مقام والای مادر امام جواد(ع)
امام نهم، محمّد بن على التّقى، حضرت جواد(ع) به نقل ابن عيّاش، در روز دهم رجب، ديده به جهان گشود، مادرش امّ ولد، و نامش «سبيكه» بود. حضرت رضا(ع) نام او را «خيزران» گذاشت. او از اهالى «نوبه» از خاندان «ماريه قبطيّه» مادر ابراهيم پسر رسول خدا(ص) بود، و از بهترين بانوان عصرش به شمار مىآمد، و پيامبر(ص) در سخنى به او اشاره كرده و مىفرمايد: «پدرم به فداى بهترين كنيزان اهل نوبه كه پاكيزه بود.»
در روايتی آمده است: يزيد بن سليط به قصد انجام عمره، به سوى مكّه حركت كرد، در مسير امام كاظم(ع) را ملاقات نمود، امام كاظم(ع) به او فرمود: من امسال دستگير مىشوم، و امر امامت به عهده پسرم على(ع) است. سپس فرمود: «اى يزيد بن سليط، هنگامى كه به آن مكان عبور كردى و او -حضرت رضا(ع)- را ملاقات نمودى به او بشارت بده كه بزودى پسرى امانتدار و مبارك، براى او متولّد مىشود، و او به تو خبر مىدهد كه با من ملاقات نمودهاى، در اين هنگام به او خبر بده، كنيزى كه اين پسر از او متولّد مىشود، از خاندان ماريه قبطيّه، كنيز رسول خدا(ص) است، و اگر توانستى سلام مرا به آن كنيز برسان.»
در عظمت مقام ارجمند اين بانو، همين حديث معتبر كافى است، كه امام كاظم(ع) به يزيد بن سليط امر مىكند سلام مرا به او برسان، چنانكه رسول خدا(ص) به جابر بن عبد اللّه انصارى امر كرد، سلام مرا به ابوجعفر امام باقر(ع) برسان. لازم به ذکر است این روایت در کتاب الأنوار البهية، صفحه ۳۹۱ آمده است.
شبهه افکنی واقفیه به بهانه بچه دار نشدن امام رضا(ع)
در کتاب عیون اخبار رضا آمده است حسين بن قياما كه از رؤساى واقفيان بود از حضرت رضا(ع) اذن ملاقات خواست و وقتی با امام روبرو شد، پرسيد: شما امام هستيد؟ حضرت فرمود: بله من امامم، ابن قياما گفت: من خدا را شاهد مي گيرم كه تو امام نيستى، امام مدّتى سر بزير افكنده خاموش بود و با انگشت بر زمين ميزد بعد سر برآورده فرمود: از كجا ميدانى كه من امام نيستم؟ ابن قياما گفت: چون از امام صادق(ع) برای ما را روايت كردهاند كه فرموده است: امام عقيم و بدون فرزند پسر نخواهد بود و سنّى از شما گذشته و فرزندى نداريد!
حضرت بار ديگر به فكر فرو رفت و بيش از پيش طول داده آنگاه سر برافراشت و گفت: من نيز خداوند را شاهد مىگيرم كه چند روزى نمىگذرد كه خداوند رحمان به من پسرى عنايت خواهد كرد. عبد الرّحمن بن ابى نجران گويد: ما ماه ها را انگشت شمارى مي كرديم، از آن روزى كه اين سخن رفته بود يك سال نگذشته بود كه خداوند حضرت جواد(ع) را به او عطا فرمود.
اما وسوسه های واقفیه به حدی بود سبب شد که حتی پس از ولادت امام جواد(ع) برخی از نزدیکان امام رضا(ع) در خصوص اینکه این مولود فرزند ایشان باشد تشکیک ایجاد کرده و ادعا کردند امام جواد(ع) فرزند امام رضا(ع) نیست. برای این منظور قیافه شناسی را حاضر کردند تا این موضوع را اثبات کند.
برای بررسی دقیق تر این موضوع و مسئله ایجاد تشکیک در مورد امامت امام رضا(ع) به سراغ یکی از کارشناسان دینی کشور رفتیم تا نظری وی را در این خصوص جویا شویم؛
حجت الاسلام حسین شهامت، کارشناس سیره و تاریخ اهل بیت(ع) در خصوص این موضوع گفت: قضیه تشکیک در امامت امام رضا(ع) از اینجا نشات می گرفت که عده ای پس از شهادت حضرت موسی بن جعفر بر امامت توقف کردند و به واقفیه معروف شدند. بهانه آنها این بود که امام رضا دارای فرزند نیستند و به همین دلیل نمی توانند امام شیعیان باشند. امام رضا(ع) در پاسخ به حسين بن قياما فرمود خداوند به من فرزندی عطا می کند که «یفرغ بهی بین الحق و الباطل»، یعنی به وسیله آن فرزند بین حق و باطل فاصله می اندازد و حق را آشکار می کند.
