چه کسانی سید هستند؟

عقیق: در میان مسلمانان خصوصا شیعیان، سادات از حرمت و احترام ویژه ای برخوردارند. برای عده ای ممکن است این سوال پیش بیاید که لقب سید از کجا آمده و چگونه می توان سید بودن خاندانی را ثابت کرد. پاسخ سوال های خود را در ادامه خواهید یافت.

بررسی واژه سید

واژه «سید» در لغت به معنای سرور، مهتر، بزرگ، آقا، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم ) و آن که از اولاد حضرت رسول باشد ( به واسطه حضرت فاطمه) است.

سید به معنای آقا و اطاعت شده (مطاع)، رئیس و بزرگ نیز آمده است. سیادت عنوانی است اعتباری، نه تکوینی [توضیح المسائل مراجع، ج 2، مسئله 1955] که بر مردان و زنانی که نسبشان به هاشم بن عبد مناف (جدّ دوم رسول خدا) می‏رسند اطلاق می‌شود.بنابراین هر کس که سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف یا فرزندان او برسد، سید محسوب می‏شود. [عروة الوثقی، ج 2]

برخی از اینان به عموهای پیامبر صلی الله وآله وسلم مثل ابوطالب، عباس و حمزه می‏رسند. فرزندان عباس عموی پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم که اصطلاحاً به آنان بنی عباس می‏گویند، سید محسوب می‏شوند. همچنین فرزندان ابوطالب به نام‏های طالب و عقیل و جعفر طیار و علی(علیه السلام) و نسل آنان، سیدند.

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و سلم از طریق پسر نسلی ندارد، چون که پسرانش (طیب و طاهر و قاسم و ابراهیم) در کودکی از دنیا رفتند. نسل آن حضرت فقط از طریق دخترش حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) ادامه پیدا کرد. فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها به نام‏های حسن و حسین و زینب و ام کلثوم از طریق پدرشان امام علی علیه السلام نیز سید بودند.

تمامی ائمه معصومین و فرزندانشان از طریق علی(علیه السلام) به هاشم و از طریق حضرت فاطمه سلام الله علیها به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم می رسند و سید هستند. اگر چه سیادت به جهت نور وجودی پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم  تجلی یافته است، اما این در انحصار فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) قرار ندارد. بلکه از جهت انتساب به طالب و علی و عقیل و جعفر (فرزندان ابوطالب) و انتساب به عباس و حمزه (عموهای پیامبر نیز سیادت حاصل شده و حضرت علی(علیه السلام) سید بوده است و فرزندان او نیز سید هستند.

چون نسل پیامبر بیش تر مورد توجه مسلمانان است و نسل حضرت از دخترش فاطمه(سلام الله علیها)و علی(علیه السلام)می باشند، این‌ها بیش تر مورد توجه و احترام هستند . لذا آنان از بین بقیه سادات ، معروف تر و مشخص ترند.

سید نامی‎ است که در ایران به ذرّیه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ اطلاق می‎شود و در ترکیه و قلمرو پیشین عثمانی به آنان میر می‎گفتند و در عربستان لقب شریف بیشتر گفته می‎شد البته سید بیشتر از دو لقب میر و شریف استعمال می‎شد به ویژه اینکه علاوه بر ایران ، در عراق و شبه قاره نیز معمول است.

هم اکنون این گونه معمول است که کسانی که سید نامیده می‎شوند نسبشان به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم می‎رسد و در این مورد اکثر سادات شجره نامه دارند . در رساله‎های عملیه نیز طرقی برای احراز سیادت اشخاص بیان شده است از جمله شجره نامه و اشتهار به سیادت در محلی که بگویند پدر و جدّ این شخص سید بوده‎اند . در زمانهای گذشته بیشتر از این در مورد نسب سادات سخت‎گیری می‎شده .[ابن حجر، ابناء الغمر، ج 1، صلی الله علیه و آله وسلم 39]

درباره حفظ شجره نامه سادات استفتایی از آیت الله مکارم شیرازی بیان می شود:

افراد سید چگونه خود را اولاد پیامبر می نامند؟ مگر از آن زمان تاکنون با عقل جور در می آید که معلوم شود چه کسی از اولاد پیغمبر است؟ من نمی توانم این را قبول کنم، لطفاً راهنمایی کنید.

سادات به خاطر افتخاری که از طریق انتساب به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) داشتند سعی می کردند نسب و شجره نامه خود را حفظ کنند و نسل بعد از نسل به فرزندان خود برسانند و الان شجره نامه های زیادی از شجره سادات نزد علمای انساب است.

سادات دو شاخه اصلی دارند:

1.نوادگان علی از طریق سه تن از پسران او - محمد حنفیه از خوله دختر قیس، عباس بن علی از ام‌البنین و عمر بن علی از صهباءِ ثعلبیه - که از میان پسران متعدد علی فرزند یافتند. به این سادات علوی می‏گویند.

2.نوادگان حسن و حسین - فرزندان علی از فاطمه - که به آنان سادات هاشمی و نیز بسته به انتساب به حسن یا حسین، حسنی یا حسینی گفته می‏شود.

نسب سادات حسینی

غیر از امام سجاد(علیه السلام) در جریان کربلا از فرزندان سید الشهداء کسی زنده نماند.در نتیجه سادات حسینی از نسل امام سجاد (علیه السلام) محسوب می شوند.بنابراین فرزندان امامان بعدی همه از سادات حسینی هستند چه فرزندان امام باقر(علیه السلام) و چه فرزندان دیگر ائمه علیهم السلام.

