۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۰۵ : ۰۹
آیا زکات فطره در قرآن آمده است؟
قرآن کامل‌ترین نسخه شفابخش برای بشر است که با مراجعه به آیات شریف آن آیاتی را می‌توان یافت که به طور مستقیم و با کمی دقت بر عید فطر و آداب آن توجه دارند و نشان می‌دهند که این مسأله از دید قرآن پنهان نمانده است.
عقیق:آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه در 14 تا 17 سوره مبارکه «اعلی» به بیان آداب عید فطر پرداخته است که در ادامه متن آن را می‌خوانیم؛
بِسْمِ اللَّه الرَّحْمَن الرَّحِیم
قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّىٰ ؛ به یقین آن که پاکى جست، رستگار شد.
وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ؛ و نام خدایش را یاد کرد سپس نماز خواند!
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا؛ ولى شما زندگى دنیا را مقدم مى‌دارید.
وَالْآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَىٰ؛ در حالى که آخرت بهتر و پایدارتر است!
«و نام پروردگارش را به یاد آورد و به دنبال آن نماز بخواند» (وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّى).
به این ترتیب، عامل فلاح و رستگارى و پیروزى و نجات را سه چیز مى شمرد: «تزکیه»، «ذکر نام خداوند» سپس «به جا آوردن نماز».
در این که منظور از «تزکیه» چیست؟ تفسیرهاى گوناگونى ذکر کرده‌اند:
نخست این که: منظور پاکسازى روح از شرک است، به قرینه آیات قبل، و نیز به قرینه این که مهم‌ءترین پاکسازى همان پاکسازى از شرک است.
دیگر این که: منظور، پاکسازى دل از رذائل اخلاقى و انجام اعمال صالح است، به قرینه آیات فلاح در قرآن مجید از جمله آیات آغاز سوره «مؤمنون» که فلاح را در گرو اعمال صالح مى‌شمرد، و به قرینه آیه 9 سوره «شمس» که بعد از ذکر مسأله تقوا و فجور مى‌فرماید: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّاها: «رستگار شد کسى که نفس خود را از فجور و اعمال زشت پاک کرد و به زینت تقوا بیاراست».
دیگر این که: منظور «زکات فطره» در روز عید فطر است، که نخست باید زکات را پرداخت و بعد نماز عید را به جا آورد، چنان که در روایات متعددى از امام صادق(علیه السلام) این معنى نقل شده است.
همین معنى، در منابع اهل سنت از امیر مؤمنان على(علیه السلام) روایت شده.
در اینجا این سؤال مطرح است که: سوره «اعلى» سوره «مکّى» است، و در «مکّه» نه زکات فطره مقرر شده بود، و نه روزه ماه مبارک، و نه مراسم نماز عید فطر؟
در پاسخ این سؤال، بعضى گفته‌اند: هیچ مانعى ندارد آغاز این سوره در «مکّه» نازل شده باشد و پایانش در «مدینه».
این احتمال نیز قویّاً وجود دارد که: تفسیر فوق از قبیل بیان یک مصداق روشن و تطبیق آیه بر فرد واضح باشد.
بعضى نیز «تزکیه» را در اینجا به معنى دادن صدقه مالى دانسته اند.
مهم این است که: «تزکیه» معنى وسیعى دارد که همه این مفاهیم را در بر مى گیرد، هم پاکسازى روح از آلودگى شرک، هم پاکسازى از اخلاق رذیله، هم پاکسازى عمل از محرمات، و هر گونه ریا، و هم پاکسازى مال و جان به وسیله دادن زکات در راه خدا; زیرا طبق آیه: خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیْهِمْ بِها: «از اموال آنها صدقه اى (زکات) بگیر تا آنها را به وسیله آن پاکسازى و تزکیه کنى» دادن زکات سبب پاکى روح و جان است.
بنابراین، تمام تفسیرها ممکن است در معنى گسترده آیه، جمع باشد.
قابل توجه این که: در آیات فوق، نخست سخن از تزکیه و بعد ذکر پروردگار و سپس نماز است.
به گفته بعضى از مفسران، مراحل عملى مکلف سه مرحله است:
نخست، «ازاله عقائد فاسد از قلب»، سپس «حضور معرفة اللّه و صفات و اسماء او در دل»، و سوم«اشتغال به خدمت»، آیات فوق در سه جمله کوتاه به این سه مرحله اشاره کرده است.
