي كنيد.
با اين حركات انسان جلوه خدا مي‌شود، با اين حركات انسان مي‌شود.
قال (ص) «اِن الله تبارك وَ تعالي الصَّوْم لي وَ انا اَجْزي به [ اُجْزي به ] »4
اگر« اُجزي» باشد يعني من خودم پاداش روزه‌گير هستم. كسي كه روزه مي‌گيرد به من رسيده است
يعني به همه ارزش‌ها و زيبايي‌ها رسيده است.
8: « وَ تُوبوا اِلي الله من ذنوبِكُم وَ ارْفَعُوا اِلَيْهِ اَيْدِيَكُم بِالدُّعاءِ في اَوْقاتِ صَلَواتِكُم »
«توبه كنيد به سوي خدا از گناهانتان و به سوي خدا دست دعا بلند كنيد» دعا كنيد در روز و شب‌ها و سحرها. خداوند دعاي شما را مستجاب مي‌كند.
« فَاِنها اَفْضَلُ السّاعاتِ يَنظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَُّ فيها بِالرَّحْمه اِلي عِبادِهِ يُجيبُهُم اِذا ناجَوْهُ »
وقتي با خدا مناجات مي‌كنند خدا هم با آنها سَر و سِّر دارد و مي‌پذيرد آدمي را ،اين ماه ماه پذيرفته شدن انسان است، ماه ضيافت خداست، ماه مهمان شدن خداست.
« اَيُّها الناس اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم »
اي انسان‌ها همان طوري كه كسي خانه‌اش را رهن مي‌گذارد، خانه‌اش را وثيقه ديگري مي‌گذارد و پولي مي‌گيرد ديگر خانه در گرو ديگريست تا اينكه برود و پولش را بدهد. اعمال شما اين چنين است يعني
« اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم »
انفس شما به اعمال شما مرهون است يعني گرو اعمال شماست
« فَفُكُّوها بِاسْتِغْفارِكُم »
با استغفار اين دل را و اين جان خود را آزاد كنيد.
« وَ ظُهورُكُم ثَقِيلَه من اَوْزارِكُم »
شما اين پشتهايتان از گناه خميده شده است. اين قدر گناه كرده‌ايد كه قد شما خميده شده است. گناه اين طور انسان را تباه مي‌كند. بايد از خدا خواست تا خدا به انسان عنايت كند و به قول حافظ مي‌گويد: اين همه عنايت‌ها و اين همه توجه‌ها از لطف خداست.
نور دل , اشك روان , ناله شب , آه سحر
اين همه از نظر لطف خدا مي‌بينم
نيست در دايره يك نقطه خلافش كم و بيش
كه من اين مسئله بي‌چون و چرا مي‌بينم
دعاي سحر ماه مبارك رمضان امام سجاد (ع):
ببينيم امام زين‌العابدين (ع) در سحرهاي ماه مبارك رمضان چطور با خدا صحبت مي‌كند. من و شما هم بياييم به همراه امام سجاد (ع) به اين كلمات در دل توجه كنيم و به خودمان فرو رويم و ببينيم وضع ما چيست. امام سجاد (ع) در دعاي سحر ماه مبارك رمضان به خدا عرض مي‌كند:
« اَللهُم اِني كُلَّما قُلْتُ قَدْ تَهِيّاتُ وَ تَعَبَّاتُ وَ قُمتُ لِلصَّلوه بَيْن يَدَيْكَ وَ ناجَيْتُكَ اَلْقَيْتَ عَلَيَّ نعاساً اِذا اَنا صَلَّيْتُ»
بار خدايا , من هر وقت گفتم و مهيا شدم و ايستادم براي نماز در برابرت و با تو راز گفتم در وقت نماز بر من خستگي افكندي ؟ خدايا چه شده است كه وقتي من براي نماز در پيشگاه تو و مناجات با تو آماده مي‌شوم يك دفعه گويا خسته مي‌شوم؟ خواب مرا مي‌گيرد، بيحال مي‌شوم و نمي‌توانم با تو مناجات كنم چرا اينطور است ؟!