سیادت یک نوع شرافت معنوی است و به معنی بزرگی و عظمت است. سیادت به خاطر عظمت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) در دودمان آن حضرت وجود دارد واجداد او تا جد اعلای ایشان (هاشم) را شامل می‏شود.

فضیلت خاندان پیامبر

روایات فراوانی در فضیلت ذریه و خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیان شده كه حكایت از ارزش و جایگاه بلند انتساب به پیامبر دارد. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم ) می فرماید هر خویشی و سنتی در روز قیامت گسیخته می شود، جز خویشی با من، خواه نسبی باشد یا سببی."

امام رضا(علیه السلام) نیز فرمود:ما خاندان نبوت حقی كه بر مردم داریم، به خاطر پیامبر(صلی الله علیه و آله  و سلم ) است. هر كدام  حق خود را كه به بركت پیامبر بر مردم واجب شده، از مردم بستاند، ولی متقابلاً حق مردم را ادا نكند، حقش ساقط خواهد بود."

بنابراین روایت، همان گونه كه سادات بر مردم حق دارند، مردم نیز بر آن ها حق دارند. در ضمن همان گونه كه سادات از ارج و منزلت برخوردارند، به همان اندازه لازم است مراقبت بیشتری بر كردار خود داشته باشند . اگر كسی بتواند نسبت معنوی به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم پیدا كند و خود را در راه و اهداف عالی پیامبر اسلام قرار دهد و تقوا و پرهیزگاری پیشه كند، مطمناً چنین شخصی مقام و جایگاه برتری خواهد داشت.

سیادت از جانب مادر 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فر ماید: «کسی که به فرزندان من احترام بگذارد و آنان را تکریم کند ، در واقع مرا تکریم کرده است . » (مستدرک الوسائل ، 12/367)

اگر کسی مادرش سید فاطمی باشد او نیز در زمره اولاد پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) قرار می گیرد، ولی به فتوای اکثر فقیهان احکام ویژه سیادت و یا برخی از آن، به او بار نمی شود . برخی از علماء کسانی را که مادرشان سید باشد را سید می دانند وحتی مستحق خمس می دانند مانند: مرحوم سید مرتضی ‏رضوان الله تعالی علیه که فتوا داده است که اگر کسی از طرف مادر هم به بنی‏هاشم انتساب داشته باشد خمس به او تعلق می‏گیرد وبعضی از فقهای دیگر هم  این فتوا را پذیرفته‏اند. اما معروف بین امامیه آنست که فقط در صورتی از خمس می‏تواند استفاده کند که انتسابش از طرف پدر باشد و فتوای معمول فقهای ما هم همین است.ولی از نظر محرمیت فرقی بین سیدهای از طریق پدری یا مادر؛ با انبیای عظام وائمه اطهار ومانند آن که ارتباط  نسبی از طرف مادر دارند نیست ومسا له محرمیت ‏یکسان است .

مراقب رفتارمان باشیم

از آنجا که سادات به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم منتسب هستند، باید مواظب رفتار خود باشند؛ زیرا انجام برخى اعمال از انسان‏هاى معمولى مشکلی ایجاد نمى‏کند، ولى انجام آن توسط انسان‏هاى با شخصیت و یا اشخاصی که به رهبران دینى منتسب هستند، مشکل ایجاد مى کند.

بزنطى(راوی) مى گوید: در خدمت حضرت رضا(علیه السلام) نشسته بودم. سخن از سادات به میان آمد، عرض کردم: آیا منحرف از خاندان شما و غیر شما یکسانند؟   فرمود: «نیکوکار ما اجرش دو چندان و بدکار ما گناهش دو چندان است». 

وظیفه ما آن است که نسبت به سادات احترام بگذاریم همان طور که نسبت به سایر افراد احترام می گذاریم. البته می توانیم در قالب شرایط تعریف شده توسط اسلام - آنان را امر به معروف و نهی از منکر نماییم. همین طور سعی کنیم با رفتار و گفتار خود به آن ها بفهمانیم که سزاوار است جایگاه و مقام سیادت را حفظ کنند.

صرف سید بودن موجب نمی گردد که سادات از این عنوان سوء استفاده کنند. امام رضا (علیه السلام) وقتى که برادرش (زیدالنار) را دید که از خود تعریف مى کند و به سیادت خود مغرور شده و دائماً«ما چنین، ما چنان » مى گوید، فرمود: «این سخنان چیست که مى گویى ؟! اگر سخن تو درست باشد و فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم وضع استثنایى داشته باشند و خداوند بدکاران آنان را عذاب نکند و عمل نکرده به آنان پاداش بدهد، پس تو از پدرت موسى بن جعفر نزد خدا گرامى ترى، زیرا وى خدا را بندگى کرد تا به درجات قرب نائل آمد و تو مى پندارى بى آن که بندگى خدا کنى، مى توانى در درجه موسى بن جعفر قرارگیرى ». سپس آیه «انهّ عملٌ غیر صا لح » را قرائت کرد و فرمود: فرزند پیامبر و انتساب به پیغمبر و امام کافى نیست؛ عمل صالح لازم دارد.

منبع: تبیان

211001