این نکته نیز قابل توجه است که: «نماز» را فرع بر «ذکر پروردگار» مى‌شمرد، این به خاطر آن است که: تا به یاد او نیفتد و نور ایمان در دل او پرتوافکن نشود، به نماز نمى‌ایستد، به علاوه، نمازى ارزشمند است که توأم با ذکر او و ناشى از یاد او باشد، و این که بعضى ذکر پروردگار را تنها به معنى«اللّه اکبر» یا «بسم اللّه الرحمن الرحیم» که در آغاز نماز گفته مى‌شود، تفسیر کرده‌اند، در حقیقت بیان مصداق‌هایی از آن است.
علاوه بر این آیات قرآن کریم، آیات دیگری به عید فطر اشاره دارد به طوری کعه با مراجعه به قرآن می‌توان برخس از آنها را استخراج کرد. بیشتر دانشمندان گفته‌اند که مقصود از ولتکبرالله در آیه 185 سوره مبارکه «بقره»: «یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» تکبیرهایی است که در شب عید فطر واردد شده است که این تکبیرها بعد از چهار نماز مغرب و عشاء و صبح روز عید و نمازز عید فطر گفته می‌شود.
در عید فطر این گونه می‌گویند «الله اکبر الله اکبر لااله الاالله و الله اکبر الله اکبر ولله الحمد الحمد علی ماهدانا وله الشکر علی مااولانا»
همچنین سعید نقاش از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: برای من در شب عید فطر تکبیر هست، اما واجب نیست بلکه مستحب است، می‌گوید، پرسیدم این تکبیر در چه وقت مستحب است؟ فرمود در شب عید در مغرب و عشا و در نماز صبح و نماز عید آنگاه قطع می‌شود، عرضه داشتم: چگونه تکبیر بگویم؟ فرمود: می گویی الله اکبر، الله اکبر، لااله الاالله، و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر علی ماهدانا و منظور از کلام خدا که می‌فرماید: و لتکملوا العده همین است، چون معنایش این است که نماز کامل کنید. و خدا را در برابر اینکه هدایتتان کرده تکبیر کنید، و تکبیر همین است که بگویید: الله اکبر، لااله الاالله، و الله اکبر، و لله الحمد راوی می‌گوید در روایت دیگری آمده که تکبیر آخر را چهار بار باید گفت.
منبع:فارس
بِسْمِ اللَّه الرَّحْمَن الرَّحِیم
قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّىٰ ؛ به یقین آن که پاکى جست، رستگار شد.
وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ؛ و نام خدایش را یاد کرد سپس نماز خواند!
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا؛ ولى شما زندگى دنیا را مقدم مى‌دارید.
وَالْآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَىٰ؛ در حالى که آخرت بهتر و پایدارتر است!
«و نام پروردگارش را به یاد آورد و به دنبال آن نماز بخواند» (وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّى).
به این ترتیب، عامل فلاح و رستگارى و پیروزى و نجات را سه چیز مى شمرد: «تزکیه»، «ذکر نام خداوند» سپس «به جا آوردن نماز».
در این که منظور از «تزکیه» چیست؟ تفسیرهاى گوناگونى ذکر کرده‌اند:
نخست این که: منظور پاکسازى روح از شرک است، به قرینه آیات قبل، و نیز به قرینه این که مهم‌ءترین پاکسازى همان پاکسازى از شرک است.
دیگر این که: منظور، پاکسازى دل از رذائل اخلاقى و انجام اعمال صالح است، به قرینه آیات فلاح در قرآن مجید از جمله آیات آغاز سوره «مؤمنون» که فلاح را در گرو اعمال صالح مى‌شمرد، و به قرینه آیه 9 سوره «شمس» که بعد از ذکر مسأله تقوا و فجور مى‌فرماید: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّاها: «رستگار شد کسى که نفس خود را از فجور و اعمال زشت پاک کرد و به زینت تقوا بیاراست».
دیگر این که: منظور «زکات فطره» در روز عید فطر است، که نخست باید زکات را پرداخت و بعد نماز عید را به جا آورد، چنان که در روایات متعددى از امام صادق(علیه السلام) این معنى نقل شده است.
