شکارسری:
شکارسری نوشت: «قبله مایل به تو» سعی می‌کند یک نقطه تلاقی بین شعر دینی شاعر و مسئولیت ادبی او باشد یعنی هم می‌کوشد جنبه‌های زیبایی‌شناسی شعر روزگار خودش را رعایت کند و هم تلاش می‌کند، گویای موقعیت دینی شاعر باشد.
عقیق: قبله مایل به تو حمید رضا برقعی که مجموعه‌ای از اشعار آیینی این شاعر جوان است در جایزه کتاب سال امسال شایسته تقدیر شد.این انتخاب موافقان و مخالفانی دارد و هر گروه نیز دلایل خود را بیان می‌کنند.
آنچه در ادامه می‌خوانید یادداشت حمیدرضا شکارسری منتقد ادبی است که در ابتدا مروری بر اشعار برقعی و سپس کتاب قبله مایل به تو داشته و در ادامه درباره ویژگی‌های جایزه کتاب سخن گفته است. این یادداشت به شرح زیر است:
شاعر به محض چاپ کتابش شخصیت حقوقی پیدا می‌کند
شخص حقیقی در حقیقت هر انسان زنده‌ای است که صلاحیت‌های تمام انسان های دیگر را دارد. شخصیت حقیقی هر فرد با تولدش شروع و با مرگش تمام می‌شود. شخص حقیقی در واقع دارای حقوق اساسی همه انسان‌ها است. ولی شخص حقوقی، شخصی است که قانون به او حق و شخصیت می‌دهد و تکلیف‌هایی بر دوشش می‌گذارد. به گمان من شاعر تا زمانی که شعرش را چاپ نکرده، یک شخصیت حقیقی است و همان حق و تکلیف‌هایی را دارد که هر انسان دیگر دارد ولی به محض چاپ کتاب، علاوه بر شخصیت حقیقی دارای شخصیت حقوقی هم می‌شود . به خصوص اگر کتابش عنوانی را برنده شود، این شخصیت حقوقی برجسته‌تر هم می‌شود.
پس صحبت درباره کتاب شاعری با شخصیت حقیقی با صحبت در باره کتاب همان شاعر با شخصیت حقوقی کاملاً متفاوت است. به هر حال فعلاً درباره شعر حمیدرضا برقعی و شخصیت حقیقی‌اش صحبت می‌کنم تا شخصیت حقوقی‌اش.
قبله مایل به تو و تلاقی بین شعر دینی شاعر و مسئولیت ادبی او
کتاب «قبله مایل به تو» سعی می‌کند یک نقطه تلاقی بین شعر دینی شاعر و مسئولیت ادبی او باشد یعنی هم می‌کوشد جنبه‌های زیبایی‌شناسی شعر روزگار خودش را رعایت کند و هم تلاش می‌کند، گویای موقعیت دینی شاعر باشد. در واقع شعر دینی تلاش می‌کند نقطه تعادل شخصیت دینی و شخصیت ادبی شاعر باشد. شعر دینی باید تعادل داشته باشد بین محتوا و جنبه‌های زیبایی‌شناسی شعر.
شعر آقای برقعی در برزخ بین کاربرد محتوایی شعر و کاربرد زیبایی‌شناسی شعر مانده است. این به معنی رسیدن به آن تعادل بین فرم و محتوا که گفتم نیست به این معنی است که گاه این سویی است و گاه آن سویی. به گمان من هنوز تکلیفش مشخص نیست که به کدام سمت تمایل بیشتر دارد اگرچه در مجموعه آثار برقعی چه در کتاب اول و چه در کتاب دوم در مجموع غلبه را بر محتوا می‌بینیم و اینکه شاعر به احساسات مذهبی مخاطبان اهمیت تام می‌دهد اما درخشش‌هایی که در بسیاری اشعارش وجود دارد نشان می‌دهد برای جنبه‌های زیبایی شناسانه شعرش هم ارزش قائل است. به همین دلیل می‌گویم وضعیت شعر برقعی، وضعیتی برزخی است یعنی به نقطه ثابت و مستقر نرسیده که برای کدام یک ارزش بیشتری قائل است.