وی در خصوص دلایل اصلی جریان واقفیه بر وقوف بر امامت گفت: بعضی از آنها سمت نمایندگی امام کاظم(ع) را داشتند و به خاطر شرایط زندانی موسی بن جعفر(ع) سرمایه های زیادی در دست آنها بود که باید آن را به دست امام رضا می رساندند. لذا می خواستند به شکلی در آنها تصرف کرده و آن را به دست امام رضا ندهند.
این کارشناس دینی با بیان اینکه دنیا در هر زمانی به شکلی جلوه می کند، گاهی به شکل غصب حکومت و گاهی به شکل ظواهر مادی گفت: این جریان به دنبال بهانه بودند که از این امکانات و سرمایه ها بهره برداری کنند و زیر بار امامت امام رضا نروند و این ثروت ها در دست خودشان باقی بماند. لذا مسئله فرزند امام رضا را نیز بهانه کردند و گفتند ولی خدا نمی تواند بدون فرزند باشد.
مولود با برکت
وی با اشاره به تعبیری که امام رضا(ع) در مورد امام جواد(ع) پس از ولادت ایشان به کار بردند، گفت: در نهایت وقتی خداوند امام جواد(ع) را به امام رضا(ع) عطا فرمود ایشان تعبیری را به کار بردند که این تعبیر چند جا از آن حضرت از جمله در سفر حج نقل شده است. راوی به نام یحی سفیانی نقل می کند که در سفر حج بودم حضرت امام رضا(ع) حضور داشتند و فرزندشان ابن الرضا(ع) در سن دو یا سه سالگی بودند که ایشان را همراه خود آورده بودند. امام رضا(ع) بنا داشتند که مکرر این فرزند را به شیعیان نشان دهند و در این حین می فرمودند: هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِي لَمْ يُولَدْ فِي الْإِسْلَامِ مِثْلُهُ مَوْلُودٌ أَعْظَمُ بَرَكَةً عَلَى شِيعَتِنَا مِنْهُ، یعنی این مولودی است که خداوند با برکت تر از او برای شیعیان ما نیاورده است. این روایت را مرحوم کلینی در کافی نقل فرموده است.
چگونه امام جواد در سنین کودکی به امامت رسید؟
این کارشناس دینی در رابطه با اینکه امام جواد در سنین کودکی به مقام امامت نائل شدند، گفت: نکته دیگری که قابل طرح است سن کم حضرت جواد در رسیدن به امامت است که ممکن است واقفیه و دیگران شبهاتی در این خصوص ارائه کنند. مسئله اینکه کسی در سن خردسالی به مقام الهی برسد در سابقه تاریخ پیشینه داشته است و در قرآن کریم نیز ذکر شده است. در مورد حضرت یحی(ع) آمده است که «وَ آتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيّاً»، مفسرین حکم را به معنای مقام دانش و فهم و همان مقام نبوت دانسته اند. یعنی این مقام در زمان خردسالی به آن حضرت داده شده است. یا در مورد حضرت عیسی(ع) هم همینگونه است. وقتی مادر حضرت عیسی(ع) را مورد اتهام قرار دادند، حضرت عیسی به سخن آمد و فرمود اِنّیِ عَبْدُاللّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیّاً وَ جَعَلَنِی مُبَارَکاً، خدواند مرا مبارک و با برکت قرار داد. همین تعبیر مبارک را نیز حضرت علی بن موسی الرضا در مورد فرزند بزرگوار خود فرمودند.
وی ادامه داد: حضرت عیسی در آنجا فرمود «وَجَعَلَنِی نَبِیّاً وَ جَعَلَنِی مُبَارَکاً اَیْنَ مَا کُنْتُ وَ اَوْصَانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکوةِ مَادُمْتُ حَیّاً وَ بَرّاً بِوَالِدَتی» لذا این در تاریخ پیشینه داشته که مقام نبوت و مقام امامت یک مقام عند اللهی است و افاضه از نزد پروردگار است و پروردگار ممکن است آن را در کسی که در سن خردسالی است قرار دهد.
