محرم در لبنان؛ از مداحی‌های ایرانی تا نذر قیمه‌های نجفی+عکس

شروع محرم در لبنان که در واقع روز اول سال هجری قمری است، به خاطر اهل سنت تعطیل رسمی است. در لبنان یک سری از تعطیلی‌ها ملی و برخی طایفه ای است اما برای همه تعطیل است. مثل کریسمس که همه تعطیل هستند. البته عاشورا هم ظاهرا از سال 2005 تا کنون جزو تعطیلات رسمی است.

هیأت‌های مشهور لبنان چگونه برپا می‌شود؟

از اولین روز دهه اول محرم، شیعیان سیاه می‌پوشند و مجالس روضه و هیات و تکیه‌ها به راه می‌افتد. هر کسی با پرچم یا پارچه سیاه، مغازه و منزل خود را متبرک می‌کند. مغازه‌ها هم لباس‌های سیاه تن مانکن‌ها می‌کنند و تیپ لباس‌ها، تیپ محرم می‌شود. هرچند موضوع روضه‌های هر شب در لبنان مثل ایران نیست و ترتیب ایران را ندارد اما آن‌ها هم هر شبی را به یک شخصیت اختصاص می‌دهند. برخی مراسم‌ها بسیار بزرگ و پرشکوه است و مرکز اصلی به شمار می‌رود. برخی هم هیأت و تکیه‌های کوچک است. از جمله این مراسم، مُجَمَّع سیدالشهداء (مجتمع فرهنگی متعلق به حزب‌الله) است که چند هزار نفر گنجایش دارد.

با وجود این، مجتمع‌های دیگر حزب‌الله در هر منطقه، هم‌زمان پذیرای صدها نفر و بلکه بالای هزار نفر است. مجلس اعلای شیعیان لبنان که از قدیم و زمان امام موسی صدر عهده‌دار امور شیعیان بود، هنوز یکی از نقاط مهم برای عزاداری محسوب می‌شود و به خاطر سخنران جذاب و جوان‌پسند لبنانی یعنی «سید نصرات قشاقش» مورد توجه خیلی از شیعیان است. سالن مجلس اعلا پذیرای شخصیت‌ها و قسمتی از مردم است و قسمت دیگر مجبورند در حیاط و در خیابان بنشینند. در لبنان احترام به شخصیت‌ها خیلی مهم است و مدیر برنامه یا مدیر تشریفات باید در چیدن و جا دادن این شخصیت‌ها، به سلسله مراتب و درجات و علمیت و خلاصه هزار چیز دیگر توجه کند و آن‌ها را در جلوی سالن جای دهد.

قطعا می‌دانید که شیعیان لبنان همه حزب‌اللهی نیستند. طرفداران حرکت امل با جمعیت بی‌شماری در منطقه معوّض جمع می‌شوند و سالنی مشابه مجمع سیدالشهدای حزب‌الله دارند که اطراف آن در خیابان‌ها هم جمعیتی اندازه آن یا بیش از آن می‌نشینند.

در شهرهای دیگر و روستاها هم مراسم برگزار می‌شود. شهرداری‌ها، احزاب، علما و مردم همگی بطور خودجوش در احیای مراسم محرم تلاش می‌کنند. در شهر نبطیه مراسم بزرگی برگزار می‌شود که در روز عاشورا تعزیه و نمایش زنده برگزار می‌کنند. ضمن اینکه در نبطیه به رسم قدیم قمه‌زنی انجام می‌شود. در بیروت هم برخی از جوانان طرفدار حرکت امل، قمه می‌زنند.

نذری‌های لبنانی در محرم از کعک‌العباس تا قیمه‌های نجفی

بسیاری از مغازه‌ها و مردم جلوی منزل یا مغازه خود میزی می‌گذارند و آب و آبمیوه و کیک و کلوچه خیرات می‌کنند. کلوچه مخصوص عزاداری «کعک العباس» نام دارد.

یکی از خوراکی‌های رایج در محرم بیسکوییت و راحةالحلقوم است. دو بیسکوییت گرد که لای آن قطعه‌ای باسلق گذاشته‌اند.

بساط نذری در لبنان همیشه به پاست. عموما حلیم پخته می‌شود. اما امسال دیدم یک ساندویچ فروشی که غذاهای فرنگی ارائه می‌کند، به مردم ساندویچ می‌داد.

یا یک مغازه نان داغ شکلات داغ، کرپ شکلاتی به مردم می‌داد.

بعضی روضه‌ها غذا هم می‌دهند. حسینیه عراقی‌ها قیمه نجفی می‌دهد، کبسه و بریانی دو نوع پلو گوشت و پلو مرغ است که از غذاهای محرم است.

مداحی ایرانی را با زبان عربی می‌خوانند

در لبنان مراسم عزاداری به این شکل است که اول یا قرآن یا زیارت خوانده می‌شود و سپس روحانی به منبر می‌رود. این روحانی چند دقیقه‌ای روضه می‌خواند سپس بحث عقایدی و معرفتی یا حتی سیاسی پیش می‌کشد. در انتها دوباره روضه خوانده می‌شود. از قدیم مرسوم است به شیوه عراقی‌ها روضه بخوانند. با لهجه عراقی اشعار خوانده می‌شود و مردم جواب می‌دهند. برخی مجلس‌ها سینه زنی کوتاهی انجام می‌دهند و برخی هم مثل مجمع سیدالشهدا سینه زنی مرتب دارند. هیئت روضتین که کنار بهشت شهدای حزب‌الله است، از نواها و آهنگ‌های ایرانی در نوحه‌خوانی و مداحی استفاده می‌کنند و با تعجب می‌بینید، دقیقا یک مداحی ایرانی را با زبان عربی می‌خوانند.