« وَ سَلَبْتَني مناجاتَكَ اِذا اَنا ناجَيْتُ »
تو حال مناجات را از من بر مي‌داري چه شده است كه توفيق راز و نياز و مناجات با تو را پيدا نمي‌كنم؟
« مالي كُلَّما قُلْتُ قَدْ صَلَحَتْ سَريرَتي وَ قَرُبَ من مجالِسِ التَّوابين مجْلِسي عرضت لي بليه ازالت قدمي ... »
چرا هر وقت مي‌گويم كه درونم خوب شده ، قلبم را پاك مي‌كنم و دلم از گناه مي‌شويم و تصميم بر بندگي تو مي‌گيرم و به مجلس توابين نزديك مي‌شوم و با توبه‌كنندگان نشست و برخاست مي‌كنم چه شده است كه نمي‌توانم توبه كنم ؟ نمي‌توانم خودم را درست كنم و برايم گرفتاري پيش مي‌آيد ؟
خدايا اين به عنايت و لطف تو خدشه وارد نمي‌كند، عنايت تو گسترده است ولي اشكال در من است. من به اشكال خودم توجه مي‌كنم. ايراد من چيست؟
« لَعَلَّكَ عَن بابِكَ طَرَدْتَني وَ عَن خِدْمتِكَ نحَّيْتَني اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني مسْتَخِفّاً بِحَقِكَ فَاَقْصَيْتَني »
شايد تو مرا از در خانه‌ات دور كردي و يا مرا از خدمت خودت دور كرده‌اي. يا شايد مرا ديدي كه حقت را سبك شمرد‌ه‌ام شايد من چنينم كه حق تو را رعايت نمي‌كنم، به طاعت تو مي‌انديشم، به گناه فكر مي‌كنم و اين موجب شده مرا از حريم خودت دور كرده‌اي.
« اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني معْرِضاً عَنكَ فَقَلَيْتَني »
خدايا بلكه چنين است كه من از تو اعراض كردم و بدم داشتي . تو اول قرار بود با من سر و سّر داشته باشي بنا بود خدايا با تو صميمي و رفيق باشم ، با من هم قرار گذاشتي اما بعداً معامله را برهم زدي چرا معامله بر هم خورد؟ اين مربوط به من است. خدايا من معامله را به هم زدم. من تو را ول كردم كه تو مرا ول كردي. هر خطايي از من است.
« اَوْ لَعَلَّكَ وَجَدْتَني في مقام الكاذبين فَرَفَضْتني »
خدايا بلكه من با دروغگويان رفت و آمد مي‌كنم بلكه من دروغ مي‌گويم كه مرا ول كردي.
« اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني غَيْرَ شاكِرٍ لِنعْمائِكَ فَحَرَمتَني اَوْ لَعَلَّكَ فَقَدْتَني من مجالِسِ العُلَماءِ فَخَذَلْتني »
شايد من شكرگزار نعمتهايت نيستم پس محرومم ساختي، يا شايد در مجلس علماء و آنان كه به تو معرفت دارند و در راه معارف تو گام برداشته‌اند و افرادي پخته در معرفت تو شده‌اند و دانشمندان دين تو شده‌اند نيافتي بلكه خدايا مرا از غافلين ديدهاي كه از آنها دور شده‌ام و مرا رها كردي.
« اَوْ لَعَّلَكَ رَأَيْتَني في الغافلين فَمن رَحْمتِكَ آيَسْتَني »
شايد خداي مرا از غافلين ديدهاي كه از رحمتت نااميد كردي. من غرق در پول و مقام شهوت و منيات خودم شدم گاهي هم پول ندارم، مقام ندارم ولي غافلم همان طوري كه در احاديث است: چه بسا فقير گناهش از آدمي كه دارد بيشتر مي‌شود براي اينكه آن فقير مي‌گويد اصلاً من كاري با خدا ندارم و غفلت مي‌كند، غفلت از خدا. عوامل غفلت گاهي ماده و شرايط مادي است و گاهي هم پايين بودن روح است،
« اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني الِفَ مجالِسِ البَطّالين فَبَيْني وَ بَيْنهُم خَلَّيْتَني »
يا شايد ديدي من با افراد باطل نشست و برخاست مي‌كنم و مرا به آنها واگذاشتي، شايد ديدي من با كساني كه به تقوا و عفت نمي‌انديشند رفت و آمد مي‌كنم و به اين جهت است كه مرا ول كرده‌اي.
