آیت الله محلاتی علوم مقدماتی را در زادگاهش آموخت و برای ادامه حرکت علمی خود در سال ۱۳۳۰ق به نجف مسافرت کرد و دروس عالی حوزه را در محضر آیات عظام آقا میرزا ابراهیم استهباناتی، شیخ عبدالحسین رشتی و سید ابوتراب خوانساری، فرا گرفت.

شیخ همچنین از آیات عظام میرزا حسین نائینی،  سید ابوالحسن اصفهانی، و آقا بزرگ تهرانی اجازه روایی دریافت کرد.

این عالم وارسته پس از 12 سال اقامت عالمانه در نجف، به حوزه درسی میرزای شیرازی در سامرا پیوست و به آبادانی و رونق حوزه جدید التاسیس آن دیار همت گماشتند.

در آنجا درس حدیث، رجال و درایه را از استاد این فنون آیت الله میرزا محمد عسکری تهرانی آموخت و افتخار دامادی ایشان را نیز یافت.

شیخ حدود 35 سال در کنار حرم شریف عسکریین(علیهما السلام) زیست و مشغول کارهای علمی و تحقیقی خود بود.

در سال 1376ق به تهران می آید و در مسجد مشیرالدوله واقع در خیابان خاوران به امور تبلیغی و اجتماعی و نشر اندوخته های دینی خود می پردازد.

آثار باقی مانده

شیخ محلاتی نویسنده ای توانا و صاحب کتابهای فراوانی است و اساسا شهرت ایشان به خاطر شهرت آثار قلمی ایشان می باشد که در مباحث گوناگون به خصوص حوادث تاریخی به رشته تحریر در آمده. خوانندگان تقوای قلمی را یکی از خصوصیات ابن عالم متعهد و تاریخ نویس دینی قلمداد کرده اند که در آثار ایشان دیده می شود.

از تالیفات این عالم پرکار که به ده ها جلد کتاب می رسد، می توان این آثار را نام برد؛     کشف الغرور او مفاسد السفور یا وظیفه زنان،      ریاحین الشریعه، مآثر الکبری فی تاریخ سامرا،     قضاوت‌های حضرت امیرالمؤمنین(ع)، لطایف الحکایات، فرسان الهیجاء(در حوادث کربلا)، خیر الکلام در رد کسروی، کشف المنافع در خصوص حیوانات.

همراهی با انقلاب اسلامی

شیخ ذبیح الله محلاتی در ایام اوج مبارزات مردم مسلمان ایران علیه حکومت فاسد پهلوی در تهران به سر می‌برد، اگر چه از مبارزات و فعالیت‌های ایشان مطلبی در دست نیست که ممکن است به دلیل کهولت سن، توان انجام چنین کارهایی را نداشته است، اما در آثار قلمی ایشان نکات قابل توجهی به ثبت رسید که بیانگر هوش سیاسی بالا و درک درست ایشان از مسائل اجتماعی زمان خود است.

 او در آثارش، خصوصا آثاری که پس از انقلاب به چاپ رسیده، ظلم‌های رضا شاه و پسر خائنش را یادآور می‌شود و از کشف حجاب و تبعید علمای اسلام به عنوان بزرگترین ستم‌ها یاد می‌کند.

وزیران شاه شاگرد آمریکا بودند

این تاریخ نگار برجسته در جایی از تالیفات خود، وزیران دوران رضا شاه را نام می برد و می نویسد: «این جماعت که هر یک نخست وزیر شدند در مدت وزارت خود نفعی به ایران نرسانیدند و همه شاگرد آمریکا بودند و شاه آریامهر رئیس شاگردها بود».

شیخ ضمن انتقاد از شاه می‌نویسد: ـ... وی با دین مقدس اسلام معارض بود، اگر چه اقرار لسانی داشت، ولی عملا مخالف بود، مذهب زرتشتی را ترویج می‌کرد و او را پیغمبر گرامی ایران می‌دانست».

ایشان به مبارزات امام در مقابل تاراج نفت توسط آمریکا اشاره می‌کند و می نویسد: «اتفاقا حقیر روزی در مسجد اعظم قم که ایشان درس می‌گفتند پای درس حاضر بودم که فرمود: شاه ما را به آمریکا فروخت. ثروت ما را در اختیار یهودی‌ها قرار داد و کلمات دیگر که فراموش کرده‌ام. به واسطه این کلمات این مرد بزرگ را به ترکیه تبعید کردند.»

در جای دیگر کتابش و در زمان مبارزه ملت ایران علیه رژیمی نویسد: «حقیر که شجاعت و صبر و ثبات ملت ایران را دیدم به یاد حدیث مروی از موسی بن جعفر (علیهما السلام) افتادم که فرموده: مردی از اهل قم مردم را به سوی خدا دعوت می‌کند. قومی با او همراهی می کنند مانند پاره‌های آهن و صرصر عاصف و باد مخالف آن‌ها را نلغزاند. از جنگ با دشمن ملول نمی‌شوند و ترسی در دل آن‌ها راه ندارد، بر خدا توکل دارند و عاقبت از (آن)متقین است».

اصرار بر نوشتن زندگی نامه امام

شیخ ذبیح الله کتابی را با نام «اختران تابناک» و با تحمل مشقت های فراوان به رشته تحریر آورده که در آن با رعایت ترتیب حروف الفبایی به شرح زندگی امام زادگان معروف پرداخته است و در این مورد بیش از 35 منبع رجالی را مورد استفاده قرار داده، این کتاب قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در دو جلد به چاپ رسیده است، نکته قابل ذکر این که اولین شخصیتی که مولف در جلد دوم بدان می پردازد، امام خمینی(ره) می باشد.

خود ایشان در ابتدای معرفی امام خمینی(ره) می نویسد: «لا یخفی که ترجمه ایشان را در جلد اول همین کتاب مرقوم داشتم. چون کتاب را به مطبعه بردم برای طبع آنرا پسندیدند ولی به شرط این که ترجمه مشارالیه را ساقط کنید، چون ما نمی‌توانیم ترجمه ایشان را درج کنیم که اگر این کار را بنماییم از نشر کتاب جلوگیری خواهند نمود. ناچار به این شرط کتاب طبع شد. اکنون در جلد ثانی درج می‌نماییم «لعل الله یحدث امرا بعد امر.»

وفات و کوچ ابدی

آیت الله شیخ محلاتی پس از سال ها تلاش و مجاهدت در مسیر نشر احکام اسلام و نگارش آثار مفید در سال در سال ۱۴۰۶ هـ. ق. مطابق با ۱۳۶۶ش. در حالی که 96 سال از عمر شریفش می گذشت دار فانی را وداع گفت و در جوار رحمت حق آرامش یافت.

 پیکر پاک آن مرحوم پس از تشییع در جوار مرقد شریف عبدالعظیم حسنی در شهر ری و کنار دوست خود مرحوم حاج جعفر خندق آبادی به خاک سپرده شد.

پی نوشت:

گلشن ابرار، ج5