واستعینوا بالصبر و الصلاه یعنی چه؟

بحث ما درباره آیات نماز و نگاه خداوند تبارک و تعالی در نماز با نگاه ترویجی اگر بخواهیم نگاه بکنیم می بینیم از آنچه که لازم و ضروری هست برای ترویج نماز خداوند تبارک و تعالی از همه آن راه ها در آیات قرآن استفاده کرده است مثلا از جمله چیزهایی که ما در بحث ترویج استفاده می کنیم می گوییم انسان باید زمینه سازی کند مثلا زمینه سازی چه چیزی؟ در بحث های اخلاقی می گوییم که حضرت ابراهیم (علی نبینا و اله و علیه الصلاه و السلام ) حاضر شدند برای این که زمینه سازی کنند برای نماز خوان شدن خودشان و خانواده خودشان بیش از هزار و دویست کیلومتر راه را از فلسطین می آیند تا مکه بعد آنجا با همه سختی هایی که تحمل می کنند آنجا می فرماید در آیات قرآن ««ربنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ بِوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُون‏»» یعنی فضا را، زمینه را آماده می کنند که یک درس خوبی است برای پدر و مادر که باید زمینه را فراهم کنند از جمله مدرسه، محله، گاهی اوقات شهر و هر چیزی که باشد و آن زمینه باید فراهم شود و حضرت ابراهیم این کار را کرد.

ما نگاهمان به آیات قران این است که خداوند تبارک و تعالی هم همین کار را کرده است و بعد امر به نماز کرده است یعنی چه؟ یعنی مثلا در آیاتی که طبق شان نزول آیات که ما نگاه می کنیم ابتدا خداوند امر به نماز نمی کند مثلا در آیاتی که در مکه نازل می شود ابتدا مثلا عواقب را می گوید مثلا مثل سوره مدثر ««مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»» مثلا به همین اندازه اشاره می کند که بهشتی ها از جهنمی ها سوال می کنند که چی شد شما جهنمی شدید آنها چهارتا علت می آوردند و ا ول این که ما اهل نماز نبودیم بیست سوره که بر پیامبر نازل شده است فقط آثار بوده است و عواقب بعد از بیست سوره بیان شده است. از همان آیات ابتدایی ما اقیموا الصلاه نداریم و این خودش نشان دهنده زمینه سازی است؛

خداوند ابتدا فکر را آماده می کند و بعد امر می کند و همین جریان شما در داستان حضرت لقمان هم می بیند و در داستان حضرت لقمان در ایه هفده می فرماید اقیموا الصلاه ولی زمینه سازی اش قبل است یعنی زمینه سازی از آیه سیزده شروع می شود که تصحیح اعتقادات توحیدی هست، بحث موعظه هست، تصحیح معاد باوری هست، یعنی از آیه سیزده شروع می کند و بچه اش را آماده می کند و در آیه هفده امر به نماز می کند و این همان چیزی هست که ما پدر و مادر معمولا رعایت نمی کنیم یعنی ما فقط یاد گرفته ایم بگوییم نماز بخوان، چادر سرت کن، امر و نهی را بلدیم، یا بنی اقم الصلاه را بلدیم ولی غافل از این که این یا بنی اقم الصلاه یک زمینه سازی داشته که آن زمینه سازی مورد غفلت ما پدر و مادرها قرار می گیرد به هر حال هم در داستان های حضرت لقمان که الان یادم آمد، داستان حضرت ابراهیم زمینه سازی هست، تو کلام خود خداوند هم این زمینه سازی هست. این یکی از اصول ترویج نماز است که خداوند تبارک و تعالی رعایت کرده است.