« اَوْ لَعَلَّكَ لَم تُحِبُّ اَن تَسْمعَ دُعائي فَباعَدْتَني »
حالا نمي‌دانم خدا فقط اين جمله را به تو مي‌گويم، عرض مي‌كنم كه خدايا تو نمي‌خواهي صداي مرا بشنوي، تو دوست نداري آه مرا بشنوي، تو دوست نداري نماز شب مرا ببيني، خوب دوست نداري ولي اين دوست نداشتنت به من برمي‌گردد من كارهايي كردم كه دوست نداري.
« اَوْ لَعَلَّكَ بِجُرْمي وَ جريرَتي كافَيْتَني »
يا شايد تو مرا به جرم و گناهم كيفر دادي، اين كيفر گناهان من است.
خدايا من بي‌حيا شده‌ام در پيش تو. من از تو حياء نمي‌كنم، اينها همه كيفر بي‌حيايي‌هاي من است، حالا با همه اين مسائل كه هست خدايا
ف«َاِن عَفَوْتَ يا رَبِّ فَطالَ ما عَفشوْتَ عَن المذْنبين قبلي »
پس پروردگارا اگر عفو كردي اين بار اول نيست، خيلي‌ها را عفو كردي.
اصلاً از اسماء حسنايت عفوّ و غفور و رحيم است. پس مرا عفو كن.
ـ منابع و مراجع
- 1برگرفته از خطبة نماز جمعة تهران به امامت آيت الله امامي كاشاني در تاريخ 27/9/77 مطابق با 28 شعبان 1419
2 - الآن اينكه امسال اول ماه مبارك رمضان دقيقا روز دوشنبه است يا احياناً يكشنبه معلوم نيست. تقويم‌ها كه نوعاً دوشنبه نوشته‌اند. حالا مثل فردا شب اگر ماه ديده شد روزيكشنبه اول ماه مبارك رمضان است، اگر ديده نشد وظيفه نيست روزه گرفتن ولي به نيت آخر شعبان مستحب است انسان روزه بگيرد. اگر بعداً معلوم شود كه روز يكشنبه اول ماه بوده ماه مبارك او حساب مي‌شود و اگر كسي نگرفت و بعداً معلوم شد كه ماه مبارك رمضان بوده بعداً بايد قضا كند. به هر حال وضع استهلال و دنبال ماه رفتن مستحب است.
3 - وسائل الشيعه ، ج 10 ، ص 313 ، باب تأكد استحباب الاجتهاد – بحار ، ج 93 ، ص 356 ، باب 46 – وجوب صوم شهر رمضان
4 - وسائل الشيعه ، ج 10 ، ص 397 ، شمارة 13679 – مستدرك ، ج 7 ، ص 501 ، شمارة 8744 ، باب استحباب صوم كل يوم
منبع:شفقنا
211001
« عن ابيه عن الرضا عن آبائه عن عليٍ (ع) قال : اِن رَسولَ الله خَطَبَنا ذات يَوْم فقال اَيُّها الناس اِنهُ قَدْ اَقْبَلَ اِلَيْكُم شَهْرُ الله بِالْبَرَكَه وَ الرَّحمه وَ المغفرَه شَهْرٌ هُوَ عِندَ الله اَفْضَلُ الشُّهُر وَ ايّامهُ اَفْضَلُ الايّام وَ لياليه اَفْضَلُ اللَّيالي هُوَ شَهْرٌ دُعيتُم فيه اِلي ضيافه الله اَنفاسُكُم فيه تَسْبيحٌ وَ نوْمكُم فيه عبادَه وَ عَملُكُم فيه مقبولٌ وَ دعاؤُكُم فيه مستجابٌ فاسئلوا اللهَ رَبَّكُم بِنيّاتٍ صادِقَه وَ قُلوبٍ طاهره اَن يُوَفِّقَكُم لِصيامه وَ تِلاوَه كتابه فَاِن الشَّقِيَّ من حُرِم غُفْران الله في هذا الشَّهْر العظيم وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُم وَ عَطَشِكُم فيهِ جوعَ يَوْم القيامه وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقوا علي فُقَرائِكُم وَ مساكينكُم وَ قِّروا كِبارَكُم وَ ارْحَموا صِغارَكُم وَ صِلوا اَرْحامكُم وَ احْفَظوا اَلْسِنتَكُم وَ غُضُّوا عَما لايَحِلُّ النظَرُ اِلَيْه اَبْصارَكُم وَ لايَحِلُّ الاِسْتِماعُ اِلَيْهِ اَسْماعَكُم. وَ تُوبوا اِلي الله من ذنوبِكُم وَ ارْفَعُوا اِلَيْهِ اَيْدِيَكُم بِالدُّعاءِ في اَوْقاتِ صَلَواتِكُم فَاِنها اَفْضَلُ السّاعاتِ يَنظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَُّ فيها بِالرَّحْمه اِلي عِبادِهِ يُجيبُهُم اِذا ناجَوْهُ اَيُّها الناس اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم فَفُكُّوها بِاسْتِغْفارِكُم وَ ظُهورُكُم ثَقِيلَه من اَوْزارِكُم»3
امام هشتم (ع) از پدران بزرگوارش و آنان از اميرالمومنين (ع) نقل كرده‌اند كه اميرالمومنين (ع) فرمود: پيغمبر اكرم (ص) نزديك ماه مبارك رمضان كه بود خطابه‌اي ايراد كردند در بعضي از خطابه‌هاي ديگر است كه در جمعه آخر ماه شعبان بود كه اين ماه ماهي است كه
« اَيُّها الناس اِنهُ قَدْ اَقْبَلَ اِلَيْكُم شَهْرُ الله بِالْبَرَكَه وَ الرَّحمه وَ المغفرَه»
به استقبال ماه خدا برويد كه به سوي شما گام بر مي‌دارد. ماه خدا با بركت و رحمت و همه زيبايي‌ها و جمال به سوي شما در حركت است.
« شَهْرٌ هُوَ عِندَ الله اَفْضَلُ الشُّهُر»
ماه مبارك رمضان بالاترين و برترين ماه‌هاست.
« وَ ايّامهُ اَفْضَلُ الايّام وَ لياليه اَفْضَلُ اللَّيالي»
روزهايش بهترين روزها و شبهايش بهترين شبهاست در سال.
« هُوَ شَهْرٌ دُعيتُم فيه اِلي ضيافه الله»
ماهي است كه شما از جانب خدا به مهماني خدا دعوت شده‌ايد، صاحبخانه خداست و شما وارد بر پروردگار عز و جل هستيد.
« اَنفاسُكُم فيه تَسْبيحٌ وَ نوْمكُم فيه عبادَه وَ عَملُكُم فيه مقبولٌ وَ دعاؤُكُم فيه مستجابٌ »
نفس‌هاي شما در آن تسبيح و خوابتان عبادت و اعمالتان مورد قبول و دعايتان در اين ماه مستجاب است. آن قدر اين ماه بزرگ است و آن قدر احترام به اين ماه انسان را بالا مي‌برده انسان را بزرگ مي‌كند، انسان را به خدا وصل مي‌كند به قدري شخصيت آدمي گسترده مي‌شود در حدي كه نفسهايش ثواب تسبيح خدا دارد و خوابش عبادت است و اعمالش همه پذيرفته است. اعمال صالحه‌اش مقبول و دعايش مستجاب است. انسان در اين ماه با احترام به اين ماه و توجه به نماز و روزه اين قدر بزرگ مي‌شود كه اگر در تمام سال انسان اين توجه را بكند چنين عظمتي را پيدا نمي‌كند.
حالا كه اين ماه چنين است پس به چند نكته توجه كنيد:
1: « فاسئلوا اللهَ رَبَّكُم بِنيّاتٍ صادِقَه وَ قلوبٍ طاهره»
پس از خدا بخواهيد و دعا كنيد با نيات صادق و قلوب پاك.
در حديث ديگر است كه از اميرالمومنين (ع) سوال مي‌كنند در ماه رمضان چه كنيم؟ مي‌فرمايند: دعا و استغفار از گناه دعا و استغفار.
2: از خدا خير بخواهيد، آخرت بخواهيد، دنيا بخواهيد و در رأس آنها توجه به معنويات بخواهيد، از خدا بخواهيد خدا به شما توفيق روزه بدهد و توفيق تلاوت كتاب او قرآن را.
