معنای «غیبت» از منظر رسول‌الله(ص)

به همین منظور، فرازهایی از درس اخلاق آیت‌الله سیدمحمد علوی گرگانی از مراجع تقلید را برای علاقه‌مندان بازنشر می‌کنیم:

«یَا اباذر! إِیَّاکَ وَ الْغِیبَةَ فَإِنَّ الْغِیبَةَ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا»؛

حضرت رسول(ص) خطاب به ابوذر می‌فرمایند: ای ابوذر! از غیبت بپرهیز که غیبت از زنا بدتر است

مرض «غیبت» مرضی است که انسان را گرفتار می‌کند و خیلی باید مواظب بود که به آن مبتلا نشویم. کمتر کسی می‌تواند خود را از این مرض حفظ کند و هر کس به چنین توفیقی دست یابد که مبتلا به غیبت نشود، کار مهمی کرده است؛ زیرا نفس انسان تمایل دارد که بدی‌های دیگران را بیان کند. بنابراین به اندک چیزی غیبت را آغاز می‌کند، چشم انسان در دیدن عیب دیگران خیلی نورانی است و لکن چون به ذات خود محبت دارد و خود را دوست دارد، هیچ عیبی را در وجود خودش نمی‌بیند.

روایت داریم طوری باش که دوست دارد، هیچ عیبی را در وجود خودش نمی‌بیند، طوری باش که عیب خودت، تو را سردرگم کند و خودت را سرگرم عیب دیگران نکن. در روایتی رسول اکرم (ص) به حضرت علی (ع) فرمود: «إِذا رَأَیْتَ النَّاسَ یَشْتَغِلُونَ بِعُیُوبِ النَّاسِ فَاشْتَغَلَ أَنْتَ بِعُیُوبِ نَفْسِکَ»؛ وقتی دیدی مردم عیب دیگران را می‌گویند، تو مشغول عیب خودت باش، همه ما باید مواظب باشیم که مبتلا به مرض غیبت نشویم، اگر کسی چنین بیماری را بگیرد، درمانش سخت است، زیرا بعضی از امراض هستند که علاجشان به دست خداست و از خدا باید خواست که آن را شفا دهد، پس انسان زودتر از آن بیماری رهایی می‌یابد، اما بعضی از بیماری‌ها نیز هستند که راه درمانش از راه دیگران است؛ یعنی اول باید در خانه دیگران رفت و این خیلی سخت است.

در امراض قبلی انسان می‌رفت در خانه خداوند و ناله و توبه می‌نمود و آبروی انسان ریخته نمی‌شد، اما در اینجا خداوند فرموده اگر می‌خواهی از این بیماری نجات پیدا کنی اول باید در خانه کسی بروی که غیبتش را کردی، پس مواظب باشید خودتان را مدیون مردم نکنید که حق‌الناس خیلی سخت است و کارش خیلی مشکل‌تر است، سعی کنید نسبت به مردم گذشت داشته باشید. غیبت از حقوق‌الناس است که خیلی‌ها را بیچاره کرده و از پا درآورده است.

مرحوم نراقی در «جامع السعادات» و فرزندش نیز در «معراج السعاده» درباه این مسئله بسیار زیبا قلم‌فرسایی کرده‌اند که توصیه می‌شود آن را مطالعه کنید بنابراین پیامبر اکرم (ص) فرمودند:‌ غیبت از زنا شدیدتر است، چون مسأله زنا با رضایت طرفین انجام می‌شود و جرم و گناه بر گردن دو نفر است و شاید قدری سبک‌تر باشد، لکن کیفر گناه غیبت بر عهده یک نفر است؛ یعنی جرم مال یک نفر است و آن غیبت‌کنده است پس امکان دارد ذات عمل غیبت سخت‌تر باشد و خداوند چند مرتبه‌ای از مراتب عذاب را برای آن در نظر گرفته است نمی‌دانیم.

«قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَ ذَاکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی، قَالَ لِأَنَّ الرَّجُلَ یَزْنِی فَیَتُوبُ إِلَی اللَّهِ فَیَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِ، وَ الْغِیبَةُ لَا تُغْفَرُ حَتَّی یَغْفِرَهَا صَاحِبُهَا».

وقتی ابوذر این سؤال را از حضرت پرسید، فرمودند: به خاطر اینکه وقتی شخصی زنا می‌کند و توبه می‌نماید خدا هم از سر تقصیرش می‌گذرد ولی غیبت بخشیده نمی‌شود مگر اینکه اول، صاحبش او را ببخشد.

برای ابوذر سخت آمد که چطور امکان دارد غیبت سخت‌تر از زنا باشد؟‌ می‌گوید: عرض کردم یا رسول‌الله! چگونه می‌شود که غیبت شدیدتر باشد؟‌ و واقعاً در بین مردم هم قباحت زنا از غیبت بیشتر است، حتی در بین بعضی از مردم اصلاً غیبت قباحت ندارد تا جایی که در مسجد بین نمازها غیبت می‌کنند و به جای تعقیبات مشغول غیبت می‌شوند.