از زمان امام موسی صدر در لبنان مرسوم شد در عزای حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، یک شخصیت مسیحی یا سنی هم صحبت می‌کند. هنوز در مجلس اعلای شیعیان لبنان و برخی مراسم دیگر چنین رسمی پابرجاست. حتی در مراسم مجمّع سیدالشهدا با اینکه غیر از سید حسن یا سخنران شیعه، کسی صحبت نمی‌کند اما شخصیت‌های مختلف غیر شیعه حضور دارند.

در ایران می‌دیدم در خیلی از مراسم ها، سینه زنی و زنجیرزنی قسمت مهم و اصلی محسوب می‌شود. در لبنان زمان اصلی برای سخنرانی و روضه‌خوانی توسط همان روحانی است و اگر سینه‌زنی انجام شود یک ربع ده دقیقه بیشتر نخواهد بود. در روز عاشورا رسم است شیعیان در مسیره شرکت می‌کنند. یعنی مسیری را پیاده طی می‌کنند و در راه به سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند و سپس در انتها سید حسن نصرالله سخنرانی می‌کند. آن لبیک یا حسین‌های معروف و خالصانه از شیرمردان لبنانی در این برنامه شکل می‌گیرد. سال‌های سال است علیرغم باران، آفتاب سوزان و تهدید تکفیری‌ها این برنامه انجام شده است. در این مراسم شیعیان زیادی شرکت می‌کنند حتی غیر حزب‌اللهی‌ها.

امنیت مراسم‌های روز عاشورا چگونه تأمین می‌شود؟

تامین امنیت مراسم قطعا سخت است. در ضاحیه از ساعت 6 بعد از ظهر ممنوعیت تردد برای اجانب اجرا می‌شد. در خیابان‌ها به فاصله هر چند متر، یک نفر ایستاده بود و به دقت همه چیز را بررسی می‌کردند. ایست بازرسی‌های ورودی به ضاحیه که دست پلیس یا نیروی انتظامی یا ارتش بود، در محرم یک نیروی حزب‌الله در آن حضور داشت. گاهی خود حزب‌الله بعد از ایست بازرسی ارتش یا پلیس، خودش یک ایست بازرسی تشکیل داده بود. بعضی از اندک مخالفان حزب‌الله، از این امر آزرده بودند اما دیگران آنرا ذی‌قیمت و باعث حفظ امنیت می‌دانستند.

از یکی دو روز قبل روی شیشه ماشین‌هایی که در مسیر راهپیمایی پارک کرده‌اند هشدار می‌گذارند تا صاحب ماشین نسبت به انتقال ماشینش اقدام کند. شب عاشورا، از ساعت 12 شب اقدام به جمع آوری و انتقال ماشین‌هایی که در مسیر پارک شده‌اند، می‌کنند. اول با بلندگو چند بار هشدار می‌دهند و بعد جرثقیل ماشین را می‌برد. تا صبح، خیابان خالی و امن است و هزاران نیروی حزب‌الله در خیابان ایستاده‌اند. با دوستی به شام غریبان رفتیم، او با یک نفر سلام و علیک کرد. بعدا گفت از مسئولین حزب‌الله در منطقه است. طرف گفت دو روز است برای تامین امینت منطقه نخوابیده. تنها یکبار یک چرت یک ربعه زده و بقیه شبانه روز را بیدار بوده است. به دوستم گفتم: «به نظرم تعداد کسانی که برای امنیت می‌ایستند از خود شرکت کنندگان مراسم بیشتر است.» گفت: «بله، سال اولی که بمب‌گذاری در لبنان آغاز شد، واقعا تعداد نیروهای آشکار و پنهان، زیاد بود.» البته باید گفت بیشتر نیروهای تشریفات و انتظامات، مردم بسیجی هستند. همان همسایه خودت، قصاب سر کوچه، کارمند مدرسه، کارمند بانک...

تعدادی از جوان‌های خوش ذوق لبنانی، جمعیت مستقلی راه انداخته‌اند که از سال 2014 برای زیبا و تمیز برگزار شدن مراسم‌ها، تلاش می‌کند. آن‌ها پس از مراسم مسیره عاشورا، آشغال‌ها را از خیابان برداشتند. بطری‌های آب را جمع آوری کردند و ته مانده‌های آن را پای درختان و گل‌ها ریختند و زباله‌ها را هم جمع کرده و خیابان پس از مراسم، تمیز و مرتب بود. شعار امسال آن‌ها این بود: «دوست داشتن حسین(ع) یعنی در مجالس و راهپیمایی حسینی چیزی جز زیبایی نبینیم» (استعاره از جمله ما رایت الا جمیلا). آن‌ها در طول سال با توزیع کتاب و جزوه، فعالیت تبلیغی فرهنگی خود را ادامه می‌دهند.