« اَن يُوَفِّقَكُم لِصيامه وَ تِلاوَه كتابه»
از خدا بخواهيد كه به قرآن توجه كنيد، قرآن بخوانيد و به قرآن عمل كنيد. عجيب است كه اگر انسان از خدا خواست خدا به آدمي لطف مي‌كند، در لطف حق ترديدي نيست.
« فَاِن الشَّقِيَّ من حُرِم غُفْران الله في هذا الشَّهْر العظيم »
شقي آن كسي است كه از رحمت خدا در اين ماه محروم شود.
« وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُم وَ عَطَشِكُم فيهِ جوعَ يَوْم القيامه وَ عَطَشَهُ »
بنابراين اول از خدا بخواهيد موفق به روزه و تلاوت قرآن شويد. بچه‌ها و نوجوانان مخصوصاً در مساجد به تلاوت قرآن و تجويد قرآن و احياناً تفسير قرآن بوسيله افراد شايسته تشويق كنيد. ماه ماه قرآن و ماه نور است. شقي كسي است كه از اين ارزش‌ها محروم گردد، وقتي گرسنه و تشنه مي‌شويد ياد قيامت و آخرت بيفتيد، در عالم برزخ هم غذايي است به نوع خودش در قيامت هم كه معاد جسماني است غذايي است كه در عالم قبر تشنه و گرسنه نباشد قالب مثالي ما، در قيامت گرسنه و تشنه و سرگردان نباشيم. ياد كنيم آن تشنگي و گرسنگي را و به خودمان بينديشيم.
3:« وَ تَصَدَّقوا علي فُقَرائِكُم وَ مساكينكُم»
صدقه دهيد به فقراء ، به مساكين صدقه دهيد.
لازم نيست مسكين باشند، چه بسا خانواده‌هاي آبرومند باشند كمك كنيد به آنها در اين ماه. نگذاريد خانواده‌ها در زندگي دچار مشكل باشند.
در حديث ديگر از رسول اكرم است مي‌فرمايد در جمعه آخر ماه شعبان بود.
پيامبر مي‌فرمود با فقراء و آنان كه ندارند مواسات كنيد، يكرنگ باشيد.
لزوم دوري از اسراف:
خيلي جاي تأسف است كه آدم مي‌بيند در جامعه اسلامي افرادي سفره‌شان تهي از غذاست و افرادي سفره‌شان رنگي از غذاست. خيلي جاي تأسف كه آدم اسراف و تبذير مي‌بيند. نكنيم اين همه اسراف و اين همه ولخرجي. چقدر مهماني‌ها و ولخرجي در دعوت‌ها، عروسي‌ها، غير عروسي‌ها، حتي مهمانان خارجي كه دعوت مي‌كنيم چقدر در اين هتل‌ها غذا هدر مي‌رود. خدا به ما غضب مي‌كند. در مراسم‌ها، چه عزاها، چه عروسي‌ها اين همه ولخرجي نكنيم.
از اين ماه مبارك توشه بگيريم شيوه زندگي كه خدا بر آن راضي است را در پيش بگيريم. اينجا مي‌فرمايد: مواسات بر تهديدستان، انفاق بر فقيران. ولي روي هم رفته از طرف ديگر اسراف چيزي حرام است، تبذير كه دور ريختن است بدتر از اسراف است. اينها گناهان علني جامعه ماست. اين چه فرهنگي است كه بين ما مردم و طبقه خاصي است. يك توجيهي به وضع زندگي است. اينها همه گناه است، اينها همه پاسخ مي‌خواهد، بايد در پيشگاه خدا جواب بدهيم. گناه كه فقط غيبت و تهمت و فحشا و دروغ نيست. آنها گناهان كبيره است و بجاي خود محفوظ است، اينها هم گناه است.
« وَ تَصَدَّقوا علي فُقَرائِكُم وَ مساكينكُم »
به فقرا و مسكينان صدقه دهيد، به پيرمردان احترام كنيد و به كودكان رحم كنيد.
4: « وَ قِّروا كِبارَكُم وَ ارْحَموا صِغارَكُم »
پيرمردان را احترام كنيد، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، پدران و مادران را احترام كنيد. در جامعه‌اي اگر پيرمردها و پيرزن‌ها و بزرگسال محترم نباشد رحمت خدا از سر آن جامعه دور مي‌شود.