انسان اگر کار خلاف می‌کند خوب است بداند چوبش را از کجا می‌خورد و در غیر این صورت اگر چوب بخورد و نداند از کجاست و به خاطر چیست، خیلی بدبختی است، مثل آن شخصی که خواستند او را صد تازیانه بزنند، ناله کرد و التماس نمود و تازیانه‌ها را کم کرد تا رسید به یکی وقتی خواستند آن یکی را بزنند، گفت: بزنید، ولی آیا نباید بدانم خلافم چه بوده است.

در کتاب «لب‌اللباب» آمده است که روزی سید بحرالعلوم (ع) به درس آمد و خیلی خوشحال بود شاگردان تعجب کردند و از استاد علت را سؤال کردند: ایشان فرمودند: بعد از بیست و پنج سال رنج و زحمت نتیجه گرفتم، گفتند: چیست؟ فرمود: بیست و پنج سال است که با صفت زشت «ریا»‌ مبارزه کردم تا اینکه توانستم آن را از عمل خود بیرون نمایم. چرا سید بحرالعلوم این مطلب را افشا کرد و بیان نمود؟ برای اینکه خواسته است به شاگردان بگوید مواظب باشید، این بیماری‌ها درمانشان سخت‌ است. اینگونه نیست که با گفتن «استغفرالله ربی و أتوب الیه» بتوان از شر آنها در امان ماند.

«یَا اباذر! سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ کُفْرٌ، وَ أَکْلُ لَحْمِهِ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ وَ حُرْمَةُ مَالِهِ کَحُرْمَةِ دَمِهِ»؛ ای اباذر! کسی که مسلمانی را سب کند و دشنام دهد، نفس عملش فسق است؛ یعنی انسان را از عدالت بیرون می‌کند و جنگ و جدال با او کفر است و خوردن گوشتش جزو معصیت الهی است و حرمت مالش نیز مانند حرمت خونش است.

«قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْغِیبَةُ؟ قَالَ: ذِکْرُکَ أَخَاکَ بِمَا یَکْرَهُ»؛

ابوذر می‌گوید عرض کردم یا رسول‌الله!‌ غیبت چیست؟ فرمودند: غیبت آن است که پشت سر برادر دینی خود چیزی بگویی که او بدش آید. این عبارت جایی را که از صفات نیک برادر دینی ذکر می‌کند،‌ لکن او باز بدش می‌آید شامل می‌شود.

«قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنْ کَانَ فِیهِ ذَاکَ الَّذِی یُذْکَرُ بِهِ. قَالَ: اعْلَمْ أَنَّکَ إِذَا ذَکَرْتَهُ بِمَا هُوَ فِیهِ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَ إِذَا ذَکَرْتَهُ بِمَا لَیْسَ فِیهِ فَقَدْ بَهَتَّهُ»‌؛‌

عرض کردم یا رسول‌الله اگر آنچه که درباره او گفته می‌شود در او یابد چطور؟ فرمودند: اگر به آن چه که در او هست او را یاد کردید، غیبت است و اگر در او نباشد، تهمت است.»

عزیزان! غیبت یکدیگر نکنیم، به یکدیگر ناسزا نگوییم، درگیری نداشته باشیم و احترام مال یکدیگر را داشته باشیم.

«یَا اباذر! مَنْ ذَبَّ عَنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ الْغِیبَةَ، کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُعْتِقَهُ مِنَ النَّارِ؛ هر کس از برادر دینی خود که غیبت او را می‌کنند، دفاع کند، بر خداست که او را از آتش جهنم نجات دهد.»

بعضی از مؤمنین خودشان غیبت نمی‌کنند، اما با غیبت کردن دیگران هم کاری ندارند، اما عده‌ای علاوه بر آن که خود غیبت نمی‌کنند جلوی غیبت کردن دیگران را هم می‌گیرند و این خیلی عالی است.

«یَا اباذر! مَنِ اغْتِیبَ عِنْدَهُ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ، وَ هُوَ یَسْتَطِیعُ نَصْرَهُ فَنَصَرَهُ، نَصَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ»؛ هر کس که در نزد او غیبت برادر مسلمانش را کنند، در حالی که می‌تواند کمکش کند و او را کمک کرد، خداوند در دنیا و آخرت به او کمک می‌کند.

یکی از بزرگان وقتی این جمله را می‌گفت سخت گریه می‌کرد، علتش را می‌پرسیدند می‌فرمود: گریه‌ام از شدت محبت خدا به بندگانش است چقدر خدا بندگانش را دوست دارد.

«فَإِنْ خَذَلَهُ وَ هُوَ یَسْتَطِیعُ نَصْرَهُ خَذَلَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ»؛ و اگر توانایی کمکش را داشت،‌ لکن او نیز به غیبت‌کننده کمک کرد و او را بیشتر خوار کرد، خدا هم او را در دنیا و آخرت خوار می‌کند.

واقعاً عامل از بین رفتن نورانیت، غیبت است کسی که غیبت می‌کند نورانیت را از دست می‌دهد، متأسفانه غیبت نقل اکثر مجالس است و خیلی رواج دارد کمتر دیده شده افراد تعریف یکدیگر را کنند، اما شخصیت‌های بزرگ اسلامی همیشه مواظبت می‌کردند که مرتکب غیبت نشوند و بدی کسی را نقل نکنند.