۲۹ دی ۱۴۰۳ ۱۹ رجب ۱۴۴۶ - ۲۵ : ۱۲
تقوا را از دست مده!
منتخبي ازنامه اخلاقي علامه حلي به فرزندشان
بر تو باد به نيکى با اولاد پيامبر (علیهم السلام) و پيوند با آنان؛ خدا درباره آنان سفارش موکد کرده و دوستى آنان را مزد رسالت قرار داده است .
عقیق:بدان اي فرزندم: که خداوند بر فرمانبرداري‌اش ياريت کناد و بر انجام نيکي‌ها و ملازمت خوبي‌ها توفيقت دهد. بر آن‌چه رضاي او در آن است رهنمونت سازد و به هر آن‌چه از خوبي‌ها آرزو داري تو را برساند. در دنيا و آخرت تو را خوشبخت کند و لحظه‌لحظه‌هاي زندگي‌ات را با «راحت‌دلي و چشم‌روشني» همراه سازد. عمرت را با سعادت و آسايش دراز دارد و بدي‌ها را از تو به دور کند.من در اين کتاب «قواعدالاحکام»1 اشاره فتاواي احاکم را برايت خلاصه کردم و قواعد شريعت را با عباراتي کوتاه و قلمي روان، روشن ساختم. «سمت رشد» و راه حق را بر تو واضح کردم. اين در حالي است که پنج‌دهه از عمرم را پشت‌سر نهاده، وارد ششمين دهه عمرم مي‌شوم... .
چون خدا وصيت را بر من واجب کرده، به‌ويژه به هنگام احساس مرگ، امر بدان کرده است؛ تو را سفارش مي‌کنم:
1. تقوا را از دست مده؛ تقوا راه و روشي است که از پيامبر (صل الله علیه و آله) باقي مانده و فريضه‌اي الهي است که مواظبت بر آن بر همه واجب است. تقوا زرهى است نگهدار انسان از بدي‌ها. و توشه‌اى است جاويدان. آن، سودمندترين زاد است براى روزى که انسان بي‌کس و چشم‌ها نگران است .
دستورهاى الهى را به جان بنوش؛ رضاى او را ملازم باش، مکروهات را دورى گزين و از محرمات منزجر باش؛ عمرت را در تحصيل کمالات سپرى کن و لحظه‌هاى زندگى‌ات را در گردآورى فضيلت‌هاى علمى و عروج از پستى نقصان به قله کمال و از فرودگاه جهل به اوج عرفان به‌کار گير. نيکى‌ها را گسترش ده و برادرانت را در رسيدن به کمالات يارى کن، بدى را از برادران مومنت به نيکى سزا ده؛ نيکوکاران را با منت و آغوش باز بپذير. با همتاى پست رفاقت مکن و از معاشرت نادانان دورى کن؛ چه رفاقت آنان اخلاق تو را پست کرده و سبب جايگزينى خصايص ناپسند در وجود تو گردد.
بر تو باد به ملازمت علما و همنشينى با صاحبان فضيلت، چه اين مصاحبت وجودت را آماده تحصيل کمالات کرده و مهارت در استنباط مجهولات را به دنبال دارد. سعى کن امروز تو از ديروزت بهتر باشد و در هر لحظه‌اى از کمالى نو برخوردار گردى .
2. بر تو باد به صبر و بردبارى و توکل بر خداوند و خوشنودى بر آن‌چه از دنيا به تو مى‌رسد. در هر شب و روز از خود حساب‌رسى کن. بسيار از پروردگارت آمرزش بخواه، زيرا در هيچ لحظه‌اى سپاس او را چنانچه بايسته است نتوانى .از نفرين مظلوم به‌ويژه يتيمان و بيوه‌زنان بترس، چه خداوند نسبت به شکستن دل‌هاى شکسته گذشت نمى‌کند.
3. بر تو باد به نماز شب، که رسول خدا (صل الله علیه و آله) بر آن اصرار داشته و خواسته او بوده است؛ فرموده است: «من ختم له بقيام‌الليل ثم مات فله‌الجنة»:2 «کسي‌که عمرش به «شب‌زنده‌دارى» به پايان رسيد، بهشت از آن اوست».
