عقیق

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)‏ مَنْ كَانَ الْقُرْآنُ حَدِيثَهُ وَ الْمَسْجِدُ بَيْتَهُ‏ بَنَى‏ اللَّهُ لَهُ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ.

رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)‏ فرمودند: هركس كلامش قرآن و خانه‌اش مسجد باشد، خداوند منزلى در بهشت براى او بنا مى‌كند.

و همچنین در حدیثی که قطب راوندی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده‌اند، آمده است:

عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) قَالَ: الْمَسَاجِدُ بُيُوتُ‏ الْمُتَّقِينَ‏ وَ مَنْ كَانَتِ الْمَسَاجِدُ بَيْتَهُ ضَمِنَ اللَّهُ لَهُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّاحَةِ وَ الْجَوَازِ عَلَى الصِّرَاط.

نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مساجد، خانه پارسایان است و هر كس مسجد، خانه‌اش باشد، خداوند تضمین کرده که او را در رحمت و راحتی قرار داده و اجازه عبور از صراط به سوى بهشت را به او خواهد داد.

همانطور که در این دو حدیث شریف اشاره شد، خداوند دوست می‌دارد که مؤمنین و شیعیان اهل‌بیت (علیهم السلام) بخش قابل توجهی از زمان و عمر خود را در مساجد بگذرانند و اهل حضور در مراسم‌های عبادی و مذهبی و آموزشی مسجد باشند. ملاک و حدی که در اینجا برای این حضور تعیین شده، آن است که افراد به مقداری در مسجد حضور داشته باشند که در نگاه عمومِ مردم، مسجد خانه دوم آنها محسوب شود؛ نه آنکه برنامه‌ی دائمشان بر این باشد که به حداقل زمان حضور در مساجد اکتفا کرده و فقط چند دقیقه‌ای برای اقامه نماز واجب، و تازه آن‌هم بدون تعقیبات و مستحبات به مساجد بیایند.

گرچه درصورتی که بخاطر شرایط خاص و در دوره‌هایی محدود، ناچار به حضور حداقلی در مسجد بشویم، قطعاً همین میزان از حضور نیز بهتر از نیامدن به مسجد و اقامه نماز به صورت فرادی می‌باشد، ولی نباید برنامه خود را بر روی حداقل حضور تنظیم کنیم، همانطور که بیشتر مردم در امور مادی به حداقل‌ها اکتفا نکرده و دائماً برای رسیدن به امکانات و رفاه بیشتر تلاش و برنامه‌ریزی می‌کنند.

اقناع اندیشه

دلیل اصلی حضور در مساجد، مطابق با کلام معصومین سه چیز است:

آنچنان که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در وصیت خود به جناب أبوذر می‌فرمایند:

يَا أَبَا ذَرٍّ كُلُ‏ جُلُوسٍ‏ فِي‏ الْمَسْجِدِ لَغْوٌ إِلَّا ثلاث [ثَلَاثَةً] قِرَاءَةُ مُصَلٍّ أَوْ ذِكْرُ اللَّهِ‏ أَوْ سَائِلٌ عَنْ عِلْمٍ.

ای أباذر! هر نشستن و حضوری در مسجد بیهوده است، مگر برای سه چیز. نماز خواندن، و یا ذکر و یاد خداوند، و یا آموختن مطلبی علمی.

بنابراین، راز تأکید پیامبر و ائمه (علیهم السلام) بر حضور پر رنگ در مساجد را باید در همین سه مورد جستجو نمود. 

قطعاً برپا داشتن نماز، به عنوان رکن اصلی دین و یکی از مهمترین واجبات، انگیزه‌ای مهم برای حضور در خانه خدا می‌باشد، اما بر طبق کلام معصومین و سنتی که در زمان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) جاری بوده است، خواندن نماز جماعت، تنها کارایی و هدف مسجد نمی‌باشد. بلکه یاد خداوند و آموزش مطالب علمی نیز دو رکن مهم و دو انگیزه اصلی از حضور مسلمانان در مساجد هستند.

همانطور که شهید ثانی در حدیثی به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:

مَنْ غَدَا إِلَى‏ الْمَسْجِدِ لَا يُرِيدُ إِلَّا لِيَتَعَلَّمَ خَيْراً أَوْ لِيُعَلِّمَهُ كَانَ لَهُ أَجْرُ مُعْتَمِرٍ تَامِّ الْعُمْرَةِ وَ مَنْ رَاحَ إِلَى الْمَسْجِدِ لَا يُرِيدُ إِلَّا لِيَتَعَلَّمَ خَيْراً أَوْ لِيُعَلِّمَهُ فَلَهُ أَجْرُ حَاجٍّ تَامِّ الْحِجَّةِ.

هر آنکس که صبحگاهان به مسجد برود، در حالی که تنها قصدش (از رفتن به مسجد) آموختن مطلبی نیکو و یا یاد دادن آن به دیگران باشد، ثواب یک عمره‌ی تمام و کامل را خواهد داشت و کسی که به هنگام شب به مسجد برود و تنها هدفش آموختن مطلبی نیکو و یا یاد دادن آن به دیگران باشد، پاداش یک حج تمام و کامل را خواهد داشت.

علامه مجلسی نیز در کتاب بحار الأنوار ماجرایی را از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به این صورت نقل می‌کنند که:

وَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَإِذَا فِي‏ الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ‏ مَجْلِسٌ يَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ يَدْعُونَ اللَّهَ تَعَالَى وَ يَسْأَلُونَهُ فَقَالَ كِلَا الْمَجْلِسَيْنِ إِلَى خَيْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَيَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَيَتَعَلَّمُونَ وَ يُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِيمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ.