اي كبار، اي پدرها، اي مادرها، اي كساني كه پير هستيد كوچك‌ها را هم شفقت كنيد و دست ملاطفت بر سرشان بكشيد.
5: « وَ صِلوا اَرْحامكم »
در اين ماه به ارحامتان برسيد و با آنها ارتباط برقرار كنيد.
6: « وَ احْفَظوا اَلْسِنتَكُم وَ غُضُّوا عَما لايَحِلُّ النظَرُ اِلَيْه اَبْصارَكُم وَ لايَحِلُّ الاِسْتِماعُ اِلَيْهِ اَسْماعَكُم.»
زبانتان را حفظ كنيد، چشمانتان را از گناه بپوشانيد، اي مردان، به زن اجنبي نگان نكنيد و اي زنان به مرد بيگانه چشم ندوزيد، عفت را پيشه كنيد، ارتباط در ادارات، در كلاس ، در كارهاي ديگر براساس عفت و تقوا باشد مخصوصاً در اين ماه كه ماه ذخيره كردن و ايجاد ملكه تقوا در آدمي است.
خودتان را به گناه نزديك نكنيد، استماع گناه نكنيد، استماع كنيدآنچه حق است نه آنچه باطل و گناه است.
7: « وَ تَحَننوا علي اَيْتام الناس »
به يتيمان و بچه‌هايي كه فاقد سرپرستند رسيدگي كنيد.
با اين حركات انسان جلوه خدا مي‌شود، با اين حركات انسان مي‌شود.
قال (ص) «اِن الله تبارك وَ تعالي الصَّوْم لي وَ انا اَجْزي به [ اُجْزي به ] »4
اگر« اُجزي» باشد يعني من خودم پاداش روزه‌گير هستم. كسي كه روزه مي‌گيرد به من رسيده است
يعني به همه ارزش‌ها و زيبايي‌ها رسيده است.
8: « وَ تُوبوا اِلي الله من ذنوبِكُم وَ ارْفَعُوا اِلَيْهِ اَيْدِيَكُم بِالدُّعاءِ في اَوْقاتِ صَلَواتِكُم »
«توبه كنيد به سوي خدا از گناهانتان و به سوي خدا دست دعا بلند كنيد» دعا كنيد در روز و شب‌ها و سحرها. خداوند دعاي شما را مستجاب مي‌كند.
« فَاِنها اَفْضَلُ السّاعاتِ يَنظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَُّ فيها بِالرَّحْمه اِلي عِبادِهِ يُجيبُهُم اِذا ناجَوْهُ »
وقتي با خدا مناجات مي‌كنند خدا هم با آنها سَر و سِّر دارد و مي‌پذيرد آدمي را ،اين ماه ماه پذيرفته شدن انسان است، ماه ضيافت خداست، ماه مهمان شدن خداست.
« اَيُّها الناس اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم »
اي انسان‌ها همان طوري كه كسي خانه‌اش را رهن مي‌گذارد، خانه‌اش را وثيقه ديگري مي‌گذارد و پولي مي‌گيرد ديگر خانه در گرو ديگريست تا اينكه برود و پولش را بدهد. اعمال شما اين چنين است يعني
« اِن اَنفُسَكُم مرْهونه بِاَعْمالِكُم »
انفس شما به اعمال شما مرهون است يعني گرو اعمال شماست
« فَفُكُّوها بِاسْتِغْفارِكُم »
با استغفار اين دل را و اين جان خود را آزاد كنيد.
« وَ ظُهورُكُم ثَقِيلَه من اَوْزارِكُم »
شما اين پشتهايتان از گناه خميده شده است. اين قدر گناه كرده‌ايد كه قد شما خميده شده است. گناه اين طور انسان را تباه مي‌كند. بايد از خدا خواست تا خدا به انسان عنايت كند و به قول حافظ مي‌گويد: اين همه عنايت‌ها و اين همه توجه‌ها از لطف خداست.
