واژه‌شناسی فتنه در قرآن کریم

عقیق: وقتی انسان با نگاه عمیق و دقیق به قصه‌های قرآن می‌نگرد و علت شکست‌ ادیان مختلف را بررسی می‌کند برای این شکست‌ها در برابر ظالمان جور و ستم، علت‌های گوناگونی می‌توان یافت. یکی از این موارد واژه «فتنه» است که معانی گوناگونی دارد. از این پس در نظر داریم به مفهوم‌شناسی واژه «فتنه» از منظر قرآن و روایات اسلامی بپردازیم که به استناد کتاب «فتنه‌ها» اثر حجت‌الاسلام اسدالله محمدی‌نیا آورده می‌شود.

فتنه در لغت

راغب در مفردات درباره کلمه «فتنه» آورده است:

«أَصْل الْفِتَن إِدْخَال الذَّهَب فِی النَّار لِتَظْهَر جَوْدَته مِنْ رَدَاءَته»؛ اصل کلمه فتنه از داخل کردن طلا در آتش گرفته شده تا در اثر این عمل طلای ناب و خالص از ناخالص جدا شود.

این کلمه به معنای گناه، عذاب، فرزند، مال، آزمایش، گمراهی، گداختن در آتش، اختلاف مردم در رأی و تدبیر،‌شرک، شر و بدی، فقر، غنا و... است. در ادامه برخی از آیات درباره معانی فتنه براساس مجمع‌البحرین آورده‌ایم:

معانی فتنه در قرآن کریم

1- عذاب

«إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِیقِ»

(در جریان اصحاب اُخدود) کسانی که مؤمنان را عذاب نموده و شکنجه کردند، سپس توبه نکردند برای آنها عذاب جهنم و آتش سوزان خواهد بود.

2- امتحان

خداوند بزرگ می‌فرماید:

«وَکَذَٰلِکَ فَتَنَّا بَعْضَهُم بِبَعْضٍ»؛

بدین گونه ما بعضی را به وسیله بعضی دیگر امتحان کردیم.

«وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ»؛

بدانید که اموال و فرزندان شما وسیله‌ای برای امتحان شما هستند

3-گناه، بلا و عذاب

خداوند حکیم در آیه 25 سوره مبارکه انفال می‌فرماید:

«وَاتَّقوا فِتنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَموا مِنکُم خاصَّةً ۖ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ العِقابِ»؛

و بپرهیزید از فتنه‌ای که تنها به کسانی از شما که ستم کرده‌اند نمی‌رسد، (بلکه دامنگیر همه می‌شود) و بدانید که خداوند سخت کیفر است.

4-شرک

«وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ»؛

با دشمنان بجنگید تا دیگر فتنه و شرکی در عالم نباشد.

5-شر و بدی

«وَفَتَنَّاکَ فُتُونًا»؛

و ما بارها تو را به وسیله شر و بدی و بدی تو امتحان کردیم.

از مجموعه آیات و روایات و سخنان حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه استفاده می‌شود همانطوری که طلا را داخل آتش می‌کنند تا طلای خالص از ناخالص جدا شود، همچنین خداوند انسان‌ها را با ابزارهای متعدد می‌آزماید تا خالص از ناخالص، مؤمن از غیر مؤمن جدا شود و مشخص شود چه کسانی برای خداوند قدم برمی‌دارند و چه افرادی برای دنیا و مال و ریاست گام برمی‌دارند.

بر همین اساس خداوند اصحاب اُخدود را با گودال‌های آتش آزمود تا مؤمنان راستین از غیر راستین جدا شوند و نیز خداوند حکیم در جنگ احد، مسلمانان را با ذخایر دنیوی امتحان کرد و نیز در جنگ جمل عده‌ای را مثل طلحه و زبیر و گروهی را مثل خوارج در نهروان و تعدادی را در جنگ صفین آزمود تا در این میادین که مسأله مال و مقام مطرح بود، خوبان از بدان مشخص شوند.

در انقلاب اسلامی از اوایل انقلاب تا کنون خداوند بسیاری را با وسایل متعدد امتحان کرد که عده‌ای از امتحان سرفراز بیرون آمدند و تعدادی هم مردود شدند؛ جنگ تحمیلی هشت ساله، تهاجم فرهنگی، تحریم اقتصادی و مقابله با آن، پیروی از ولایت فقیه در زمان حضرت امام و امروز از رهبر حکیم انقلاب، فتنه‌های سال 60 و آن همه ترور، فتنه سال 78 و 88، بی‌تفاوتی عده‌ای و هماهنگی گروهی با دشمنان همه از مصادیق فتنه بودند که برخی در امتحان موفق شدند و عده‌ای به ویژه از خواص مردود شدند.

امروز هم هرچه ما را از اسلام ناب و خط و اصول و مکتب امام خمینی(ره) و سیاست رهبر فرزانه انقلاب تحت هر عنوانی منحرف سازد، فتنه محسوب می‌شود.

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید:

«انَّ الشَّیْطانَ یُسَنّى لَکُمْ طُرُقَهُ وَ یُرِیدُ أَنْ یَحُلَّ دِینَکُمْ عُقْدَةً عُقْدَةً وَ یُعْطِیَکُمْ بِالْجَمَاعَةِ اَلْفُرْقَةَ وَ بِالْفُرْقَةِ اَلْفِتْنَةَ»؛

شیطان راه‌های انحرافی خویش را برای شما آسان جلوه می‌دهد و می‌خواهد(رشته‌های محکم) دین شما را گره گره بگشاید و به جای اتحاد، ایجاد تفرقه کند و به وسیله تفرقه، فتنه برپا کند.

امروز مردم را به دسته‌های مختلف سوق دادن و وحدت و انسجام را از بین بردن و در مقابل خط امام، خطوط انحرافی ایجاد کردن و تحریف اصول و مکتب حضرت روح‌الله و حمایت از سران آشوب 88 و کسانی که در خط آنها بودند همه اینها جزو فتنه محسوب می‌شود.

منبع:فارس