درخشش‌های متن در «قبله مایل به تو» بیشتر از «طوفان واژهها» است
از این نظر شعرهای «قبله مایل به تو» نسبت به «طوفان واژهها» خود متن فارغ از موضوع و محتوا درخشش زیبایی شناسانه بیشتری دارد اما به نظر درخشش عاطفی و احساسات رقیق مذهبی، کتاب طوفان واژهها نقاط برجسته‌تری دارد. به همین دلیل طوفان واژه ها حداقل تا زمانی که کتاب دوم کتاب سال شود، فروش بیشتری داشته و مخاطب بیشتری جذب کرده است.
با توجه به اینکه شعر برقعی، شعری است که هنوز پختگی و استقرار لازم را بین محتوا و فرم پیدا نکرده از این منظر هنوز برقعی در مرحله گذار است و مراحل تجربی شعر را طی می‌کند تا به نقطه تعادل نهایی برسد.
حال چگونه با شرایطی که برای جایزه کتاب سال بر می‌شمرم، این کتاب می‌تواند کتاب سال شود، برای من جای سؤال دارد؟ به گمان من کتاب سال باید این شرط‌ها را داشته باشد:
1ـ اشعار کتاب سال شعر کشور حتی الامکان در قالب‌های نو سروده شده باشد یا اگر در قالب‌های سنتی سروده شده، شاعر به کشف ظرفیت‌های جدید و نامکشوف قالب‌های سنتی پرداخته باشد یعنی در دل قالب‌های سنتی نوآوری داشته باشد.
2ـ اگر شاعر در هر قالبی شعر بنویسد و آن کتاب، کتاب سال شود، باید بروز فردیت و ویژگی‌های فردی شاعر را در اثر ببینیم. چنانکه اگر این شعر را بدون امضای شاعر یا خارج از کتابش ببینیم، به هر صورت ویژگی‌ها و مختصاتی داشته باشد که معلوم شود شاعرش کیست.
انتخاب کتاب سال بین کتب شاعران شناخته شده، صحیح‌تر است
3ـ این کتاب باید ایجاد جریان ادبی کند. یعنی بتواند گروهی از شاعران را به سمت خود بکشد و آنها را به تبعیت از نوع سرایش خود وا دارد. از این منظر، انتخاب کتاب سال بین کتب شاعران شناخته شده و با تجربه کار صحیح‌تری است تا بین کتب شاعرهای جوان‌تر. چون نام و اقتدار شاعران شناخته شده در ایجاد جریان ادبی نقش عمده‌ای دارد.
4ـ کتاب سال باید بتواند توجه منتقدان را به طور ویژه برانگیزد و ایجاد بحث کند و بتواند در ویترین شعر روزگار خودش قرار بگیرد به گونه‌ای که مخاطبان شعر در یک دوره مشخص، آن کتاب را پیش نظر خود بیاورند و بتواند ایجاد موج نقد کند. این مساله مستلزم همان نوگرایی یا مشخصات ویژه فردی ست که باید در کتاب موجود باشد.
5ـ کتاب سال حتی اگر نتواند جریان‌های متضاد شعری را به خود جذب کند حداقل باید بتواند جریان‌های مختلف شعری را همراه خود کند و بتواند اجماع آراء را برای انتخاب خود داشته باشد. جریان‌هایی با گرایش‌های مختلف که به خاطر اقتدار و زیبایی متن مجبور شوند آن اثر را به خاطر قدرتش انتخاب کنند.
این انتخاب شائبه فرامتنی دارد
6 ـ انتخاب کتاب سال نباید هیچ گونه شائبه فرا متنی داشته باشد. هیچ انگیزه خارج از متن نباید در انتخاب کتاب سال دخالت کند. متأسفانه سال گذشته بی‌تردید انتخاب کتاب سال با توجه به شخصیت شاعرش شائبه سیاسی داشت. امسال هم شائبه انتخاب موضوعی و محتوایی مطرح است. یعنی کتاب‌هایی با محتوای مذهبی شانس بیشتری دارند فارغ از اینکه خود متن و شعر کتاب چگونه است. با این شائبه این انتخاب زیر سؤال است.
با توجه به این شرایط، که به گمان من برای انتخاب کتاب سال لازم است، کتاب قبله مایل به تو حمیدرضا برقعی با تمام احترامی که برای شخصیت شاعر و حتی کتابش قائل هستم، هیچ کدام از شرایط را ندارد.
