۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۰۲ : ۰۷
یادداشت/یحیی یثربی
علل نامفهوم بودن برخی ترجمه‌های قرآن چیست؟
به این نکته توجه نمی‌شود که قرآن با زبان مردم عادی نازل شده است. بنابراین، باید به زبان مردم عادی ترجمه شود. مردم عادی می‌گویند: خداوند از همه چیز آگاه است. هرگز نمی‌گویند: که خداوند آنچه را انجام مىدهند فراگیر است!
عقیق:ترجمه قرآن کریم یکی از مسائلی است که تقریباً عمر آن مساوی با زمان نزول قرآن است. قرن‌ها است که افراد مختلف این سؤال را مورد بحث قرار داده‌اند که آیا اساساً ترجمه قرآن کریم امکان پذیر است؟ و اگر آری، چگونه و با چه کیفیتی؟
سیدیحیی یثربی، استاد دانشگاه که به تازگی ترجمه‌ای از قرآن کریم را منتشر کرده است در سلسله یادداشت‌هایی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است نگاهی داشته به مساله ترجمه قرآن کریم و نکات مربوط به آن.
آن چه می‌خوانید دومین بخش از این یادداشت‌ها است:
برخی معتقد‌ند که واژه‌های مشابه قرآن را باید یکسان معنی کرد. باید توجه داشت که فقط برخی واژه‌ها را می‌توان یکسان معنی کرد، واژه‌هایی مثل قدرت، علم، شجر و هجر. اما برخی واژه‌ها را نمی‌توان یکسان معنی کرد، مثلاً واژه «شیء» را در دو آیه مشابه در نظر بگیرید. یکی می‌گوید «خدا به هر چیزی داناست»، و دیگری می‌فرماید «به هر چیزی توانا‌ست».
در مورد دانایی می‌توان گفت من به هر چیزی دانا هستم، اما در مورد توانایی نمی‌توانیم بگوییم به هر چیزی توانا هستم، بلکه باید بگوییم به هر کاری توانا هستم.
مثال دیگر واژه «محیط» است. این واژه بارها در قرآن کریم آمده است؛ اما نمی‌توان آن را همه جا به صورت یکسان معنی کرد. در آیه 120 سوره آل‌عمران می‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ محُیط»؛ خداوند به هر کاری که می‌کنند، محیط است.
این واژه را در این آیه می توان به صورت آگاه ترجمه کرد: خداوند از هرکاری که می کنند، آگاه است.
همین واژه را در آیه 126 سوره نساء نیز می‌خوانیم: «وَ کانَ اللَّهُ بِکلُ شىَءٍ محُّیطًا»؛ او به همه چیز محیط است.
اما در اینجا نمی‌توان آن را آگاه ترجمه کرد. در اینجا باید آن را به صورت اختیار ترجمه کرد: او همه چیز را در اختیار دارد.
همچنین در آیه 19 سوره بقره می‌خوانیم: «وَ اللَّهُ محُیطُ بِالْکافِرِین»، خداوند به کافران محیط است.
در این آیه، واژه محیط را نه می‌توان آگاه ترجمه کرد و نه اختیار! در اینجا باید آن را به صورت دیگری ترجمه کرد و گفت: در حالی که کافران از دست خدا راه گریزی ندارند.
هر‌کسی که این آیه‌ها را از آغاز تا پایان بخواند، به سادگی متوجه خواهد شد که نمی‌توان واژه محیط را به صورت یکسان ترجمه کرد.
یکی از علل نامفهوم ماندن ترجمه‌های قرآن کریم، ترجمه یکسان چنین واژه‌هایی است.
در ادامه برخی ترجمه‌های غلط همین آیات مورد بحث را بررسی خواهیم کرد.
آقای موسوی گرمارودی سوره آل عمران، آیه 120 را اینگونه ترجمه کرده است: «که خداوند آنچه را انجام مىدهند فراگیر است».
بدیهی است که علاوه بر اشتباه بودن این ترجمه از نظر ادبی، هیچ کس پیام این ترجمه را درک نمی‌کند.
وی همین واژه را در آیه 126 سوره نساء چنین ترجمه کرده است: «و خداوند به هر چیزى، نیک داناست».
و در آیه 19 سوره بقره: «و خداوند، فراگیر کافران است».
برخی دیگر ترجمه‌ها:
-خواجوی:
«و خداوند جمعکننده کافران [در دوزخ] است»(بقره:19)
«که خداوند بدانچه که انجام مىدهند داناست»(آل‌عمران:120)
-مشکینی:
«و خداوند به همه کافران احاطه (علمى و توانى) دارد»(بقره:19)
«خداوند به آنچه انجام مىدهند(از نظر علم و توان) احاطه دارد»(آل‌عمران:120)
«و خدا همواره به هر چیزى (از نظر وجودى و توانى و علمى) احاطه دارد»(نساء:126)
-شعرانی:
«خدا احاطه کننده است، به کافران»(بقره:19)
«خدا به آنچه می‌کنند فرا رسنده است»(آل‌عمران:120)
«باشد خدا به همه چیز فرا رسنده»(نساء:126)
-فیض‌الاسلام:
«حقّا خدا به آنچه می‌کنند خوب دانا است»(آل‌عمران:120)
-معزّی:
«خداوند فراگیرنده است به کافران»(بقره:19)
«خدا است بدان چه کنند فراگیرنده»(آل‌عمران:120)
«خداوند است به همه چیز فراگیرنده»(نساء:126)
این ترجمه‌ها به طور کلی دو اشکال دارند:
یکی اینکه، چنان که گفتیم، در ترجمه یک واژه، مضمون آیه در نظر گرفته نشده است. این مترجمان به این موضوع توجه ندارند که یک واژه همراه با هر مضمونی بیان می‌شود و باید به گونه‌ای ترجمه شود که با آن مضمون مناسب باشد.
دیگر آنکه، به این نکته توجه نمی‌شود که قرآن با زبان مردم عادی نازل شده است. بنابراین، باید به زبان مردم عادی ترجمه شود. مردم عادی می‌گویند: خداوند از همه چیز آگاه است. هرگز نمی‌گویند: که خداوند آنچه را انجام مىدهند فراگیر است!
بدیهی است فارسی‌زبانان، نه تنها چنین جمله‌ای را به کار نمی‌برند، حتی آن را نمی‌فهمند.
منبع:فارس
سیدیحیی یثربی، استاد دانشگاه که به تازگی ترجمه‌ای از قرآن کریم را منتشر کرده است در سلسله یادداشت‌هایی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است نگاهی داشته به مساله ترجمه قرآن کریم و نکات مربوط به آن.
آن چه می‌خوانید دومین بخش از این یادداشت‌ها است:
برخی معتقد‌ند که واژه‌های مشابه قرآن را باید یکسان معنی کرد. باید توجه داشت که فقط برخی واژه‌ها را می‌توان یکسان معنی کرد، واژه‌هایی مثل قدرت، علم، شجر و هجر. اما برخی واژه‌ها را نمی‌توان یکسان معنی کرد، مثلاً واژه «شیء» را در دو آیه مشابه در نظر بگیرید. یکی می‌گوید «خدا به هر چیزی داناست»، و دیگری می‌فرماید «به هر چیزی توانا‌ست».
در مورد دانایی می‌توان گفت من به هر چیزی دانا هستم، اما در مورد توانایی نمی‌توانیم بگوییم به هر چیزی توانا هستم، بلکه باید بگوییم به هر کاری توانا هستم.
مثال دیگر واژه «محیط» است. این واژه بارها در قرآن کریم آمده است؛ اما نمی‌توان آن را همه جا به صورت یکسان معنی کرد. در آیه 120 سوره آل‌عمران می‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ محُیط»؛ خداوند به هر کاری که می‌کنند، محیط است.
این واژه را در این آیه می توان به صورت آگاه ترجمه کرد: خداوند از هرکاری که می کنند، آگاه است.