نور دل , اشك روان , ناله شب , آه سحر
اين همه از نظر لطف خدا مي‌بينم
نيست در دايره يك نقطه خلافش كم و بيش
كه من اين مسئله بي‌چون و چرا مي‌بينم
دعاي سحر ماه مبارك رمضان امام سجاد (ع):
ببينيم امام زين‌العابدين (ع) در سحرهاي ماه مبارك رمضان چطور با خدا صحبت مي‌كند. من و شما هم بياييم به همراه امام سجاد (ع) به اين كلمات در دل توجه كنيم و به خودمان فرو رويم و ببينيم وضع ما چيست. امام سجاد (ع) در دعاي سحر ماه مبارك رمضان به خدا عرض مي‌كند:
« اَللهُم اِني كُلَّما قُلْتُ قَدْ تَهِيّاتُ وَ تَعَبَّاتُ وَ قُمتُ لِلصَّلوه بَيْن يَدَيْكَ وَ ناجَيْتُكَ اَلْقَيْتَ عَلَيَّ نعاساً اِذا اَنا صَلَّيْتُ»
بار خدايا , من هر وقت گفتم و مهيا شدم و ايستادم براي نماز در برابرت و با تو راز گفتم در وقت نماز بر من خستگي افكندي ؟ خدايا چه شده است كه وقتي من براي نماز در پيشگاه تو و مناجات با تو آماده مي‌شوم يك دفعه گويا خسته مي‌شوم؟ خواب مرا مي‌گيرد، بيحال مي‌شوم و نمي‌توانم با تو مناجات كنم چرا اينطور است ؟!
« وَ سَلَبْتَني مناجاتَكَ اِذا اَنا ناجَيْتُ »
تو حال مناجات را از من بر مي‌داري چه شده است كه توفيق راز و نياز و مناجات با تو را پيدا نمي‌كنم؟
« مالي كُلَّما قُلْتُ قَدْ صَلَحَتْ سَريرَتي وَ قَرُبَ من مجالِسِ التَّوابين مجْلِسي عرضت لي بليه ازالت قدمي ... »
چرا هر وقت مي‌گويم كه درونم خوب شده ، قلبم را پاك مي‌كنم و دلم از گناه مي‌شويم و تصميم بر بندگي تو مي‌گيرم و به مجلس توابين نزديك مي‌شوم و با توبه‌كنندگان نشست و برخاست مي‌كنم چه شده است كه نمي‌توانم توبه كنم ؟ نمي‌توانم خودم را درست كنم و برايم گرفتاري پيش مي‌آيد ؟
خدايا اين به عنايت و لطف تو خدشه وارد نمي‌كند، عنايت تو گسترده است ولي اشكال در من است. من به اشكال خودم توجه مي‌كنم. ايراد من چيست؟
« لَعَلَّكَ عَن بابِكَ طَرَدْتَني وَ عَن خِدْمتِكَ نحَّيْتَني اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني مسْتَخِفّاً بِحَقِكَ فَاَقْصَيْتَني »
شايد تو مرا از در خانه‌ات دور كردي و يا مرا از خدمت خودت دور كرده‌اي. يا شايد مرا ديدي كه حقت را سبك شمرد‌ه‌ام شايد من چنينم كه حق تو را رعايت نمي‌كنم، به طاعت تو مي‌انديشم، به گناه فكر مي‌كنم و اين موجب شده مرا از حريم خودت دور كرده‌اي.
« اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني معْرِضاً عَنكَ فَقَلَيْتَني »
خدايا بلكه چنين است كه من از تو اعراض كردم و بدم داشتي . تو اول قرار بود با من سر و سّر داشته باشي بنا بود خدايا با تو صميمي و رفيق باشم ، با من هم قرار گذاشتي اما بعداً معامله را برهم زدي چرا معامله بر هم خورد؟ اين مربوط به من است. خدايا من معامله را به هم زدم. من تو را ول كردم كه تو مرا ول كردي. هر خطايي از من است.
« اَوْ لَعَلَّكَ وَجَدْتَني في مقام الكاذبين فَرَفَضْتني »
خدايا بلكه من با دروغگويان رفت و آمد مي‌كنم بلكه من دروغ مي‌گويم كه مرا ول كردي.
« اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني غَيْرَ شاكِرٍ لِنعْمائِكَ فَحَرَمتَني اَوْ لَعَلَّكَ فَقَدْتَني من مجالِسِ العُلَماءِ فَخَذَلْتني »
شايد من شكرگزار نعمتهايت نيستم پس محرومم ساختي، يا شايد در مجلس علماء و آنان كه به تو معرفت دارند و در راه معارف تو گام برداشته‌اند و افرادي پخته در معرفت تو شده‌اند و دانشمندان دين تو شده‌اند نيافتي بلكه خدايا مرا از غافلين ديدهاي كه از آنها دور شده‌ام و مرا رها كردي.
