آیا زیارت در اسلام مشروعیت دارد؟

در قرآن خداوند به پیامبر فرمود: رسول ما! به مردم بگو که من نسبت به رسالتم از شما اجر و مزدی نمی‌خواهم مگر مودّت ذَوی القُربی [شوری/۲۳]

ذوی القربی چه کسانی هستند؟

در کتاب ذخائر العقبی از منابع اهل سنت، احمد بن حنبل روایتی را به نقل از ابن‌عباس از رسول خدا درباره این آیه بیان می‌کند:
وقتی این آیه نازل شد، شخصی از رسول خدا پرسید: ذوی القربای تو که #مودت آنها واجب شده چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: علی، فاطمه و دو پسرش اینها که معصوم هستند، ذوی القربای پیامبرند.

در رابطه با محبت و مودت اهل بیت، در منابع اهل سنت روایات زیادی آمده، از جمله این حدیث از پیامبر اکرم در کتاب مشهور کَنزُ العُمّال، که فرمودند: «فرزندان خود را با ۳ خصلت تربیت کنید: محبت پیامبرتان، محبت اهل بیت او، و قرائت قرآن»

مودّت، مزد ۲۳ سال رسالت پیامبر است. زیارت، یکی از راههای اظهار مودّت به اهل بیت ع است. هرچقدر که باور ما نسبت به مودّت عمیق‌تر باشد، جایگاه بالاتری برای زیارت قائل خواهیم بود.

معنای زیارت:

زیارت در لغت از ریشه «زَور» و بمعنای روی گرداندن از هر چیزی است. پس زائر کسی است که به قصد زیارت اهل بیت از همه چیز عدول کرده است.

در زیارت ۳ چیز لازم است:

روی گرداندن از همه چیز، توجه داشتن به قصد بزرگداشت اهل بیت ع، انگیزه برای اُنس با ایشان

در هر زیارت، ۴ رکن وجود دارد:

زائر، مَزور (امام معصوم)، مَزار (حرم یا محل دفن)، زیارت‌نامه

زیارت‌نامه، ترنّم بیان کمالات اهل بیت ع است. زیارت‌نامه باید مأثور باشد یعنی از ناحیه معصوم رسیده باشد. زیارت‌نامه بیانگر میزان ارادت به امام است که همواره همراه با تولّی و تبرّی است.

تحقق این ارکان، زمانی است که اندیشه‌ای پشت آن باشد یعنی باید صاحب مزار را زنده بدانیم. این حیات، هم به حسب آیات قرآن و هم به حسب عقل اثبات شده است. «هرگز گمان مبر کسانیکه در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده‌اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.» [آل‌عمران/۱۶٩]

بنابراین اگر مقابل ضریح سیدالشهداء قرار می‌گیرم، معنا ندارد با موبایلم مشغول باشم یا به جدل، بحث یا گفتگو با دیگران مشغول باشم. باید ادب حضور در برابر امام را رعایت کنیم. در حرم نباید فریاد زد یا دیگران را هُل داد. این اتفاق زمانی می‌افتد که من جز سنگ و کاشی، چیزی نمی‌بینم.

اینها محترم است ولی اصل، امام (ع) است.

در کتاب «وفاءالوفاء» از منابع معتبر اهل سنت، درباره زیارت روایاتی از پیامبر اسلام نقل شده است:

هرکسی به زیارت من بیاید و قصد زیارتم را داشته باشد، حق او است که در روز قیامت شفیع او باشم.
کسیکه حج انجام دهد سپس قبر من را بعد از حیاتم زیارت کند، مانند کسی است که من را در دوران حیاتم زیارت کرده باشد.
کسیکه به حج برود اما مرا زیارت نکند، به من جفا کرده است.
کسیکه توانایی دارد، اما مرا زیارت نکند، به من جفا کرده است [احیاءالعلوم/غزالی]

ما در زیارت‌نامه رسول‌اکرم می‌خوانیم: «اگر در زمان حیات شما موفق به دیدارتان نشدم، اکنون با علم به اینکه احترام شما در زمان ممات مانند حیات شماست، قصد زیارت شما را کرده‌ام، پس به آنچه گفتم، نزد خداوند گواه باش.»

پس بر خلاف عقیده مخالفان از جمله وهابیت، مشروعیت زیارت در کلام رسول خدا آمده و از سنّت ایشان است و ابدا قابل تردید نیست.