معرفی انسانهای برگزیده، یک شیوه دعوت قرآنی

یکی دیگر از چیزهایی که خدا رعایت کرده است و می شود در واقع برای ترویج نماز از آن بهره مند شد این است که خدا بعضی از آدم های خوب را در آیات قرآن معرفی می کند مثلا متقین را معرفی می کند، محسنین را معرفی می کند، مومنون را یا افراد دیگری را به طرق مختلفی در چند سوره معرفی می کند جالبش این است که این یکی دیگر از راه هایی که خدا استفاده می کند آدم ها را اینطور تحریک می کند یعنی مثلا می گوید تو می خواهی جزء کدام گروه باشی؟ میخواهی جزء متقین باشی؟ متقین چه کسانی هست در سوره بقره ایه دو و سه همان اول قران می فرماید ««ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدیً لِلْمُتَّقین‏ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُون‏»» یعنی در واقع در تمامی آیات قرآن اولین ویژگی رفتاری را با قید رفتاری می گویم چون یومنون بالغیب و بعضی از جاها قبلش هست، ایمان و اعتقادات و آنچه مربوط به دل و روح است داریم که مثلا قبلش است ولی اولین ویژگی رفتاری را خداوند تبارک و تعالی در تمام آیه اقامه صلاه قرار داده است یعنی یک نحوه تحریک انسان ها است یعنی تو میخواهی چه کسی بشوی، می خواهیم جزء متقین باشی میگوید یقیمون الصلاه، می خواهی جزء مومنین باشی سوره مومنین جزء دو و سه، اینجا پنج تا ویژگی می گوید که سه تای اولی روحی است که باز کار نداریم ««إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلی‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُون‏»» بعد اولین ویژگی رفتار را می گوید ««الذین یقیمون الصلاه و مما رزقناهم ینفقون»» یا مثلا سوره مومنون ««قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون‏ الَّذینَ هُمْ فی‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُون»»‏ یعنی مومنونی را که می خواهد تعریف کند مومنون ایمان در داخلش دارد و ویژگی های رفتاری که می خواهد بگوید مثلا هفت تا یا هشت تا می گوید اولین ویژگی رفتاری را باز الذین هم فی صلاتهم خاشعون قرار می دهد یا مثلا در بعضی از آیات دیگر ما این اقامه صلاه را داریم مثلا اینجا در سوره لقمان آیه سه ویژگی محسنین قرار گرفته است ««هُدیً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنین الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُون»»یعنی حالا به عناوینش که چهار یا پنج تا عرض کردم و عناوین شاید بیشتر از این هم باشد به هر حال مومنین، محسنین، متقین، شما جزء چه کسانی می خواهی باشی جزء هر کدام که می خواهید باشید این اقامه صلاه جزء ویژگی آنهاست یعنی مفری نداری جز این که اقامه صلاه داشته باشید در واقع یک گونه دارد تحریک می کند.

یکی دیگر از اصولی که در آیات قرآن می شود استفاده کرد که خیلی هم زیبا هست استفاده از نیازها است یعنی هر کسی که در زندگی خود یک مشکلاتی و گرفتاری هایی دارد راه برون رفت از این مشکلات را خداوند تبارک و تعالی پناهنده شدن به نماز قرار داده است و بنده در این وادی به دو تا بحث اشاره می کنم یکی بقره چهل و پنج است که ««وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعین‏»» که البته بقره صدو پنجاه و سه هم هست یعنی دو تا آیه دارد که تعبیر استعینوا باصبر و الصلاه در هر دو ایه آمده است؛ یکی عنوان است که با یک روایت می توان بیان کرد و یکی هم داستان حضرت موسی.

در واستعینوا بالصبر و الصلاه یک روایتی از امام صادق هست به یکی از اصحاب خودشان فرمودن««یا مسمع ما یمنع احدکم اذا دخل علیه غم من غموم الدنیا»» چه چیز مانع یکی از شما می شود که وقتی غمی در دلتان قرار بگیرد، کوچک و بزرگ، مادی و معنوی، جسمی و روحی، یک دستور العمل چهار ماده ای برای برون رفت از مشکلات دارند، یکی مریض دارد یکی قرض دارد حتی مشکلات بین المللی مثلا تحریم ها فشار آورده راه حلی امام صادق می دهند می فرماند ان یتوضع ثم یدخل المسجد، فیرکع رکعتین فیدع الله فیها وارد مسجد شوید حال محل عبادت یا مسجد، دو رکعت نماز بخوان، بعد از نماز خواندن بر آن غم و غصه ات دعا کن امام صادق دارند تشر می زنند می فرمایند چرا این کار را نمی کنید ««اما سمعت الله یقوم استعینوا باصبر و الصلاه»» نشنیدید خدا می فرماید که به نماز پناهنده شوید چرا شما به همه پناهنده می شود اما به خدا پناهنده نمی شوید. یعنی در واقع از آن نیازهایی که ما داریم، مشکلاتی که داریم از این هم خداوند تبارک و تعالی استفاده کرده است و این که شما در استعینوا باصبر و الصلاه دو تا پناه گاه به ما معرفی می کند که یکی از پناه گاه ها عمومی است.