4. بر تو باد به «صله رحم»؛ اين عمل را افزون ساز.
5. بر تو باد به «حسن خلق» و برخورد نيک، که رسول‌الله (صل الله علیه و آله) فرموده است: «انکم لن تسعواالناس باموالکم فسعوهم باخلاقکم».3 شما توان آن نداريد که مردم را با اموال خود يارى کنيد، پس با برخورد خوب‌تان آنان را خوشنود سازيد.
6. بر تو باد به نيکى با اولاد پيامبر (علیهم السلام) و پيوند با آنان؛ خدا درباره آنان سفارش موکد کرده و دوستى آنان را مزد رسالت قرار داده است .
«قل لااسئلکم عليه اجراً الاالمودة فى‌القربى»4
پيامبر (صل الله علیه و آله) در اين زمينه فرموده است: «انى شافع يوم‌القيامة لاربعة اصناف، ولو جاؤوا بذنوب اهل‌الدنيا: (رجل) نصر ذريتى و (رجل) بذل ماله لذريتى عندالمضيق (و رجل) احب ذريتى باللسان والقلب (و رجل) سعى فى حوائج ذريتى اذا طردوا او شردوا؛ 5
چهار دسته را روز قيامت شفاعت کنم، هرچند با گناه اهل دنيا به صحراى محشر حاضر شوند: آن‌که اولاد مرا يارى کند. آن‌که از اموالش به اولاد تنگدست من کمک کند. کسى که با زبان و قلب آنان را دوست بدارد. آن‌که تلاش کند در انجام حوايج و نيازهاي اولاد تبعيد شده و رانده شده من».
امام صادق (علیه السلام) فرمود: اذا کان يوم‌القيامه، نادي مناد: ايها‌الخلائق! انصتوا، فان محمداً يکلمکم، فينصت‌الخلائق. فيقوم‌النبي (صل الله علیه و آله) فيقول: يا معشرالخلائق! من کانت له عندي يد او منة او معروف، فليقم حتي اکافئه. فيقولون: بآبائنا و امهاتنا! و اي يد و اي منة و اي معروف لنا؟ بل اليد والمنة والمعروف لله و لرسوله علي جميع‌الخلائق. فيقول: بلي. من آوي احداً من اهل‌بيتي او برّهم او کساهم من عري او اشبع جائعهم، فليقم حتي اکافئه. فيقوم اناس قد فعلوا ذلک. فيأتي‌النداء من عندالله: يا محمد! يا حبيبي! قدجعلت مکافأتهم اليک، فاسکنهم من‌الجنه حيث شئت. فيسکنهم في‌الوسيله حيث لايحجبون عن محمد و اهل‌بيته صلوات‌الله عليهم اجمعين؛
هنگامى‌که قيامت فرا رسد منادى فرياد زند: هان اى مردم، پيامبر با شما سخن مى‌گويد. سکوت بر فضا حاکم مى شود و همه دم فرو بندد، سپس پيامبر بلند شده و چنين فرمايد: اى مردم! هر آن‌که براى من کارى کرده يا خوبى نموده و يا منتى بر من دارد بلند شود تا من او را امروز کفايت کنم و از هول قيامت نجاتش دهم. آنان عرض کنند: به فداى شما پدران و مادران ما؛ چه‌کسى براى شما کارى انجام داده يا خوبى کرده يا بر شما منتى دارد؟ بلکه اين خدا و رسول‌اند که بر همه انسان‌ها منت دارند و به آن‌ها خوبى کرده‌اند .
رسول‌خدا (صل الله علیه و آله) فرمايند: هر آن کسانى‌که فردى از اهل‌بيت مرا پناه داده يا به آنان خوبى کرده يا برهنگان آنان‌را پوشانيده و يا گرسنگان‌شان را سير کرده است، برخيزند تا آنان را با (شفاعت) کفايت کنم. گروهى از مردم بلند شوند، سپس از جانب پروردگار ندا رسد: اى محمد! اي حبيبم! من پاداش دادن آنان را به تو واگذاشتم هر جاى بهشت خواهند، جايشان ده. پس‌از آن در «وسيله» آنان را جاى دهند و آن مکانى است که حجابى بين آنان و چهارده معصوم نيست» .
