از جمله آثار گرانقدر آیت الله جوادی آملی، فیلسوف و مفسر قرآن حکیم، مکتوب "رازهای نماز" است.  این عالم فرهیخته در این اثر کوشیده است به بخشی از اسرار نماز به عنوان معراج و  بال صعود انسان به ملکوت توجه کند. آنچه در ادامه می آید برگرفته از این مکتوب است.

درباره اسراری که به سوره برمی گردد باید گفت: چون نمازگزار اختیار دارد و می تواند به انتخاب خود،  هر سوره ای از قرآن را - به جز چهار سوره ای که سجده واجب دارند - در نماز بخواند،  انگیزه ای برای بحث از راز سوره ای مشخص- جز  آنچه به اصل خطاب و اصل قرآن برمی گردد-  نیست چنان که پاره ای از اسرار آن به تناسب این رساله مختصر گذشت ولی چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم در معراج، سوره توحید را به فرموده خداوند سبحان خواند و خدا به او فرمود: " اقرأ یا محمّد نسبه ربّک قل هو الله احد / ای محمد شناسنامه پروردگارت سوره "قل هوا الله احد" را بخوان."  از این رو شایسته است به پاره ای از اسرار این سوره اشاره شود.

فرموده امام سجاد (ع) درباره سوره توحید، حدید و آخرالزمانی ها

باید دانست که درباره سوره توحید و شش آیه اول سوره حدید،  مطالبی رسیده که غفلت از آن ها شایسته نیست. از جمله کلینی - رحمه الله - با سند خود از عاصم بن حمید روایت کرده است که گفت: از حضرت علی بن الحسین صلی الله علیه و آله درباره توحید سوال شد، ایشان فرمود: "إنّ الله عزّوجلّ علم أنَّه يكون في آخر الزّمان أقوام مُتعمِّقون, فأنزل الله تعالى "قُل هو اللهُ احدٌ"و الآيات من سورة الحديد إلى قوله "وهو عليمٌ بذات الصّدور" فمن رام وراء ذلك فقد هلك / به راستی خدای عزّوجلّ می دانست که در آخرالزّمان مردمی کاوشگر و ژرف نگر می آیند، از این رو "قل هو الله احد" را نازل کرد و آیاتی از سوره حدید تا آنجا که می فرماید "و هو علیم بذات الصدور" ، هرکس در خداشناسی فراسوی این ها را بجوید هلاک شده است."

حضرت ولیّ عصر (عج)  آموزگار جامع غیب و شهود

"تعمق" همان تأمل در ژرفاست، چنان که "تدبّر" تأمل در دنباله و فرجام کار است و چون قرآن دارای درون، بلکه درون هایی است برای ژرف نگری میدانی ت دارد چنان که این کتاب حکیم دارای گزارش هایی از رخدادهای آینده است که این موضوع نیز جای تدبر دارد.

قرآن آخرین کتاب الهی است که بر انسان فرود آمده و پایان بخش همه کتاب ها و صحیفه هاست. نزول قرآن در زمانی صورت گرفت که مردم خردهایان شکوفا شده و به تکامل رسیده بود به گونه ای که شایستگی درک ظهور خاتم الاولیاء و خاتم الاوصیاء، حضرت مهدی منتظر ارواحنا فداه را یافته بودند. در آخرالزّمان نیز علوم شهودی و عرفانی به اوج تعالی و شکوفایی رسیده و بسیاری از مردم توسط نور آن سرور بر غیب اطلاع یافته اند و نیز دانش های حصولی تکمیل یافته و بسیاری از هوشمندان به برهان های مبدأ و معاد دسترسی پیدا کرده اند از این رو از دانش جامع شهودی و علم فراگیر برهانی چاره ای نیست.

هر یک از این دو دانش، مردان دانشور ویژه دارند و حضرت ولیّ عصر علیه السلام تنها آموزگار جامع بین غیب و شهود است چنان که قرآن کتابی است عهده دار هر دو دانش و آموزش حکیمان و به شهود رساندن عارفان بر دوش آن است، از این رو لازم است این کتاب مراحلی از دانش و شهود فراگیر را دارا باشد که هیچ حد و مرزی فوق آن به تصور نیاید و هیچ مقام امکانی فراسوی آن نباشد. قرآن هر حد برهانی یا مقام شهودی را که حکیم می فهمد یا عارف می نگرد دارا است.

چون ریشه همه معارف، توحید است - و هرچه دانش انسان به توحید کامل تر شود به سایر معارفی که به توحید برمی گردد کامل تر شده است-  از این رو خداوند سبحان، کتابی فرو فرستاد که آخرین رتبه های برهان و برترین درجات عرفان را داراست چنان که از قرآنی که برهان و عرفان را به لقای رحمان هدایتگر است جز این انتظار نیست.

سخن امام (ع) در ستایش از ژرف اندیشی است

از اینجا روشن شد که ظاهر حدیث گذشته - سخن امام سجاد علیه السلام-  ستایش از ژرف نگری و تشویق ژرف اندیشان است و حدی فراتر از محتوای سوره توحید و شش آیه اول سوره حدید نیست و ذیل حدیث اشاره به هلاکت کسی داشت که فراسوی آن ها را قصد کند و این خود دلیل نفی حد فراتر از آن هاست زیرا ره پویی به سوی جایی که راه ندارد و حد و مرزی برای آن تصور نمی شود گمراهی است و گمراه نابود است و هر کسی که با دلیل روشن نابود شده در دوزخی قرار می گیرد که رحمت حق تعالی در آن نیست چنان که در نامه ای از نهج البلاغه آمده است: "دار لیس فیها رحمه و لاتسمع فیها دعوه / در دوزخ رحمت نیست و خواسته کسی شنیده و مستجاب نمی شود."

منبع:شبستان