روایات باب زیارت از جهتی، بر ۲ دسته‌اند:

دسته اول؛ زیارت افرادی است که در قید حیات هستند. یعنی کسانیکه در دنیا با آنها زندگی می‌کنیم.

۲ روایت در مشروعیت این زیارت:

پیامبر فرمودند: «کسیکه به زیارت برادر دینی خود برود اما نه بخاطر نیاز و احتیاج (بلکه برای رضای خدا) ، خدا او را از زائران خانه خود قرار می‌دهد و بر خدا لازم است که زائر خود را اکرام کند.»

پیامبر فرمودند: «کسیکه عالم ربّانی را ملاقات کند، مثل اینست که من را زیارت کرده است.»

 دسته دوم؛ زیارت افرادی است که از دنیا رفته‌اند. در جهان‌بینی اسلامی، مرگ، انتقال از #دنیا به عالم برزخ است و فنا و نابودی نیست.

پیامبر فرمودند: «اموات خود را زیارت کنید که آنها از زیارت شما شاد می‌شوند، و نزد قبر پدر و مادرتان حاجات خود را بخواهید.»

عایشه نقل می‌کند: گاهی پیامبر در آخر شب سوی قبرستان بقیع می‌رفتند و خطاب به اموات می‌فرمودند: "سلام بر شما ای اهل ایمان! در زمان تعیین شده، آنچه را که خدا به شما وعده کرده به شما خواهد رسید و ما نیز به شما ملحق می‌شویم.

 این ۲ حدیث نشان از مشروعیت مطلق زیارت اهل قبور است. یعنی بر خلاف #باور و #رفتار مخالفان، می‌توانید به زیارت اموات بروید.

 زیارت خاصّ اهلبیت علیهم‌السلام

اولین و محکم‌ترین دلیل از قرآن برای زیارت اهل قبور، آیه مودت است. در جلسه قبل با رجوع به منابع اهل سنت گفتیم که یکی از موارد بروز و ظهور محبت به اهل بیت، زیارت آنهاست.

روایات شیعه در باب زیارت:

امام رضا فرمودند: «هر امامی بر گردن پیروان و دوستداران خود، عهد و پیمانی دارد، و زیارت قبر آنها از مصادیق حُسن اداء و اتمام وفای به عهد است. پس کسیکه با رغبت به زیارت ایشان برود و آنچه را که اهل بیت قبول دارند تصدیق کند، مشمول #شفاعت آنها در روز قیامت خواهد بود.»

در آیات و روایات، وفای به عهد، واجب است.
 
حضرت سیدالشهداء فرمودند: «از جدّم رسول خدا پرسیدم: پدرم! به زائر شما چه نفعی می‌رسد؟ فرمودند: کسیکه من را در حال حیات یا ممات زیارت کند، یا کسیکه به زیارت پدرت یا زیارت برادرت یا به زیارتت برود، بر من حقی دارد که در روز قیامت به زیارتش بروم و او را از گناهانش خلاص کنم.»

محبتی که انسان را عاقبت به خیر می‌کند:

 ما در زندگی به دنبال عاقبت به خیری هستیم اما چه کسی عاقبت به خیر می‌شود؟

امام صادق فرمودند: «اگر خداوند برای کسی اراده‌ی به خیر کرده باشد، محبت امام حسین و محبت به زیارت او را در قلبش قرار می‌دهد.»

این محبت، انسان را عاقبت به خیر می‌کند. جناب حرّ و جناب زُهیر نمونه‌های بارز این رستگاری هستند.

معرفی کتاب: جامع‌ترین و کامل‌ترین کتابی که روایات صحیح را در باب این زیارت جمع‌آوری کرده، کتاب «کامل الزیارات» اثر ابن قولوَیه است. او استاد شیخ مفید بوده است.

امام سجاد از امام مجتبی به نقل از امیرالمؤمنین فرمودند: رسول خدا چنین فرموده‌اند: «مردمانی در آخر الزمان می‌آیند که مزار فرزندم حسین را زیارت می‌کنند. کسیکه او را زیارت کند مثل اینست که مرا زیارت کرده و کسیکه مرا زیارت کند مانند اینست که خدا را زیارت کرده است. آگاه باشید و بدانید کسیکه حسین بن علی را زیارت کند، خدا را در عرش ملاقات کرده است.» [کامل‌الزیارات]

زیارت سیدالشهداء نباید فقط زیارت ضریح شش‌گوشه باشد. باید به تمام معنا زیارت حضرت باشد، آنگاه مانند زیارت خدا در عرش می‌شود.