استعینوا باصبر، اگر کسی بگوید خدایا یک پناه گاه خصوصی به من نشان بدهید که من هر موقع یک گرفتاری برایم بوجود می آید زود به آن پناهنده شوم خداوند برایش صلاه را نمایان می کند به تعبیر ما عطف خاص بر عام می کند برای این که بگوید این هم پناه گاه خصوصی یعنی برای راه برون رفت از مشکلات که گره را باز می کند بیان می کند. آن حدیث قدسی هم که زیباست اگر کنار این بیاوریم ««من احدث و من یتوضع»» کسی که وضویش بهم خورده است و وضو نگیرد به من جفا کرده است و اگر وضو گرفت و نماز نخواند به من جفا کرده است و اگر وضو گرفت و نماز خواند و دعا نکرد در حق من به من جفا کرده است سیر همان روایت امام صادع (ع) است ولی اگر کسی وضو گرفت ولی اگر نماز خواند و دعا کرد من دعایش را مستجاب نکردم من در حق او جفا کرده ام ولی بدانید که من جفا کار نیستم یعنی این در واقع نشان دهنده این است که هر کس در بعد از نمازهایش حداقل یک دعای مسجاب دارد.

از این نیازها و مشکلاتی که ما داریم از این دارد استفاده می کند برای ترویج نماز؛ مثلا می گوییم که اثر نماز چیست، یاد خداست؛ اقم الصلاه لذکری لام، لام غایت است یا لام تعلیل است. جایگاه اقم الصلاه لذکری در داستان حضرت موسی زیباست و خداوند در چه موقعیتی این را به حضرت موسی فرمود؟ زمانی است که حضرت موسی از مدین حرکت کرده اند با خانواده اش بر می گردند به مصر، فضا خیلی فضای زیبایی هست یعنی در این وسط راه شب هست، هوا هم سرد هست، حضرت موسی راه را هم گم کرده اند، غذایی هم ندارند، ظاهرا خانواده اش هم حامله هست یعنی مشکلات و گرفتاری ها همه اش بر سر حضرت موسی ریخته است، در این فضای مملو از گرفتاری ها و مشکلات، هر نوع مشکلی که بگویید، یک مرتبه خداوند در سوره طه اشاره می کنند، در سوره قصص هم اشاره می کنند که یک مرتبه نوری می آید و نوری پیدا می شود و حضرت موسی هم می گویند««انی آنست نارا»» یک نوری را میبینم بگذارید ببینم این نور چیست؟ بروم اگر کسی است راه را سوال کنم اگر آتشی است تکه ای از آن بیاورم تا شما گرم شوید بروم و برایتان خبری بیاورم بعد این فضا حضرت موسی می روند و آن آیات خیلی زیبا که من اختیارت کردم و اننی انا لا اله الا انا، این جملات ««فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ یا مُوسی‏ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوی‏ ‏»» من انتخابت کرده ام و یک مرتبه می رسد به اینجا که ««إِنَّنی‏ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنی‏ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری»»‏ گاهی اوقات ما بلافاصله اقم الصلاه لذکری مخاطب که نمی فهمد یعنی چه ولی اگر ملموس باشه و خدا دارد ملموسش می کند یعنی اقم الصلاه لذکری را در اوج تنهایی و گرفتاری می گوید گاهی اوقات در زندگی به جایی می رسید که هیچ کس غیر از خداوند به درد ما نمی خورد، می فهمید که پول ، قدرت و مقام به دردت نمی خورد، حتی علمت به دردت نمی خورد، الا این که خداوند بیاید بگوید اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلاه لذکری بیا در خانه خودم و به یاد من باش که آن اثرات و آثار و برکات هم دارد.

استفاده از احساسات در دعوت به نماز

یکی دیگر از آنهایی که خداوند از آنها استفاده کرده است استفاده از احساسات است. همه آدم های روی زمین از امید خوششان می آید امیر المومنین (ع) به اصحاب خودشان می فرمایند که به نظر شما امیدبخش ترین آیات قرآن کدام آیه است؟ خوب چهار نفر هستند و صحابی پیامبر هستند و تمام مسلط به قرآن کنار پیامبر هم بوده ، اولی می گوید: ««إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَری‏ إِثْماً عَظیما»» امیر المومنین می گویند فرمود خوب است ولی این که من می گویم این نیست نفر دوم می گوید: ««وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللّ