به طور کلی یک مداح باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟*
مداح به عنوان یک الگو و به عنوان کسی که بین مردم مقدس است باید ویژگی های خاص خودش را دارا باشد، یعنی با دیدن مداح، مردم به یاد اهل بیت علیهم السلام بیفتند. تا این حد مداح باید هم از جهت اخلاقی، هم از جهت علمی، مهذّب باشد. این خیلی مورد تأکید است که از جهت اخلاقی باید مداح چگونه باشد، چون متصل به اهل بیت علیهم السلام است، باید از لحاظ اخلاقی طوری باشد که مردم برای تقرب به اهل بیت علیهم السلام او را به عنوان یک الگو قرار دهند.
* استاد با توجه فرمایش شما در خصوص اهمیت مسائل اخلاقی، چند تا از ویژگی های اخلاقی برای یک مداح را نام ببرید؟
در کل مقید به انجام واجبات و ترک محرمات باشد، به قولش عمل کند، این خیلی مهم است، خیلی دنبال مادیات نباشد. اهل دروغ نباشد مثلاً خدای نکرده الفاظ بد به کار نبرد. اینها در حیطه ترک محرمات قرار می گیرد. انجام واجبات هم شاخصه اش تقید به نماز اول وقت و جماعت است که در مردم تأثیر دارد. یکی هم بحث برخورد با مردم ، خوش اخلاق و خوشرو باشد، قولش لیّن باشد، کلامش نرم باشد.
* استاد بفرمایید یک مداح به چه دانش و معلوماتی برای موفقیت در کارش نیاز دارد؟
مداح برای این که بتواند رسالتش را درست انجام بدهد به علوم زیادی نیازمند است، و باید آنچه را می خواند بفهمد، تا بتواند به مردم هم تفهیم کند، چون انسان اگر خودش چیزی را نفهمد نمی تواند یاد مردم بدهد. مقام معظم رهبری می فرماید: شما مداحان مثل معلم هستید، کار معلم را می کنید. با این مقدمه مداح به چه چیزهایی از نظر علمی نیاز دارد؟ خوب این بسیار روشن است که اولین چیزی که نیاز دارد باید با ادبیات عرب آشنایی داشته باشد، به دلیل اینکه می خواهد عبارت های عربی را در خواندش به کار ببرد، این ها را صحیح بخواند، عبارات عربی را مورد استفاده قرار دهد، بداند که از نظر صرف و نحوی این ها را چگونه ادا کند. بعد در بحث دعا خواندنش، یک مداح وقتی می خواهد دعا خوان باشد باید برود مهارت های دعا خوانی را یاد بگیرد، دعا را بفهمد تا بتواند حق دعا را ادا کند، این هم یکی از مهمات است که باید به آن توجه شود. در بحث تاریخ اسلام، باید تاریخ اسلام را بداند، سیره اهل بیت علیهم السلام را بداند، این ها همه به دردش می خورد. در بحث روایات باید تاریخچه مداحی را بداند، روش و سیره ی علمای سلف را بداند. این ها را باید بداند تا خوب وارد این عرصه شود. علوم مختلف را باید بداند، این ها نمونه هایی است که ضروریات است اما برخی علوم دیگر هم مهم است که لازمه این رشته است، اما این ها را لازم است که یک مداح فرا بگیرد.
* استاد بسیاری از بزرگان تأکید دارند که مداح باید بینش و بصیرت داشته باشد، این بینش و بصیرت باید در چه زمینه هایی باشد؟
بله، بینش و بصیرت هم یکی از ضروریات است که مداح باید داشته باشد، مداح باید فرزند زمان باشد. همین طور که در احادیث و روایات هم داریم، اگر انسان فرزند زمان نباشد، نمی تواند متناسب با زمان برنامه اش را اجرا کند، نمی تواند هم از جهت سیاسی و هم از جهت فرهنگی تأثیرگذار باشد، این نکته ای که باید خیلی به آن توجه داشت. اصلاً ائمه سیاسی بودند اگر امام حسین علیه السلام سیاسی نبود جنگ نمی کرد با یزید نمی جنگید، اگر حضرت زینب علیها السلام سیاسی نبود که می نشست کنار چادر یا توی خانه و گریه می کرد، نمی آمد خطبه بخواند. اگرحضرت زهرا علیها السلام سیاسی نبود توی خانه می نشست گریه می کرد، نمی رفت داخل مسجد خطبه بخواند. ائمه ما سیاسی بودند ما هم باید از جهت سیاسی و فرهنگی فرزند زمان خودمان باشیم و این علم را داشته باشیم، آگاهی های سیاسی و فرهنگی را داشته باشیم.