همین معنى، در منابع اهل سنت از امیر مؤمنان على(علیه السلام) روایت شده.
در اینجا این سؤال مطرح است که: سوره «اعلى» سوره «مکّى» است، و در «مکّه» نه زکات فطره مقرر شده بود، و نه روزه ماه مبارک، و نه مراسم نماز عید فطر؟
در پاسخ این سؤال، بعضى گفته‌اند: هیچ مانعى ندارد آغاز این سوره در «مکّه» نازل شده باشد و پایانش در «مدینه».
این احتمال نیز قویّاً وجود دارد که: تفسیر فوق از قبیل بیان یک مصداق روشن و تطبیق آیه بر فرد واضح باشد.
بعضى نیز «تزکیه» را در اینجا به معنى دادن صدقه مالى دانسته اند.
مهم این است که: «تزکیه» معنى وسیعى دارد که همه این مفاهیم را در بر مى گیرد، هم پاکسازى روح از آلودگى شرک، هم پاکسازى از اخلاق رذیله، هم پاکسازى عمل از محرمات، و هر گونه ریا، و هم پاکسازى مال و جان به وسیله دادن زکات در راه خدا; زیرا طبق آیه: خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیْهِمْ بِها: «از اموال آنها صدقه اى (زکات) بگیر تا آنها را به وسیله آن پاکسازى و تزکیه کنى» دادن زکات سبب پاکى روح و جان است.
بنابراین، تمام تفسیرها ممکن است در معنى گسترده آیه، جمع باشد.
قابل توجه این که: در آیات فوق، نخست سخن از تزکیه و بعد ذکر پروردگار و سپس نماز است.
به گفته بعضى از مفسران، مراحل عملى مکلف سه مرحله است:
نخست، «ازاله عقائد فاسد از قلب»، سپس «حضور معرفة اللّه و صفات و اسماء او در دل»، و سوم«اشتغال به خدمت»، آیات فوق در سه جمله کوتاه به این سه مرحله اشاره کرده است.
این نکته نیز قابل توجه است که: «نماز» را فرع بر «ذکر پروردگار» مى‌شمرد، این به خاطر آن است که: تا به یاد او نیفتد و نور ایمان در دل او پرتوافکن نشود، به نماز نمى‌ایستد، به علاوه، نمازى ارزشمند است که توأم با ذکر او و ناشى از یاد او باشد، و این که بعضى ذکر پروردگار را تنها به معنى«اللّه اکبر» یا «بسم اللّه الرحمن الرحیم» که در آغاز نماز گفته مى‌شود، تفسیر کرده‌اند، در حقیقت بیان مصداق‌هایی از آن است.
علاوه بر این آیات قرآن کریم، آیات دیگری به عید فطر اشاره دارد به طوری کعه با مراجعه به قرآن می‌توان برخس از آنها را استخراج کرد. بیشتر دانشمندان گفته‌اند که مقصود از ولتکبرالله در آیه 185 سوره مبارکه «بقره»: «یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» تکبیرهایی است که در شب عید فطر واردد شده است که این تکبیرها بعد از چهار نماز مغرب و عشاء و صبح روز عید و نمازز عید فطر گفته می‌شود.
در عید فطر این گونه می‌گویند «الله اکبر الله اکبر لااله الاالله و الله اکبر الله اکبر ولله الحمد الحمد علی ماهدانا وله الشکر علی مااولانا»
همچنین سعید نقاش از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: برای من در شب عید فطر تکبیر هست، اما واجب نیست بلکه مستحب است، می‌گوید، پرسیدم این تکبیر در چه وقت مستحب است؟ فرمود در شب عید در مغرب و عشا و در نماز صبح و نماز عید آنگاه قطع می‌شود، عرضه داشتم: چگونه تکبیر بگویم؟ فرمود: می گویی الله اکبر، الله اکبر، لااله الاالله، و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر علی ماهدانا و منظور از کلام خدا که می‌فرماید: و لتکملوا العده همین است، چون معنایش این است که نماز کامل کنید. و خدا را در برابر اینکه هدایتتان کرده تکبیر کنید، و تکبیر همین است که بگویید: الله اکبر، لااله الاالله، و الله اکبر، و لله الحمد راوی می‌گوید در روایت دیگری آمده که تکبیر آخر را چهار بار باید گفت.
منبع:فارس
گزارش خطا