« اَوْ لَعَّلَكَ رَأَيْتَني في الغافلين فَمن رَحْمتِكَ آيَسْتَني »
شايد خداي مرا از غافلين ديدهاي كه از رحمتت نااميد كردي. من غرق در پول و مقام شهوت و منيات خودم شدم گاهي هم پول ندارم، مقام ندارم ولي غافلم همان طوري كه در احاديث است: چه بسا فقير گناهش از آدمي كه دارد بيشتر مي‌شود براي اينكه آن فقير مي‌گويد اصلاً من كاري با خدا ندارم و غفلت مي‌كند، غفلت از خدا. عوامل غفلت گاهي ماده و شرايط مادي است و گاهي هم پايين بودن روح است،
« اَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَني الِفَ مجالِسِ البَطّالين فَبَيْني وَ بَيْنهُم خَلَّيْتَني »
يا شايد ديدي من با افراد باطل نشست و برخاست مي‌كنم و مرا به آنها واگذاشتي، شايد ديدي من با كساني كه به تقوا و عفت نمي‌انديشند رفت و آمد مي‌كنم و به اين جهت است كه مرا ول كرده‌اي.
« اَوْ لَعَلَّكَ لَم تُحِبُّ اَن تَسْمعَ دُعائي فَباعَدْتَني »
حالا نمي‌دانم خدا فقط اين جمله را به تو مي‌گويم، عرض مي‌كنم كه خدايا تو نمي‌خواهي صداي مرا بشنوي، تو دوست نداري آه مرا بشنوي، تو دوست نداري نماز شب مرا ببيني، خوب دوست نداري ولي اين دوست نداشتنت به من برمي‌گردد من كارهايي كردم كه دوست نداري.
« اَوْ لَعَلَّكَ بِجُرْمي وَ جريرَتي كافَيْتَني »
يا شايد تو مرا به جرم و گناهم كيفر دادي، اين كيفر گناهان من است.
خدايا من بي‌حيا شده‌ام در پيش تو. من از تو حياء نمي‌كنم، اينها همه كيفر بي‌حيايي‌هاي من است، حالا با همه اين مسائل كه هست خدايا
ف«َاِن عَفَوْتَ يا رَبِّ فَطالَ ما عَفشوْتَ عَن المذْنبين قبلي »
پس پروردگارا اگر عفو كردي اين بار اول نيست، خيلي‌ها را عفو كردي.
اصلاً از اسماء حسنايت عفوّ و غفور و رحيم است. پس مرا عفو كن.
ـ منابع و مراجع
- 1برگرفته از خطبة نماز جمعة تهران به امامت آيت الله امامي كاشاني در تاريخ 27/9/77 مطابق با 28 شعبان 1419
2 - الآن اينكه امسال اول ماه مبارك رمضان دقيقا روز دوشنبه است يا احياناً يكشنبه معلوم نيست. تقويم‌ها كه نوعاً دوشنبه نوشته‌اند. حالا مثل فردا شب اگر ماه ديده شد روزيكشنبه اول ماه مبارك رمضان است، اگر ديده نشد وظيفه نيست روزه گرفتن ولي به نيت آخر شعبان مستحب است انسان روزه بگيرد. اگر بعداً معلوم شود كه روز يكشنبه اول ماه بوده ماه مبارك او حساب مي‌شود و اگر كسي نگرفت و بعداً معلوم شد كه ماه مبارك رمضان بوده بعداً بايد قضا كند. به هر حال وضع استهلال و دنبال ماه رفتن مستحب است.
3 - وسائل الشيعه ، ج 10 ، ص 313 ، باب تأكد استحباب الاجتهاد – بحار ، ج 93 ، ص 356 ، باب 46 – وجوب صوم شهر رمضان
4 - وسائل الشيعه ، ج 10 ، ص 397 ، شمارة 13679 – مستدرك ، ج 7 ، ص 501 ، شمارة 8744 ، باب استحباب صوم كل يوم
منبع:شفقنا
211001
گزارش خطا