می‌توانستند اصلاً کتاب سال در حوزه شعر انتخاب نکنند
حالا ممکن است این سؤال پیش آید که شاید کتاب بهتری در سال گذشته وجود نداشته که آن را انتخاب کنند و پاسخ من این است که می‌توانستند اصلاً کتاب سال در حوزه شعر انتخاب نکنند. در سال‌های گذشته این اتفاق افتاده است. داوران گفتند از بین کتاب‌هایی که به دست ما رسیده، هیچ یک نمی‌توانند به عنوان کتاب سال مطرح شوند. حداقل این کار را می‌کردند. وقتی کتاب انتخاب می‌شود، یعنی کتاب را در ویترین می‌گذارند به عنوان الگوی بهترین اثر ادبی منتشر شده در یک سال ادبیات یک کشور. این عنوان آن قدر عظیم است که بدون گذشت و اغماض ، حتما باید آن ویژگی‌ها را داشته باشد.
شعر برقعی به خاطر اینکه نه در قالب نو است و نه شاعر آن تمایل دارد که از ظرفیت‌های نامکشوف یا نویافته شعر کلاسیک بهره ببرد شرط اولی را ندارد. او اساساً به پیشنهادهای شعر مدرن در قالب‌های کلاسیک توجه چندانی ندارد مگر در چند شعر که اتفاقاً این چند شعر موفق‌ترین شعرهایش هستند مثل شعری که در آن کودکی راویتگر زمین خوردن مادرش در کوچه است و مقایسه‌ای می‌شود بین شهادت حضرت زهرا و این روایت.
شعر برقعی وفادار به قالب‌های سنتی است
نکته دیگر اینکه ما نشانی از فردیت برقعی نمی‌بینیم. به جز یکی دو شعر که یکی اخوانیه‌اش برای دوستش است یا شعر طوفان واژهها در کتاب اولش. فعلاً برقعی فردیت خاصی را در این شعر در حال گذار، بروز نداده است. او ایجاد جریان نکرده است. چون هنوز جوان است و اقتدار شاعر نامدار و سرشناس را در جامعه ادبی ندارد.
توجه منتقدان را چندان به سمت خود جلب نکرده و در ویترین شعر روزگارش قرار نگرفته چون ظرفیت‌های جدیدی را کشف نکرده است. از سوی دیگر در مورد اشعار برقعی به خاطر وفاداری و بلکه سرسپردگی او به شعر سنتی و نوع بیان محتوای سنتی ، جریان‌های مختلف شعری که غالبا از جریانات نوگرا محسوب می شوند ، قطعاً نمی‌توانند برای انتخاب آن به عنوان اثر شاخص سال به یک اجماع برسند. بنابراین در مورد قبله مایل به تو ، تنها یک جریان خاص ادبی که هویت شکلی ندارد بلکه هویت محتوایی دارد، می‌تواند روی انتخاب کتاب صحه بگذارد و جریان‌های مختلف نمی‌توانند روی این کتاب اجماع کنند.
با شخصیت حقیقی برقعی مشکل ندارم
مهم‌تر از همه اینکه انتخاب کتاب شائبه فرا متنی دارد یعنی با توجه به اینکه ویژگی‌های فنی خاص شاعرانه ای ندارد تنها می توان حدس زد که این ظرفیت محتوایی اشعار آن است که کتاب را شاخص کرده است. مثلاً در قالب غزل که غالب قوالب اشعار کتاب را تشکیل می‌دهد ما غزل‌های بهتری در همین سال‌ها از شاعران جوانی داریم که غزل‌های این کتاب قطعاً به آنها نمی‌رسد. بنابراین شائبه دخالت محتوای مذهبی در انتخاب آن ، کل ماجرای انتخاب کتاب سال را زیر سؤال می‌برد.
در پایان باز هم اذعان می‌کنم با شعر برقعی و محتوای آن و مهم تر این که با شخصیت حقیقی برقعی به عنوان یک فرد هنرمند هیچ مشکلی ندارم. او شاعری بسیار دوست داشتنی و شایسته است. اما با او به عنوان شخصیت حقوقی ، یعنی برنده کتاب شعر سال 91 به هیچ وجه نمی‌توانم ارتباط برقرار کنم و این انتخاب کاملاً نادرست است.
منبع: خبرگزاری فارس
211007
211007