همین واژه را در آیه 126 سوره نساء نیز می‌خوانیم: «وَ کانَ اللَّهُ بِکلُ شىَءٍ محُّیطًا»؛ او به همه چیز محیط است.
اما در اینجا نمی‌توان آن را آگاه ترجمه کرد. در اینجا باید آن را به صورت اختیار ترجمه کرد: او همه چیز را در اختیار دارد.
همچنین در آیه 19 سوره بقره می‌خوانیم: «وَ اللَّهُ محُیطُ بِالْکافِرِین»، خداوند به کافران محیط است.
در این آیه، واژه محیط را نه می‌توان آگاه ترجمه کرد و نه اختیار! در اینجا باید آن را به صورت دیگری ترجمه کرد و گفت: در حالی که کافران از دست خدا راه گریزی ندارند.
هر‌کسی که این آیه‌ها را از آغاز تا پایان بخواند، به سادگی متوجه خواهد شد که نمی‌توان واژه محیط را به صورت یکسان ترجمه کرد.
یکی از علل نامفهوم ماندن ترجمه‌های قرآن کریم، ترجمه یکسان چنین واژه‌هایی است.
در ادامه برخی ترجمه‌های غلط همین آیات مورد بحث را بررسی خواهیم کرد.
آقای موسوی گرمارودی سوره آل عمران، آیه 120 را اینگونه ترجمه کرده است: «که خداوند آنچه را انجام مىدهند فراگیر است».
بدیهی است که علاوه بر اشتباه بودن این ترجمه از نظر ادبی، هیچ کس پیام این ترجمه را درک نمی‌کند.
وی همین واژه را در آیه 126 سوره نساء چنین ترجمه کرده است: «و خداوند به هر چیزى، نیک داناست».
و در آیه 19 سوره بقره: «و خداوند، فراگیر کافران است».
برخی دیگر ترجمه‌ها:
-خواجوی:
«و خداوند جمعکننده کافران [در دوزخ] است»(بقره:19)
«که خداوند بدانچه که انجام مىدهند داناست»(آل‌عمران:120)
-مشکینی:
«و خداوند به همه کافران احاطه (علمى و توانى) دارد»(بقره:19)
«خداوند به آنچه انجام مىدهند(از نظر علم و توان) احاطه دارد»(آل‌عمران:120)
«و خدا همواره به هر چیزى (از نظر وجودى و توانى و علمى) احاطه دارد»(نساء:126)
-شعرانی:
«خدا احاطه کننده است، به کافران»(بقره:19)
«خدا به آنچه می‌کنند فرا رسنده است»(آل‌عمران:120)
«باشد خدا به همه چیز فرا رسنده»(نساء:126)
-فیض‌الاسلام:
«حقّا خدا به آنچه می‌کنند خوب دانا است»(آل‌عمران:120)
-معزّی:
«خداوند فراگیرنده است به کافران»(بقره:19)
«خدا است بدان چه کنند فراگیرنده»(آل‌عمران:120)
«خداوند است به همه چیز فراگیرنده»(نساء:126)
این ترجمه‌ها به طور کلی دو اشکال دارند:
یکی اینکه، چنان که گفتیم، در ترجمه یک واژه، مضمون آیه در نظر گرفته نشده است. این مترجمان به این موضوع توجه ندارند که یک واژه همراه با هر مضمونی بیان می‌شود و باید به گونه‌ای ترجمه شود که با آن مضمون مناسب باشد.
دیگر آنکه، به این نکته توجه نمی‌شود که قرآن با زبان مردم عادی نازل شده است. بنابراین، باید به زبان مردم عادی ترجمه شود. مردم عادی می‌گویند: خداوند از همه چیز آگاه است. هرگز نمی‌گویند: که خداوند آنچه را انجام مىدهند فراگیر است!
بدیهی است فارسی‌زبانان، نه تنها چنین جمله‌ای را به کار نمی‌برند، حتی آن را نمی‌فهمند.
منبع:فارس
گزارش خطا