* استاد پیروی از ولایت فقیه هم جزء همین بصیرت سیاسی قرار می گیرد؟
بله. یک حدیثی داریم از امام صادق علیه السلام که بُنیَ الاسلام عَلی خَمس، اسلام بر پنج چیز بنا شده است، نماز، روزه، خمس، حج و ولایت، بعد از آن حضرت سوال شد، کدامش مهم تر است می فرماید: ولایت از همه مهم تر است. ولایت خیلی مهم است. انسان از کسی حرف شنوی داشته باشد، پیرو باشد. ما شیعیه ایم، شیعه باید گوش به حرف ولی زمانش بدهد، ولی فقیه اش بدهد، باید پیرو او باشد که خطا نرود. این مفهوم کلی اش این است که باید پیروی کند، باید خط مشی داشته باشد.
* استاد از نظر ویژگی های شخصیتی، یک مداح باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
این ها را در همان بحث اخلاق گفتیم که یک مداح شاکله شخصیتی اش باید الگو گرفته از اهل بیت علیهم السلام باشد یعنی وقتی سیره ی اهل بیت علیهم السلام را می بیند، روش اهل بیت علیهم السلام را مطالعه می کند و به آن عمل کند، باید ائمه علیهم السلام را الگو قرار دهد و رفتار آنها را در خودش نهادینه کند، که ائمه علیهم السلام برخوردشان با مردم چطور بود؟ ائمه علیهم السلام اگر مردم به آن ها ناسزا می گفتند، چه طور جواب آن ها را می دادند؟ امام حسین علیه السلام وقتی یک کنیزی شاخه گلی به او داد، حضرت به آن کنیز فرمود: من تو را آزاد کردم ، یکی از اصحاب حضرت پرسید، آقا این یک شاخه گل به شما داد، شما آزادش کردید، حضرت فرمود: این سیره ی ما اهل بیت است اگر کسی چیزی به ما هدیه داد ما بهتر از آن را به او هدیه می دهیم. ببینید این در سیره و روش اهل بیت علیهم السلام است. مداح هم باید از نظر شخصیتی این خصوصیات را داشته باشد، تا مردم دل بدهند، به هنرش دل بدهند، به حرفش گوش بدهند، با حرف هایش با صحبت هایش، حال معنوی پیدا کنند، وصل به اهل بیت علیهم السلام شوند، قبولش داشته باشند. این خیلی مهم است که مردم مداحی را قبول داشته باشند، نه این که خدای ناکرده حرکاتی را از او ببینند که دل زده شوند، بگویند، ما پای منبر کی داریم می رویم. این ها نکات خیلی مهمی است.
* استاد یک مداح چه ویژگی ها و توانایی های ذاتی باید داشته باشد؟
این دیگر می شود قدرت جسمی مداح، این ها می آید در بحث بهداشت مداح. بهداشت مداح یعنی این که مداح باید بهداشت را رعایت کند، یعنی اهل ورزش باشد که این ریه و حنجره و تارهای صوتی هم قوی باشد، هم به روز باشد، هم از کار نیفتد، هم جسمش قوی باشد هم دچار بیماری نشود، چون این هم یک رشته و ریشه ای در اخلاص دارد، کسی که اهل ورزش باشد، یک مداح اگر به بهداشت خودش رسیدگی کند، اگر با این نیت باشد که خدایا من می روم ورزش به خاطر این که تنم سالم باشد تا بهتر بتوانم به دستگاه اهل بیت علیهم السلام خدمت کنم، خود این ورزش هم می شود عبادت، رعایت بهداشت هم می شود عبادت. این لازم و ضروری است که مداح از نظر بهداشت و سلامت به خودش رسیدگی کند تا بهتر بتواند به دستگاه اهل بیت علیهم السلام خدمت کند.
* استاد نظر شما در این باره که می گویند یک مداح اگر صدایش خوب نباشد نباید مداحی کند، چیست؟
اصلاً یک پارامتر مداح صدای خوب است، اگر صدای خوب نداشته باشد کسی پای منبرش نمی شیند. باید صدایش خوب باشد تا مردم با آن صدایش جذب شوند. پیامبر صلی الله و علیه و آله می فرماید: قرآن را با صدای زیبا بخوانید تا در دلها بنشید. یعنی وقتی فرد صدای خوبی داشته باشد می تواند یک شعر را خوب بخواند تا در دل مخاطب جا بگیرد. اگر صدایش سوز خوبی داشته باشد می تواند آن روضه را در دل مخاطب جا دهد و از مخاطب اشک بگیرد، و اگر صوت خوبی نداشته باشد نمی تواند رسالتش را انجام دهد.