روزی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد مسجد شدند و ناگاه مشاهده کردند که در مسجد دو گروه حضور دارند. گروهی مشغول علم آموزی و فهم احکام دین هستند و گروهی مشغول عبادت و دعا به درگاه خداوند متعال می‌باشند. سپس ایشان فرمودند: «هر دو گروه در مسیری نیک و پسندیده هستند، این گروه در حال دعا و إنابه و این گروه دیگر در حال علم آموزی و تعلیم معارف و همین گروه افضل و برتر است. من نیز برای تعلیم مبعوث شده‌ام.» سپس همراه با آن گروه نشستند.

بنابراین مسجد هم به عنوان یک عبادتگاه، و هم به عنوان یک دانشگاه عمومی و آزاد برای تمامی مسلمانان می‌باشد تا با حضور در مجالس علمی و بهره بردن از سخنان علما و بزرگان دینی، روز به روز بر فهم خود از اصول اعتقادی و احکام دینِ اسلام بیافزایند و به این وسیله خود را برای رویارویی با فریب‌های شیاطین و فتنه‌های روزگار آماده سازند.

با بررسی سیره و سنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در بحث فعالیت‌های آموزشی مساجد، دیده می‌شود که در صدر اسلام، «مسجد النبی» به صورت یک مرکز آموزشی ـ فرهنگی و پایگاهی برای مبارزه با جهل و بی‌سوادی و از سویی دیگر مکانی برای اشاعه‌ی فرهنگ و ادب و دیگر معارف اسلامی در آمد. «حلقه‌های علمی» با جنب و جوش خاصی در مسجد بزرگ مدینه به صورت رسمی تشکیل می‌شد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) اصحابشان را در قول و عمل به شرکت فعال در این حلقه‌ها تشويق کرده و می‌فرمودند:

بَادِرُوا إِلَى رِيَاضِ الْجَنَّةِ. قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رِيَاضُ الْجَنَّةِ؟ قَالَ حَلَقُ‏ الذِّكْرِ.

«به سوی باغ‌های بهشت بشتابید.» از ایشان پرسیدند: ای پیامبر خدا! منظور شما از باغ‌های بهشتی چیست؟ فرمود: «حلقه‌های ذکر.»

پرورش احساس

حضور دائم در مساجد و بهره‌گیری از فضای معنوی و نماز جماعت و مطالب علمی و دینی که در خانه خدا هر روزه برقرار است، نه تنها دارای اجر و پاداش عظیم اُخروی می‌باشد، بلکه به تدریج در اثر آشنایی هرچه بیشتر افراد با معارف قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)، سبب ایجاد روحیه قناعت در امور مادی و دنیوی و رضایت به تقدیر الهی و تشویق به صبر در برابر سختی‌ها و مصائب می‌گردد و در نهایت، فردِ مسجدی را به فردی بزرگ‌منش و جلیل و عزیز در میان دوستان و آشنایان تبدیل کرده و عزت دنیوی را نیز برای او به ارمغان می‌آورد، چرا که عمل به احکام و دستورات دینی، در درجه اول باعث زندگی سعادتمند دنیوی می‌شود و پس از مرگ نیز سعادت ابدی را برای مؤمن به ارمغان می‌آورد.

رفتارسازی

در حدیثی به نقل از یکی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) آمده است که او خدمت امام عرضه می‌دارد: من دوست ندارم در مساجدِ اهل سنت نماز بخوانم.

قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنِّي لَأَكْرَهُ‏ الصَّلَاةَ فِي‏ مَسَاجِدِهِمْ‏. فَقَالَ لَا تَكْرَهْ فَمَا مِنْ مَسْجِدٍ بُنِيَ إِلَّا عَلَى قَبْرِ نَبِيٍّ أَوْ وَصِيِّ نَبِيٍّ قُتِلَ فَأَصَابَ تِلْكَ الْبُقْعَةَ رَشَّةٌ مِنْ دَمِهِ فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا فَأَدِّ فِيهَا الْفَرِيضَةَ وَ النَّوَافِلَ وَ اقْضِ فِيهَا مَا فَاتَكَ.

در پاسخ به این مطلب، امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: چنین مکن، زیرا هیچ مسجدی نیست مگر اینکه بر روی قبر یک پیامبر یا وصی او که به قتل رسیده است ساخته شده و قطره‌ای از خون او بر آن نقطه از زمین ریخته شده است و در نتیجه خداوند دوست می‌دارد که در آن مکان، ذکر و یاد او برقرار باشد. بنابراین، در تمام مساجد، هم نماز واجب بخوان و هم نمازهای مستحب را ادا کن و هم نماز قضا شده است را به‌جا بیاور.

همانطور که در این روایت مشاهده می‌شود، امام صادق (علیه السلام) نه تنها شیعیان را از عدم حضور در مساجد به بهانه‌های مختلف نهی می‌کنند، بلکه در مقابل با بیان گوشه‌ای از فضیلت مسجد، آنها را دعوت می‌نمایند تا برای عبادات مختلف، اعم از نمازهای واجب و مستحب در این اماکن حاضر شوند و ذکر و یاد خداوند را در مساجد دائماً بپا دارند، به گونه‌ای که مسجد در تمام طول ساعات روز و شب، شاهد حضور افرادی باشد که برای انجام نمازها و مراسمات مذهبی و عبادی به آنجا آمده‌اند.

بنابراین لازم است تا برنامه‌ای معین و منظم در زندگی داشته باشیم تا بتوانیم حداکثر استفاده و بهره معنوی را از حضور در مساجد و برنامه‌های مختلفی که در آن تشکیل می‌شود، ببریم.

پی نوشت:

پرتال مرکز رسیدگی به امور مساجد

منبع:شبستان