آیا فتوای مرجع تقلید می‌تواند خلاف واقع باشد

«احکام» در لغت، جمع حکم و به معنای فرمان و دستور به کار می‌رود و در اصطلاح فقهی «احکام» کلیه دستورهای عملی و فروع دین اسلام در تمام ابعاد آن است و همه دستورهای عبادی و سیاسی و اقتصادی و خانوادگی و قضایی را شامل می‌شود.

فراگیری احکام از نظر قرآن و سنت و از دیدگاه علما و مراجع دارای ضرورت و اهمیت خاصی است. گاهی اوقات در جامعه با افرادی مواجه می‌شویم که تکالیف دینی را بدون مراجعه به مرجع تقلید انجام می‌دهند و مبنا را بر این قرار داده‌اند که ما از قرآن و احادیث پیروی می‌کنیم؛ حتی شنیده شده برخی می‌گویند «من خودم مرجع تقلید هستم»!

بر این اساس در سلسله مطالبی درباره چرایی و لزوم وجود مراجع تقلید، پویایی فقه شیعه،‌ میزان انعطاف و تطابق فقه با مسائل و مقتضیات روز، دلیل اختلاف نظر میان مراجع و علما در موارد گوناگون به گفت‌وگو با اساتید مختلف می‌پردازیم.

دومین گفت‌وگوی ما با آیت‌الله سیدهاشم حسینی‌بوشهری عضو مجلس خبرگان رهبری است.

وی در این خصوص به خبرنگار فارس گفت: ما اکنون در عصر غیبت کبری امام معصوم هستیم یعنی عصری هستیم که دسترسی به امام معصوم به حسب ظاهر برای ما مقدور نیست، طبعاً آن چه که در اختیار داریم برگرفته از کتاب الهی، قرآن و روایات ائمه معصومین(ع) و منابع استنباط احکام الهی است که مجتهدان براساس آن، احکام الهی را استنباط کرده و در قالب رساله‌های عملیه در اختیار مردم قرار می‌دهند.

این کارشناس ارشد علوم دینی اظهار داشت: باب اجتهاد، باب گسترده‌ای است که علما و بزرگان ما براساس برداشتی که از آیات قرآن و روایات و منابع استنباطی دارند به یک سری از مسائل دست می‌یابند. از نظر فقهی اگر فردی واجد شرایط لازم برای استنباط احکام باشد آنچه را که به آن می‌رسد به عنوان یک نظر دینی و فقهی، مطابق با حکم الهی واقع بیابد خیلی خوب و ارزشمند است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: اگر حتی مجتهدی به خطا برود یعنی تلاش و جدیت لازم را در استنباط حکم الهی داشته باشد اما آن حکم، مطابق با حکم واقعی نباشد براساس تعبیراتی که در روایات داریم، کسی که به واقع حکمش اصابت می‌کند دو پاداش دارد و کسی که استنباط می‌کند احکام الهی را ولی با واقع اصابت نمی‌کند یعنی چیزی را استنباط می‌کند که ممکن است با واقع هم‌خوانی نداشته باشد در روایات چنین مجتهدی دارای یک پاداش است و آن هم به خاطر تلاش و جدیت و اجتهادی است که در به دست آوردن حکم الهی انجام داده است.

وی با بیان اینکه خودِ ائمه(ع) دستور داده‌اند کسانی که با حلال و حرام ما آشنا هستند و می‌توانند احکام الهی را استنباط کنند به آنها مراجعه کنید، ابراز داشت: مراجع تقلید هرکدام به حسب توان علمی و نظری که دارند حکمی را از احکام الهی استنباط می‌کند و این حکم هم برای خودشان و هم برای کسانی که از آنها تقلید و پیروی می‌کنند از نظر شرعی مجزی و کافی است و درنتیجه هم مجتهد و هم مقلّد به وظیفه دینی و شرعی‌شان عمل کرده‌اند.

آیت‌الله حسینی بوشهری تصریح کرد: اختلاف نظر میان علما به دلیل قرائت شخصی مرجع نیست؛ اگر فردی صلاحیت لازم را یعنی آن علوم لازمی که برای اجتهاد هست را نداشته باشد چنین فردی حق ندارد که سراغ استنباط احکام الهی برود فرض ما آنجاست که فرد از نظر علمی، توانمندی لازم را دارد منتها در رسیدن به حکم الهی برداشتی که از یک روایت و یک آیه قرآن دارد و چون آن صلاحیت لازم در آن فرد هست، بنابراین به هر نظری که می‌رسد آن نظر برای خودش و برای مقلدانش به عنوان حجت و دلیل شرعی، قابل قبول است.