*استاد به نظر شما یک مداح به چه مهارت هایی نیاز دارد؟
ما در مداحی دو بخش داریم یکی علم است و یکی هم مهارت ها است، یعنی فنون مداحی را بداند. بداند کجا باید از گریز استفاده کند، کجا باید از تشبیه استفاده کند، روضه را از کجا استخراج کند، چطور روضه ها را با هم تلفیق کند، چطور این ها را بیان کند. ادبیاتی را که در خواندن به کار می برد خیلی مهم است. چه ادبیاتی به کار می برد این خیلی مهم است یعنی در نظر مخاطب این ادبیات اهمیت دارد. این مهارت ها همراه با علم، یک مداح توانا را به عرصه ی ظهور می رساند که مردم از او استفاده کنند. پس دو چیز برای مداح خیلی مهم است، بلکه سه چیز، یکی علم، دیگری مهارت و سومی معرفت که معرفت اعم از اخلاق و معنویات و معارف است. اگر معارف کنار فن و علم و مهارت نباشد آن علم و مهارت زمین می خورد چون اخلاق و معارف کنارش نیست. امام (رضوان الله تعالی علیه) می فرماید: اگر یک دانشجویی فاسد باشد، فقط یک دانشجو فاسد است اما اگر یک استاد فاسد باشد یک جمع دانشجو را فاسد می کند. وقتی آقا فرمودند: مداح به عنوان یک معلم است، اگر معلم خدای ناکرده فاسد باشد یک جمعی را به فساد می کشاند، اما اگر تقیّد داشته باشد، می گوید این شعر وهن اهل بیت علیهم السلام است، وهن اهل بیت گناه است، من این شعر را نمی خوانم، یا فلان مجلس، لهو و لعب است اگر من بروم آنجا بخوانم دچار گناه می شوم، نمی روم. پس این معرفت و اخلاق و تقیّد به دین و ایمان داشتن، بحثی است که مداح را از گناه باز می دارد. حالا یکی هم به آن اضافه کنید، اعتقادات مداح. این اعتقادات هم خیلی مهم است. باید ایمان به امامت داشته باشد. در ادامه ی امامت ایمان به ولایت و ولایت فقیه می رسد. ایمان به نبوت داشته باشد، اعتقاد به نبوت داشته باشد، اعتقاد به توحید داشته باشد، اینها را بشناسد، قصه ی وحی را بشناسد، بتواند دفاع کند. یک علم دیگر هم که مداح نیاز دارد علم تحریفات را بداند، بداند تحریف چیست، خرافه چیست، بدعت چیست، این ها را بشناسد که بتواند سره را از ناسره تشخیص دهد. بگوید نکند این حدیث تحریف شده باشد که من دارم می خوانم ، نکند این کاری که من دارم در عزاداری می کنم مثلاً صورتم را به خاک می مالم یا قلاده به گردن می اندازم، این بدعت باشد، اینها را بشناسد. خرافه را بشناسد، کارهای خرافه گری را در عزاداری بشناسد، اجازه ندهد رواج پیدا کند اینها نکات خیلی مهم است.
* استاد به نظر شما آیا آشنایی یک مداح با دستگاه موسیقی ضروری است؟
نظر من این است که دانستن آن خوب است و فراگیری آن یک مهارت است. خیلی خوب است کسی مهارتی را بلد باشد، بتواند روی دستگاه موسیقی بخواند ولی برای مداحی سنتی، برای روضه خواندن، دستگاه کاربرد ندارد چون قطعاً اگر بخواهید روضه بخوانید از دستگاه خارج می شوید، چون باید آن سوز و حال درونی را ابراز کرد و این دیگر در قالب دستگاه نمی گنجد. اگر مداحی توانست سوز درونش را پیاده کند آن موفق است. این ضرب المثل است که می گوید سخن چون از دل برآید لاجرم بر دل نشیند این در قالب دستگاه و آهنگ نمی گنجد ولی شعر را می شود، مدح را می شود روی موسیقی خواند مولودی را می شود روی موسیقی خواند، ولی در روضه و مرثیه کاربردی ندارد.