7. بر تو باد به بزرگ داشتن فقها و احترام علما؛ در اين‌باره رسول‌خدا (صل الله علیه و آله) فرمودند: «من اکرم فقيهاً مسلماً لقى‌الله يوم‌القيامة و هو عنه راض و من اهان فقيهاً مسلماً لقى‌الله يوم‌القيامة و هو عليه غضبان؛ آن‌که فقيه و دين‌شناس مسلمان را گرامى دارد، خدا را در روز قيامت ملاقات کند، در حالى‌که از او راضى و خرسند است و آن‌که فقيه مسلمانى را توهين کند و قدرش را سبک دارد، خدا را در حالي‌که از او خشمگين است ملاقات کند».
نگاه به چهره عالم و درب خانه او و نشست و برخاست با او، عبادت شمرده شده است .
8. بر تو باد به ژرف‌انديشى و تفقه در دين و تلاش در جهت افزودن علم و دانش خود؛ چه اميرمومنان (علیه السلام) به فرزندش فرمود: «تفقه فى‌الدين فان‌الفقهاء ورثة‌الانبياء و ان طالب‌العلم يستغفر له من فى‌السموات و من فى‌الارض حتى‌الطير فى‌الهواء والحوت فى‌البحر و ان‌الملائکة لتضع اجنحتها لطالب‌العلم رضاء به؛6
در دين ژرف بينديش و فقيه شو! چون فقها جانشين پيامبران‌اند. براى طالب علم هرآن‌چه در آسمان و زمين استغفار مى‌کنند حتى مرغ‌ها در هوا و ماهى‌ها در دريا! فرشتگاه با خرسندى بال‌هاى خود را براى دانش‌جو پهن مى‌کنند».
مباد که دانش خويش را کتمان کنى و بر روى نيازداران نگشايى که خداى تعالى مى‌فرمايد: «ان‌الذين يکتمون ما انزلنا من‌البينات والهدى من بعد ما بيناه للناس فى‌الکتاب اولئک يلعنهم‌الله و يلعنهم‌اللاعنون؛ آنان‌که پيام‌هاى وحى ما را که براى انسان‌ها تعيين کرده‌ايم و در کتاب بروشنى بازگو نموده‌ايم مى‌پوشانند، بر اين گروه نفرين خدا و نفرين نفرين‌کنندگان باد».
«اذا ظهرت‌البدع فى امتى فليظهرالعالم علمه فمن لم يفعل فعليه لعنةالله تعالى؛7 هنگامى‌که بدعت (نوآوري‌هاى برخاسته از رسوبات ملى، قومى، توارثى و فرهنگى به دور از دين) در امتم پيدا شد، بر دانشمندان است که دانش خود را آشکار سازند آنان که چنين نکنند، نفرين خدا بر آن‌ها باد!»
و نيز فرمود: «لا تمنحواالجهال الحکمة فتظلموها و لاتمنعوها اهلها فتظلموهم؛8 حکمت را به نااهلان ندهيد که اگر داديد بر حکمت ستم کرديد و از اهلش دريغ مداريد که به اهل حکمت ستم روا داشته‌ايد».
والحمدلله على حسن‌التوفيق و هدايةالطريق .
پي‌نوشت‌ها:
1. قواعدالاحکام، يکي از کتاب‌هاي گران‌قدر فقهي علامه حلي است که فرزندشان فخرالمحققين آن را شرح کرده و نام شرح خود را «ايضاح‌الفوائد في شرح اشکالات‌القواعد» نام نهاده است. اين وصيت‌نامه در آخر کتاب مذکور آمده است.
2. وسائل‌الشيعه/5/274.
3. وسائل‌الشيعه/8/513.
4. شوري/22.
5. وسائل‌الشيعه/11/556.
6. جامع‌الاحاديث‌الشيعه/1/93.
7. کافي/1/54.
8. ميزان‌الحکمة/2/ص500.
قواعدالاحکام علامه حلي
منبع:جام
211008
گزارش خطا