تعبیر امام رضا(ع) در مورد امام جواد(ع): بزرگترین برکت برای شیعیان
این کارشناس سیره اهل بیت گفت: مبارک بودن حضرت جواد که امام رضا به آن اشاره کرد یکی از جهت خنثی شدن مکر واقفیه است. یعنی با ولادت امام جواد ابهام از ذهن بسیاری از شیعیان که تحت تاثیر تبلیغات مسموم قرار گرفته بودند رفع شد. اهل بیت از جهات مختلف در محاصره این مشکلات بودند که بخشی از آن از سوی حکام بود و بخشی از جهت القائات دشمنان و ناصبی ها بود و برخی هم از طرف منفعت طلبان بود. در نهایت بخشی از مشکلات هم شامل جهل مردم می شد. لذا ولادت امام جواد سبب شد شبهه کسانی که از روی جهل به امامت امام رضا شک کردند، رفع شد.
برخوردهای با احترام از سوی شخصیت های بزرگ
حجت الاسلام شهامت به بیان نمونه ای تاریخی در مورد احترام به مقام والای امام جواد(ع) اشاره کرد و در این خصوص گفت: از جمله شخصیت های فاخر دوران امام جواد(ع) جناب علی بن جعفر است که عموی امام رضا(ع) هستند. این برادر حضرت موسی بن جعفر(ع) با سن بالا و محاسنی سفید در مسجد پیامبر نشسته بود و مشغول درس و بحث بود. جناب کلینی این روایت را در جلد یک اصول کافی نقل کرده است. عده ای از شاگردان و مریدان دور او نشسته بودند که امام جواد(ع) در سن نوجوانی وارد مسجد می شود. تا جناب علی بن جعفر آن حضرت را دید از جا برخاست و با عشق و علاقه به طرف امام جواد دوید و آن حضرت را در آغوش گرفت و صورت و پیشانی آن حضرت را بوسید. امام جواد به رسم ادب الهی که داشتند فرمودند عمو جان شما بنشینید. ایشان در جواب عرضه داشت چطور بنشینم در حالی که شما ایستاده هستند؟ این کلام رد و بدل شد اما وقتی امام جواد تشریف بردند، یاران و کسانی که دور جناب علی بن جعفر بودند به ایشان انتقاد و اعتراض کردند که شما با این محاسن سفید و کمر خمیده در مقابل یک نوجوان این احترام را می گذارید؟ ایشان جمله جالبی را گفتند که وقتی خدا این محاسن من را لایق مقام امامت و پیشوایی نداند و این جوان را لایق بداند و او را در این جایگاه قرار دهد، این فضیلت را انکار کنم؟ من پناه می برم به خدا از وسوسه های شما و من برای او در این سن پیری مثل یک بنده هستم در مقابل مولای خود.
ایجاد زمینه فکری برای مسئله غیبت
حجت الاسلام شهامت در مورد نائل شدن حضرت مهدی(عج) در سنین خردسالی به امامت و مشابهت این امر با مسئله امام جواد(ع) گفت: می توان گفت بوسیله جریانی در مورد ولادت حضرت امام جواد بوجود آمد بستر و زمینه فکری برای مسئله غیبت حضرت مهدی(عج) فراهم شد. با توجه به شرایط زمان حضرت مهدی که آن حضرت در اختفا به دنیا آمد و در اختفا به مقام امامت رسید و در سن خردسالی به غیبت رفتند، اگر جریانی مثل جریان امام جواد پدید نیامده بود و شیعه حضور ذهنی در مورد این مسئله نداشت شاید مسئله مهدویت به راحتی قابل قبول نبود.
وی ادامه دارد: برکت دیگر هم اینکه این ولادت یکی از عظمت های دستگاه امامت را در آن عصر مطرح کرد. همانطور که امیرالمومنین و دیگر امامن در سنین مختلف نقش امامت را ایفا کردند و مطرح شدند، امام در سن خردسالی نیز می تواند نقش عالی از خود باقی بگذارد و این هم یکی از برکاتی بود که درخشندگی جایگاه امامت را نشان داد که این امر سن نمی شناسد و این هم یکی از واقعیاتی بود که در زندگی امام جواد محقق شد.
اعتراف علمای دیگر مذاهب به فضائل امام جواد(ع)
این کارشناس دینی به دو نمونه از اعترافات علمای دیگر مذاهب در مورد امام جواد(ع) اشاره کرد و گفت: محمد بن طلحه شافعی در فصول المهمه نقل کرده است که «و ان کان صغیر السن فهو کبیر القدر»، یعنی اگرچه او سن کمی دارد اما قدر منزلتش بزرگ است، رفیع الذکر است و بلند آوازه و بلند مرتبه است. ابن حجر هیتمی در صواعق محرقه تعبیری در مورد امام جواد دارد که می گوید مامون او را به دامادی انتخاب کرد زیرا با وجود کمی سن از نظر علم و آگاهی و حلم بر دانشمندان زمان خودش برتری داشت. این اعترافاتی است که کسانی که در مذهب حقه امامیه هم نیستند نسبت به امام جواد(ع) ابراز داشته اند.
منبع:مهر
